Τα ρολόγια του Έλγιν: από τον Πύργο των Αέρηδων, στο Ιλλινόις, και στο ναυάγιο του Αβλέμονα

Στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο βρίσκεται η κτητορική επιγραφή και ένα μέρος του μηχανισμού του ρολογιού που χάρισε ο Λόρδος Έλγιν στην πόλη των Αθηνών στα 1814 σαν κακόγουστο αντάλλαγμα για τα γλυπτά του Παρθενώνα. Το ρολόι αυτό βρισκόταν σε ένα πύργο στην Πλάκα, κοντά στο Ηλιακό ρολόι του Κυρρήστου και κατεστράφη το 1884 από πυρκαγιά…

Λέγεται – έτσι  έγραψε σήμερα  ο Κώστας Φέρρης στη σελίδα του – ότι το έκαψαν νεαροί μάγκες που έπαιρναν μαθήματα ποίησης και λογοτεχνίας στον Παρνασσό από σπουδαίους ποιητές και πεζογράφους, μετά από προτροπή του Αχιλλέως Παράσχου που απήγγειλε το εκεί το «Βάλτε φωτιά και κάφτε το»…

…

Η αναφορά στο ρολόι του Ελγιν και στον εμπρησμό του, στάθηκαν η αφορμή μιας μικρής μεταμεσονύκτιας  διαδικτυακής έρευνας που τα αποτελέσματά της ομολογώ με εξέπληξαν και που θαρρώ αξίζει τον κόπο  να μοιραστώ εδώ. 

Αφορμή για να μάθουμε για την πυρκαγιά αυτή ήταν η αναφορά του διάσημου σκηνοθέτη στην θρυλική φιγούρα, το ομοίωμα  του Guy Fawkes, που κάθε 5 Νοεμβρίου, έχουν οι Άγγλοι έθιμο να καίνε, ένα έθιμο για να θυμίζει την σύλληψη του επαναστάτη που συνελήφθη στα 1605 να έχει στην κατοχή του μεγάλη ποσότητα εκρηκτικών (βλ. σχόλια) και την ενδεχόμενη συσχέτιση ανάμεσα στο Μάγκα και το Guy

Αναζητώντας λοιπόν μια φωτογραφία του ρολογιού του Έλγιν, έπεσα πάνω στα περίφημα ρολόγια Έλγιν της Αμερικής. Οσοι ασχολούνται με ρολόγια θα τα γνωρίζουν, είναι σπουδαία και υπάρχει μια τεράστια φιλολογία για την αυθεντικότητά τους. Ανακάλυψα τον Πύργο και το ρολόι της Εταιρίας ρολογιών Έλγιν στην πόλη Έλγιν του Ιλινόις των Ηνωμένων Πολιτειών...Μια ολόκληρη πόλη διάσημη για τα ρολόγια της. 

Προσπάθησα λοιπόν να βρω αν υπήρχε σχέση αυτής της πόλης στην Αμερική, διάσημης για τα ρολόγια και τους πύργους της με το λόρδο ΄Ελγιν των μαρμάρων.
Όμως σύμφωνα με τις πληροφορίες της Wikipedia η πόλη έχει μια δική της ιστορία παρόμοια με πολλές των Ηνωμένων Πολιτειών που δεν συνδέεται καθόλου με τον Τόμας Μπρους, τον Ελγιν των Μαρμάρων. Το Έλγιν ιδρύθηκε από Σκωτσέζους αποίκους γύρω στα 1830 μετά την εκδίωξη των Ινδιάνων ιθαγενών. Ο δε James T. Gifford o ιδρυτής της, αποφάσισε να την ονοματίσει έτσι – πουριτανός και πολύ θρησκευόμενος ο ίδιος -  από τον αγαπημένο του ύμνο από το Σκωτικό βιβλίο των ψαλμών “The song of Elgin”…Aργότερα οι τέσσερις επιχειρηματίες του Σικάγο σε συνεργασία με την Walthman Watch Company της Μασσαχουσέτης αποφάσισαν να ιδρύσουν την Εθνική Ωρολογοποιία Ελγιν στην Πόλη του Ελγιν από όπου κατασκευάστηκαν τα πρώτα ρολόγια στα 1864.
Δηλαδή είναι μεγάλη η απόσταση ανάμεσα στο 1814 που δωρίζει ο Λόρδος Έλγιν το ρολόι του με το 1864 που κατασκευάστηκαν τα πρώτα ρολόγια στο Ελγιν από μια Εταιρία αμιγώς Αμερικάνική. 

Αυτό που προκαλεί σύγχυση είναι η ονομασία των δύο πρώτων μοντέλων της Εταιρίας: Λόρδος και Λαίδη Έλγιν.
Ενώ δηλαδή η πόλη τους ιδρύθηκε στα 1830 χωρίς να έχει σχέση με τον Λόρδο Ελγιν, στα 1864 οι μέτοχοι της Ωρολογοποιίας αποφασίζουν να συνδεθούν με την Βρετανική αριστοκρατία τιμώντας τον πατριώτη τους Λόρδο. Σημειωτέον ότι ο 8^ος Λόρδος Ελγιν, ο υιός του Λόρδου των Μαρμάρων και της δεύτερης γυναίκας του είναι εκείνη την εποχή Κυβερνήτης του Καναδά και από το όνομα της συζύγου του έχει ονομαστεί το ποταμόπλοιο Λαίδη ¨Ελγιν, ευρύτερα γνωστό για το περίφημο ναυάγιό του στα 1860…
Το πλοίο είναι γνωστό ότι έχει ονομαστεί έτσι προς τιμήν του κυβερνήτη του Καναδά. Πιθανότατα λοιπόν, η βιομηχανία τους τιμά, ανακαλώντας την Βρετανική καταγωγή των πρώτων αποίκων δίνοντας τα ονόματά τους στα πρώτα ρολόγια της.

Η δωρεά δηλαδή του Λόρδου Ελγιν των Μαρμάρων  – πύργος με μηχανικό ρολόι δίπλα στον πύργο με το ηλιακό ρολόι – πρέπει να είναι περίεργη σύμπτωση. Κατάφερα να βρω μια απεικόνιση του ρολογιού αυτού σε μια δαγκεροτυπία του 1842 από τον Joseph Philibert Girault de Prangey (*)

Τα ενδιαφέροντά του Ελγιν εκτός από τη διπλωματίας  ήταν τα αντικείμενα της τέχνης  και στην οικογένειά του Σκωτζέζου ευγενούς και διπλωμάτη δεν αναφέρεται ενασχόληση με τα ρολόγια…
Εννοείται ότι ως αντικείμενα τέχνης θα τον συγκινούν και η γοητεία του μηχανισμού που μετρά το χρόνο την εποχή του είναι δεδομένη.

Η δωρεά του Πύργου με το μηχανικό ρολόι ακριβώς δίπλα στον Αρχαίο Πύργο με το ηλιακό ρολόι έχει συμβολικό χαρακτήρα…Την εισαγωγή της πρακτικής  νεωτερικότητας της Δύσης σε αντάλλαγμα με την συμβολική αίγλη των αρχαιοτήτων που είναι άχρηστες σε μια οθωμανική κτήση…
Τα ρολόγια στην πόλη του  Ελγιν μια εκ των ένδον επιχειρηματική επιλογή.
Καμία σχέση.
Ωστόσο ο Ελγιν είχε δωρίσει – ακόμα νωρίτερα, στα 1803 – ένα πύργο με ρολόι στη Λιβαδειά για να μπορεί να κάνει ανενόχλητος έρευνες στο μαντείο του Τροφωνίου.

Η δεύτερη δωρεά ρολογιού είναι μια περίεργη σύμπτωση.

Ακόμα περισσότερο εξάπτει τη φαντασία μια ακόμα σύμπτωση. Το ναυάγιο του Μέντορα, του πλοίου του Λόρδου ¨Ελγιν έξω από τον Αβλέμονα στα Κύθηρα, του πλοίου που μετέφερε τα γλυπτά του Παρθενώνα και που ο ίδιος επεστράτευσε Καλύμνιους δύτες για να τα ανασύρουν από το βυθό.
Το εντυπωσιακό είναι ότι στα 1980 σε έρευνες που διεξήγε το Ινστιτούτο θαλασσίων ερευνών ανεσύρθησαν υπολείματα του ναυαγίου, μεταξύ των οποίων και το προσωπικό ρολόι του Έλγιν που είχε σταματήσει στις 1:05 (ή 2:05) την ώρα του ναυαγίου όπως ακριβώς ανέφερε ο γραμματέας του λόρδου στο ημερολόγιό του.






(*) Δημοσιευμένη στο βιβλίοAntiquity and Photography: Early Views of Ancient Mediterranean Sites

 Από τον/την Claire Lyons,John K. Papadopoulos,Lindsey S. Stewart,Andrew Szegedy-Maszak