Το φεγγάρι στο πηγάδι (η μακρινή θέα των παιδικών μας χρόνων)

1. Οι αίθουσες που μυρίζουν κιμωλία

Πριν μερικά χρόνια έγραψα ένα γράμμα στον Αντρέι Ταρκόφσκι. Μια εικόνα από τον Καθρέφτη του με τα δυο παιδιά στον εξώπορτα να κοιτούν τον ήλιο κόντρα,  η εικόνα μιας μαγικής πυρκαγιάς -δεν θυμόμουν εκείνη τη στιγμή κάτι από την ταινία ωστόσο αυτό με πήγε στα μακρινά δικά μου τότε που με έπαιρνε μαζί της  η μητέρα μου στο σχολείο που δούλευε, όταν το απόγευμα είχαν οι δάσκαλοι συνεδρίαση - εγώ είχα σχολάσει από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού και αλώνιζα στις αίθουσες που μύριζαν κιμωλία, με την κλεμμένη ελευθερία να γράφω στον πίνακα και να σβήνω, γνωρίζοντας ότι δεν επιτρέπεται απολύτως και ακόμα χειρότερα να ανοίγω τα ντουλάπια με το εργαστήριο φυσικής και να κατεβάζω - καρφωτή και μόνο αυτό - ένα βαζάκι πλαστικό με υδράργυρο. Μια κρούστα σαν ουράνιο τόξο είχε δημιουργηθεί στην επιφάνεια και εγώ βουτούσα επιμόνως το δάχτυλο κάτω από αυτήν προσπαθώντας να πιάσω το άπιαστο. Κανείς δεν είχε σκεφτεί πως αυτό είναι δηλητηριώδες να το γράψει απ΄έξω, κανείς δεν υποψιαζόταν ότι μπορεί ένα φαινομενικά αθώο κοριτσάκι θα βουτούσε το δάχτυλο στο βαζάκι με το μέλι μα πιο ωραίο μέλι από αυτές τις άπιαστες ασημί σταγόνες που πλημμύριζαν το θρανίο που είχα ανεβεί και μόλις τις πήγαινα να τις πιάσω γινόντουσαν χίλια κομμάτια και έτρεχαν να ξεφύγουν και πάλι καινούργια δόση από το βαζάκι που δεν ξέρω αν είχε αρχίσει να κατεβαίνει η επιφάνεια του προς τα κάτω κανείς δεν είχε πάρει είδηση ότι λιγοστεύει. Μια φορά ακόμα θυμάμαι τέτοια επαφή με υδράργυρο όταν έσπασε ένα τεράστιο θερμόμετρο σε ένα εργαστήριο φυσικής που δούλευα και τρέξαμε τότε να ρίξουμε πριονίδι να μην πειράξει τα παιδιά. Με κόπο προσπαθούσα να κρατηθώ να μην ορμήξω να πιάσω με τα χέρια μου τον υδράργυρο - ξύπνησε η παλιά επιθυμία  αλλά ήταν κόσμος μπροστά και ήθελα να φανώ - έπρεπε - σοβαρή και η καθηγήτρια να πιάνει τον υδράργυρο δεν ήταν το καλύτερο παράδειγμα. 

Αυτές οι εικόνες αργότερα με το δικό τους κρυφό τρόπο πέρασαν στο ποίημα - δεν ξέρω πώς γίνεται αλλά το φεγγάρι στο πηγάδι στην Παιδική ηλικία του Ιβάν ήταν αυτό που αντικατάστησε την δική μου ηδονική και ματαιωμένη εικόνα με το κυνήγι του Υδραργύρου στο ποίημα.
Όταν έγραψα το ποίημα το είχα αναρτήσει αμέσως - έτσι κάνουμε σήμερα - στο διαδίκτυο με τη φωτογραφία του Καθρέφτη με τον ήλιο. Σήμερα βρήκα επί τέλους τη σκηνή με το φεγγάρι στο πηγάδι. Και το παγόνι το ασημένιο του ποιήματος υπάρχει, τότε κάτω από το κρεβάτι μου, απογυμνωμένο από όλους τους συμβολισμούς που μπαίνω στον πειρασμό να του δώσω.
"Αποχρωματισμένο με σοφία" είχα γράψει. 


2. Επιστολή στον Αντρέι Ταρκόφσκι

ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΣΤΟΝ ΑΝΤΡΕΪ ΤΑΡΚΟΦΣΚΙ

Αγαπητέ μου Αντρέι Ταρκόφσκι
σε ευχαριστώ που φώτισες με μια μεγάλη πυρκαγιά
τη μακρινή τη θέα των παιδικών μου χρόνων
ένα κουταλάκι μέλι – τη γλύκα του
ένα κοτσύφι που χοροπηδά στο πίσω μέρος της αυλής
το αριθμητήριο στις αίθουσες που μυρίζουν κιμωλία
και έτσι μπορώ κι εγώ και πιάνω με τα χέρια το φεγγάρι
στο πηγάδι
όταν κατεβαίνει.
Ναι, τώρα που μεγαλώνω και ξεχνώ όλο και λιγότερο
ξέρω πως την παιδική μου ηλικία
ποτέ δεν την αποχωρίστηκα
μαζί την κουβαλούσα πάντα
σαν ένα ασημένο παγόνι
αποχρωματισμένο με σοφία
κρυμμένο κάτω απ' το κρεβάτι μου

(Αλφαβητάρι των πουλιών, Εύμαρος 2014)


3. Ο Γεώργιος Βιζυηνός και η σελήνη

Από μιαν υποσημείωση στο βιβλίο των επιστολών του Γεωργίου Βιζυηνού που έχει επιμεληθεί ο καθηγητής Παπακώστας, ανακαλύπτω προ ημερών ότι ο κύριος Αλέξανδρος Σιδεράς, καθηγητής Βυζαντινολογίας στο Πανεπιστήμιο της Γοττίγγης, μιας από τις πόλεις δηλαδή όπου πέρασε αρκετά φοιτητικά χρόνια ο Γ. Β. έχει μεταφράσει τη διατριβή του για τη σπουδαιότητα του παιδικού παιχνιδιού στα ελληνικά. Σήμερα κατά σύμπτωσιν μου τηλεφώνησαν από τις εκδόσεις Κυριακίδη της Θεσσαλονίκης που το είχαν εκδώσει με άλλη εταιρική μορφή ότι δεν μπορούν να το μεταφέρουν ακόμα στο στοκ της εταιρείας τους για να το παραγγείλω. Λεπτομέρειες θα μου πείτε, ωστόσο με το ένα και άλλο βρέθηκα στο αναγνωστήριο του Χαροκοπείου πανεπιστημίου που διαθέτεί όπως είδα στο ίντερνετ ένα περιοδικό με δημοσιευμένο κείμενο του κ. Σιδερά με αυτοβιογραφικά στοιχεία του ποιητή - να τον λέω ποιητή; - από το διδακτορικό του. Στοιχεία από την παιδική του ηλικία που δεν έχουν μεταφερθεί στα διηγήματα ή τα ποιήματα και χρησιμοποιούνται στο κείμενο για να υπερασπιστούν τα επιχειρήματά του. 

Κάθισα λοιπόν σήμερα σε μια σχεδόν άδεια αίθουσα, με το περιοδικό Θρακικά, Σειρά Β΄τεύχος 11 που δεν μπορούσα να φωτοτυπήσω για να μη χαλάσει - δεν επιτρεπόταν - ούτε ακόμα περισσότερο να το πάρω μαζί μου και με το κινητό κουτσά στραβά ( στραβά κυριολεκτικά) προσπαθούσα να διαβάσω να φωτογραφήσω, να σημειώσω κάπου τις πολύτιμες εικόνες ανάμεσα στις γραμμές της διατριβής. 

Έτσι και πάλι το φεγγάρι, προσπαθούσε έγραφε να συντονίσει το βήμα του για να το φτάσει και αυτό όλο του ξέφευγε, ή του κρυβόταν στα σύννεφα. Είδα την ίδια εικόνα - το φεγγάρι άπιαστο στο πηγάδι - να ξεφεύγει και να μην πιάνεται. τον δικό μου υδράργυρο της σχολικής αίθουσας. Είχε ακόμα ένα ποίημα αντιγράψει ο κ. Σιδεράς, εμπνευσμένο όπως γράφει από εκείνη την εμπειρία. 

Η σοβαρή και χλωμιασμένη σου θωριά,
που αρμενίζει στ' αψηλά, Σελήνη,
δεν 'ξεύρεις τί αδελφική παρηγοριά,
τί παιδιακούς συλλογισμούς με δίνει!

Κανένα φίλον από σένα πιο παλιό,
και πιο πιστό, δεν έχω να ονομάσω.
Σ' εγνώρισα πριν πρωτοέμβω στο σχολειό,
κι αν 'μβω στον τάφο, δεν θα σε ξεχάσω.

Θυμάσ' ακόμα το μικρό παιδί, εμέ,
με τον μεγάλο πόθο στην καρδιά μου;
Με την λαχτάρα, να μου ήρχεσαι χαμαί,
να σ' έχω σαν παιχνίδι στην ποδιά μου;

Θυμάσαι πώς, εσύ στα ύψη, εγώ στη γη,
ετρέχαμε μαζί, ποιος να περάσει;
Συ έχεις μείνει πάντα νέα και γοργή,
και μόν' εγώ, εγώ έχω γεράσει!

Απόσπασμα από το ποίημα "Προς τη Σελήνη" από τη συλλογή "Ατθίδες αύραι"

και άλλα πολλά βρήκα στο περιοδικό. Μαρτυρίες για το ορυχείο στο Σαμάκοβο αλλά και την πρώτη κλίση του (κλήση;) να γίνει σιδηρουργός  όταν μικρός πήγαινε έξω από ένα σιδεράδικο και θαύμαζε εκστατικός το έργο του σιδηρουργού. Η μητέρα του μάλιστα θεώρησε πως αυτό είναι που θέλει να γίνει και τον έβαλε παραγιό στο σιδερά. Αυτό πριν τη μαθητεία στο ραφτάδικο. 

 Σε ηλικία δέκα ετών είχε φτιάξει για να παίξει, από αγνή δημιουργικότητα δηλαδή ένα φούρνο που αργότερα και για χρόνια το χρησιμοποιούσαν στο χωριό για να φτιάχνουν ψωμί. Η εικόνα του άπιαστου φεγγαριού  - μια ματαίωση παιδική που όλους μας ενώνει - το ασήμι το χρυσάφι, το σίδερο - το φούρνος  το καμίνι. 

3. Το μεγάλο έργο

Σήμερα, στο τραπεζάκι του αναγνωστηρίου, εκεί που διάβαζα για το φεγγάρι ένιωσα να εισπνέω τον αέρα ως βαθιά μέσα στα κόκκαλα. Ήξερα πως αν ήθελα μπορούσα να κάνω ένα τσαφ και να πετάξω ψηλά από χαρά.  Μετά θυμήθηκα το αποχρωματισμένο παγώνι και τη σοφία του και έσκυψα πάλι στις σημειώσεις μου.

Προχωρώ διστακτικά και άλλοτε παράτολμα σε αυτήν την έρευνα. Κήποι, σύμβολα, φωτιές, χρυσάφι, ο κήπος  - Χρυσή η γιαγιά του που δεν την έλεγαν όμως Χρυσή (πως την έλεγαν την Χατζαποστόλω;) Χρυσή (Ζλάτα) η μαγείρισα στο Σαμάκοβο και ένας προφανής πόθος για αναγνώριση, για επιτυχία, για πλουτισμό. Το μεταλλείο ο πειρασμός - που κάνει κάθε μεταφορά μεγάλου έργου και δημιουργικότητας να καταρρέει - να εξοκέλλει μπροστά στο θάμβος της αποκατάστασης - της τόσο κυριολεκτικής αποκατάστασης. Η αλχημεία με τόσο ωραίες προοπτικές στην τόσο ζοφερή της εφαρμογή.  

Πόλυ Χατζημανωλάκη 19.02.2019