Η άγνωστη όψη του Ανδρέα Κάλβου

Οι  φωτογραφίες είναι του Μικρού Ναυτίλου, μια σπουδή στην ιδέα της άγνωστης όψης του Ανδρέα Κάλβου…Σαν μια φωτογραφία που παλιώνει και δεν διακρίνεται η μορφή του προσφιλούς προσώπου, απρόσιτος ο Ποιητής «εν τη ξενητεία, ως εν τοις στίχοις αυτού» όπως γράφει ο Κωστής Παλαμάς…

Δεν υπάρχει απεικόνιση του Ανδρέα Κάλβου, του ποιητή που έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του και πέθανε στο Λάουθ του Λινκολνσάιρ,  μια  μικρή πόλη της Αγγλίας. Δίδασκε γαλλικά και μαθηματικά στο οικοτροφείο της Αγγλίδας γυναίκας του, που την είχε γνωρίσει στην Κέρκυρα, όπου εκείνος ζούσε στο περιθώριο, κάνοντας ιδιαίτερα μαθήματα.

Ο Γιώργος Σεφέρης, με την ιδιότητά του του πρέσβη της Ελλάδας στο Λονδίνο, επισκέφτηκε τον τάφο του το 1960 και παρεστάθη στην ανακομιδή των οστών του. Προσπάθησε να συναντήσει ανθρώπους που τον θυμούνταν  ή είχαν ακούσει να μιλούν για αυτόν και έγραψε δυο οδοιπορικά δοκίμια από τις καταγραφές στο ημερολόγιό του, αναζητώντας τα ίχνη του Ανδρέα Κάλβου…

Εκεί λοιπόν, λέει ο  Γ. Σεφέρης, βρέθηκε «χωρίς οικείο λεύκωμα φωτογραφιών»…

Για τον Κάλβο – εκτός από την ποίησή του που ήταν άγνωστη μέχρι να τον ξαναανακαλύψει ο Παλαμάς – ειπώθηκαν πολλά για τον δύσκολο χαρακτήρα του, τον στρυφνό  λέει, τον απρόσιτο, τον απότομο, τον δύστροπο…

Όλες αυτές οι απόψεις για το χαρακτήρα του, η Τζέην Άρρονσον, η φωτογράφος  ηρωίδα του βιβλίου μου «Οι Μέλισσες του Κάλβου τριγυρίζουν στα λιβάδια του Λινκολνσάιρ», η οποία είναι λάτρης του Κάλβου, πιστεύει ότι βασίζονται ακριβώς στο ότι η όψη του Κάλβου είναι  άγνωστη…

Παραθέτω ένα απόσπασμα από τις «Μέλισσες του Κάλβου», από το ένθετο ημερολόγιο της Τζέην Άρρονσον:  ……..

Η άγνωστη όψη του Κάλβου και οι πεποιθήσεις για το χαρακτήρα του

(Από το τετράδιο της Τζέην Άρρονσον)

Ήταν δύστροπος ο χαρακτήρας του Κάλβου; Καλοπροαίρετοι άνθρωποι των γραμμάτων, όταν τον παρουσιάζουν,  αναφέρονται σε μια «πανθομολογούμενη αλήθεια»: ήταν δύστροπος, ιδιότροπος και αντικοινωνικός.

Κάποιοι από αυτούς που τον αγαπούν προσπαθούν να τον δικαιολογήσουν: «μέσα του θα φώλιαζε το παράπονο και το ανικανοποίητο»,  γράφει η Έλλη Αλεξίου.

«Στα μικρά του χρόνια του έλειψε η γλυκειά σπιτική διαβίωση. Μέσα σε τι οράματα μοναξιάς και αφροντισιάς θα μεγάλωσε! Αυτές οι πίκρες…η οικονομική ανασφάλεια… η συναίσθηση της ερήμωσης…αν είχε προλάβει την καταξίωση του έργου του θα ήταν ισχυρό αντιστάθμισμα της κακοδαιμονίας του». 

    Τι από όλα αυτά ισχύει  θα το βρουν οι ειδικοί.

    Ο Σωκράτης Καψάσκης αρνείται να πιστέψει την «πανθομολογούμενη αλήθεια».  Υποστηρίζει δε πως: 

«όλες  οι κατηγορίες εναντίον του, για το χαρακτήρα και την προσωπικότητά του ήταν υπερβολικές και κακόπιστες και εκτοξεύτηκαν αποσπασματικά και ατεκμηρίωτα εναντίον του και υποκριτικά μάλλον στόχευαν να εκληφθούν ως αιτιολόγηση της απουσίας οποιασδήποτε κριτικής θεώρησης του έργου του».

   

Δεν είναι ο μόνος που προσπάθησε να ανασκευάσει την αρνητική εικόνα για το χαρακτήρα του ποιητή, είναι όμως αυτός που ερεύνησε  περισσότερο το πλέγμα των πολιτικών σχέσεων και των κοινωνικών κύκλων στα Επτάνησα και το ρόλο των «φίλων του Διονύσιου Σολομού». Αυτό το πλέγμα σχέσεων – συμπαθειών και αντιπαθειών – έκανε  τον Πολυλά  να προσπαθεί να αποτρέψει την  έκδοση των Ωδών στην Ελλάδα.

    Έχω αρκετό φλέγμα μέσα μου ώστε να πιστεύω ότι έχουν δίκιο και οι δυο πλευρές. Και ο Κάλβος ήταν υπερήφανος και οι εχθροί του όμως,  τον συκοφάντησαν. Αυτό που συνέβη όμως με τον Κάλβο σε συνδυασμό με την έλλειψη μιας τουλάχιστον  προσωπογραφίας του είναι ότι οι αντιλήψεις για τον χαρακτήρα του  και την ποίησή του, έδωσαν  λαβή σε ακραίες κάποτε περιγραφές της μορφής του. Έχουν σωθεί αναπαραστάσεις  όπου υπερέχει αισθητά η φαντασία απέναντι στην φωτογραφική απεικόνιση ή τη αντιγραφή της ομοιότητας που θα προσέφερε  ένα πορτρέτο. Οι απεικονίσεις και οι περιγραφές του, όπως μας παραδίδονται από μεγάλους μας ποιητές,  αποδεικνύουν την   «περιφρόνηση των μιμητικών μεθόδων και την πεποίθηση στις δημιουργικές δυνάμεις του πνεύματος» .

Η άγνωστη όψη του Κάλβου

«Απρόσιτο εν τοις στίχοις»  αυτού τον φαντάζεται ο Γιώργος Σεφέρης.

«Αισθάνομαι πως θα βρεθώ στο Λάουθ ξεκρέμαστος», γράφει,  «χωρίς λεύκωμα οικείων φωτογραφιών. Το μόνο πορτρέτο που μένει στη διάθεσή μου είναι κι αυτό ένα αρνητικό. Η άγνωστη όψη του Κάλβου όπως προσπαθεί να την αρθρώσει το μυαλό μου» .

Ο Κάλβος προνύμφη

Έτσι, πλάθει τη μορφή του σαν προνύμφη, σαν ψυχή,  τυλιγμένη σε ένα αδιαπέραστο σάβανο: 

«Σαν ένα ανθρώπινο σχήμα που αγωνίζεται, με τις απελπισμένες χειρονομίες τυφλού να παραμερίσει ένα αψηλό παραπέτασμα που τον σκεπάζει. Δεν κατορθώνει ποτέ να φανερωθεί. Μόνο η φωνή του, πιο μακριά ή πιο κοντά, Μόνο οι κινήσεις ενός σώματος που υποπτεύει και λογαριάζει κανείς, από το κυμάτισμα του πανιού, Θαρρείς πως ένας Οδυσσέας, με το γυμνό σπαθί, εμποδίζει την ψυχή του να πλησιάσει τον λάκκο με το μαύρο αίμα, που θα τον αποχωρίζει για πάντα από το δικό μας κόσμο».

Ο Κάλβος αποκρουστικό γερόντιο

Το αρνητικό σαν κενό στο πορτρέτο του Σεφέρη γίνεται αρνητικό χαρακτηρολογικά στο πως τον βλέπει ο Οδυσέας Ελύτης:

«Ένας γέροντας μικροκαμωμένος και φαλακρός, με μύτη μεγάλη και ρούχα κατάμαυρα στεκόταν  μπροστά μου», γράφει. «Με τη βαθειά του μόρφωση κρυμμένη κάτω από ένα χαρακτήρα σχεδόν αποκρουστικό, αποφεύγει τον κόσμο και ξεσπά σε θυμούς σχεδόν ακατανόητους. Λεπτότατα είναι τα νήματα που τον δένουν με τα εγκόσμια. Η έκρηξη της ζωής, η μεγάλη θέρμη της φύσης, το αισθησιακό πάθος δεν τον αγγίζουν. Ο έρωτας; Ούτε αυτός, αλίμονο. Δύο γάμοι του μοιάζουν περισσότερο με βιοτικές επιταγές. Η επαφή του με τους ανθρώπους; Μια σειρά από θλιβερά και απογοητευτικά επεισόδια».

Ο Κάλβος και το πάθος της αγάπης

Δεν ήξερε ο ποιητής για την απόπειρα αυτοκτονίας από έρωτα; Μα πώς! Το αναφέρει ο Παλαμάς όταν τον ξαναανακαλύπτει στην ομιλία του στον Παρνασσό το 1888:       

«περιελθών εις απόγνωσιν λόγω του θανάτου πεφιλημένης υπάρξεως απεπειράθη να αυτοκτονήσει δι’  ισχυράς δόσεως οπίου. Αλλ’ εσώθη τη εγκαίρω συνδρομή των φίλων»

Και η το απόσπασμα της επιστολής του μαρτυρικού Silvio Pellico όταν έγραφε στον Φώσκολο:

« Ιερή μου είναι η γνωριμία του Ανδρέα Κάλβου, και τον ζηλεύω πως θα μπορέσει να σε ξαναδεί και θα σε βλέπει πάντα και θα έχετε την ίδια τύχη. Τον αγαπώ για σένα και τον αγαπώ για την εξυπνάδα του και την καρδιά του».

Αυτή η πληροφορία, από το άρθρο του Μαρίνου Σιγούρου στη Νέα Εστία, ήταν ήδη δημοσιευμένη στον πρόλογο των Απάντων του Κάλβου το 1927, στις εκδόσεις Στοχαστής και έρχεται σαφέστατα σε αντίθεση με την «πανθομολογούμενη αλήθεια».  

Ο Κάλβος νέος ζωηρός και αντάρτης

Ο Κάλβος μεταμορφώνεται. Προσπαθώντας να αναδείξει την αληθινή φυσιογνωμία του Κάλβου ο Ελύτης δεν θα διστάσει πάλι να τον δει και  αλλιώς:

 Όσο για μένα, η αρχική φύση του Κάλβου είναι ριζικά διαφορετική. Δε δυσκολεύομαι διόλου να μακρύνω από το μαυροφορέμενο γεροντάκι για να δω μπροστά μου ένα νέο ζωηρόν και αντάρτη γεμάτον ελπίδες και συγκεκριμένον έρωτα για τη ζωή, ένα νέο που η δύναμή του δεν έχει υπολογίσει ακόμη τις αντιξοότητες του καθημερινού βίου. Αυτός ο ζωντανός έφηβος, με την αμίαντη δροσιά της ψυχής του, στηλώνει πάντοτε από το Λιβόρνο όπου βρίσκεται  τα ορθάνοιχτα και αχόρταγα μάτια του « επί το μέγα πρόσωπον της γης πολυβοτάνου.» 

Ο Κάλβος και η συντροφιά των φίλων του

Ο Σωκράτης Καψάσκης είναι πάλι που μας προσφέρει δύο σκηνές όπου ο Κάλβος συντροφιά με τους φίλους του «συναντιούνται γύρω από ένα τραπέζι και πίνουν το κρασί τους.» Η πρώτη αναφορά είναι μια ανεπίδοτη επιστολή του Γεώργιου Δε Ρώσση, φίλου του Κάλβου, που ζούσε στα Κύθηρα το 1856 και όταν του γράφει:

«…Τον περασμένο χρόνο τέτοιον καιρό βρέθηκα στην Κέρκυρα και πολλές φορές μιλήσαμε με τον ΝΑΠε για τον φίλο μας τον Κάλβο για την περιπατητική φιλοσοφία του και ήπιαμε ακόμα και στην υγειά σας μες στην ίδια κάμαρα και στο ίδιο τραπέζι όπου ανταμωθήκαμε σε αδερφικό συμποσιασμό…»

 Η δεύτερη αναφορά προέρχεται από τον Σπ. Δε Βιάζη, βιογράφο του Κάλβου και αναφέρεται σε μια επιστολή του Ιωάννη Σταματέλου:

«Ανέγνων μετ’ ευχαριστήσεως την βιογραφίαν του μακαρίτου φίλου μου του Κάλβου, μεθ’ ού ευτύχησα  και να συνευωχήσω ποτέ εν Κερκύρα εις τον οίκον του μακαρίτου του Αθανασίου Πολίτου, καθηγητού της Χημείας. Πολλάκις ο Κάλβος μοι αφηγήθη τα δεινοπαθήματά του βίου του και με έλεγεν ότι αλλαχού δεν εύρισκε ανακούφισιν και  παρηγορίαν ειμή εις τας μαλακάς αγκάλας των Ελικωνιάδων παρθένων, μεθ’ ών αδιαλείπτως έχαιρε να συνδιαιτάται.» 

Ο Κάλβος από τις περιγραφές των μαθητών του

Αυτός που προσπαθεί να τον περιγράψει,  στηριγμένος μάλλον σε μαρτυρίες μαθητών του, είναι ο Παλαμάς:

«Ήτο μέτριος το ανάστημα, μελαχρινός, με μαύρους οφθαλμούς και μεγάλην ρίνα.  Έτρεφεν  ιδιάζουσαν προτίμησιν προς το μέλαν χρώμα, ως αρμοζόμενον προς το μελαγχολικόν του χαρακτήρος του, και είχε την μανίαν  δι΄αυτού να επιχρίει τα έπιπλά του»

Ο Κάλβος στο διαβατήριό του

Η περιγραφή του Παλαμά βρίσκεται πιο κοντά από  όλες σε αυτήν που αναφέρεται στο διαβατήριό του, που εκδίδεται από το βρετανικό προξενείο της Μασσαλίας στις 24 Ιουνίου 1826 τότε που ο Κάλβος ταξίδευε προς την Ελλάδα μέσω Τουλώνης:

«Andre Kalvos,  άνθρωπος των γραμμάτων, γεννημένος στη Ζάκυνθο, τόπος διαμονής του το ίδιο νησί και ηλικίας 26 χρονών».

Η περιγραφή του ακολουθεί:

«Ανάστημα, 5 πόδια και 6 ίντσες, δηλαδή 1,68 μ. περίπου, με μαλλιά μαύρα, μέτωπο ακάλυπτο, μύτη λίγο μεγάλη, μάτια καστανά, στόμα κανονικό, γένια μαύρα, πηγούνι στρογγυλό, πρόσωπο ωοειδές, χροιά φυσική».