Τα φαντάσματα του Παπαδιαμάντη

 * Δεν πάει καιρός που ξαναδιάβασα τα Ρόδιν' ακρογιάλια του Αλ. Παπαδιαμάντη με αφορμή τις συναντήσεις μας της Λέσχης Ανάγνωσης του Εύμαρου. Ένα "κοινωνικό μυθιστόρημα" που το προσέγγισα για πρώτη φορά πριν είκοσι χρόνια μια και ο Λάκης Προγκίδης το είχε περιλάβει ως παράδειγμα στο βιβλίο του για την κατάκτηση του μυθιστορήματος, (από τον Παπαδιαμάντη στον Βοκκάκιο). Ένα εξαιρετικό βιβλίο όχι μόνο για τις απόψεις του συγγραφέα για το μυθιστόρημα και τον Παπαδιαμάντη - εν προκειμένω και όσον αφορά τα Ρόδιν' ακρογιάλια δεν συμφωνώ με την ανάγνωσή του - αλλά δεν έχει σημασία γιατί τι θα πει δεν συμφωνώ, συμφωνώ με κάποιες διαπιστώσεις, δεν συμφωνώ με τις γενικεύσεις, βλέπω θαρρώ κάποια πράγματα που εκείνος δεν αναφέρει... ωστόσο το βιβλίο είναι θησαυρός ως αποτύπωση της σπινθηροβόλας σκέψης του συγγραφέως (Λ.Π), του μόχθου και της εποπτείας του για την ιστορία του μυθιστορήματος...

* Το μυθιστόρημα αυτό του Παπαδιαμάντη, το αγάπησα χάρη στον Χριστόφορο Μηλιώνη και την υπογράμμιση στο βιβλίο του για τον Παπαδιαμάντη του χαρακτήρα του Σημαδιακού ως "χρυσομηλιγγάτου" (και στην κορφή αστεράτου). Αυτό με ταξίδεψε σε δικούς μου συνειρμούς, την άλλη όψη του νομίσματος του Σημαδιακού ως Αταίριαστου, του παρδαλού και ιδιόρρυθμου τύπου που έχει ένα πύργο με μπαντερόλια (σημαιάκια) (στα Ρόδιν΄ακρογιάλια) ή είναι ο διπλοκαημός με το πρόβλημα στο μάτι και το αλλόκοτο ντύσιμο (στο ομώνυμο διήγημα) ή είναι σημαδιακός και αταίριαστος όπως ο Σουραυλής στο Μυρολόγι της φώκιας μια φιγούρα αρχέτυπο που με γοητεύει και την έψαξα και με άλλες μορφές στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη (το Μπραϊνάκι (μπαιράκι) το πολύλογο κορίτσι με τις χρυσές πλεξούδες και έξω από αυτά, ο Αούστερλιτς του Ζέμπαλντ, η Μαίριλιν Μονρόε οι δύο μοιραίοι ερωτευμένοι στον πρίγκιπα Ονιέγκιν του Πούσκιν... Κάτι μοιραίο και βαθύ, η ετερότητα στον ίδιο τον Παπαδιαμάντη, η μνήμη που θέλει να απωθήσει ή να ανακαλέσει, κάτι που με μαγεύει και με κάνει να ονειροπολώ για τη δύναμη που έχει η φαντασία και πέννα να ανασύρει από βάθη και πλάτη μορφές μαγνητικές με τις οποίες η ανθρώπινη ψυχή και η δημιουργικότητα αναμετριώνται ακόμα.

* Μια πλευρά που δεν είχα προσέξει μια και είναι γνωστή η αγάπη του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη για τα φαντάσματα, τα στοιχειά, τα δαιμόνια, τα αερικά και τα κρούσματα - όχι μην τον συγκρινετε με τον Πόε είναι ο εαυτός του - και την παράσταση κερδίζει το φάντασμα της αρραβωνιαστικιάς του Αγάλλου, της ξεχασμένης αρραβωνιαστικιάς που σαν να μην αγγίζει το χώμα εμφανίζεται μπροστά του και του ψυθιρίζει όταν αυτός επιστρέφει πια από την ξενητειά στη Σκιάθο Αγάλλο με ξέχασες... Δεν είχα προσέξει λοιπόν το αντιφατικό όραμα του αφηγητή στην αρχή του διηγήματος, την όμορφη εκείνη κοπέλα στο παράθυρο που εκείνος τη βλέπει νύχτα μέσα από τη βάρκα του, με τα κόκκινα χείλη και τα άσπρα της δοντάκια (sic) ναι σωστά θαρρώ θυμίζει τις κοπέλες στην υπηρεσία του Δράκουλα στο μυθιστόρημα του Μπραμ Στόκερ που ο Παπαδιαμάντης είχε μεταφράσει ο Πύργος του Δράκουλα

"Εἶδα τὰ δοντάκια της νὰ λάμπουν, τὰ χείλη της νὰ λουλουδίζουν, τὰ μάγουλά της νὰ μηλολονθοῦν… " τα μάγουλά της μηλονονθούν και ψάξτε τι είναι η μηλολόνθη και θα βρείτε πως είναι το άσπρο σκουλήκι της σήψης των φρούτων γιατί ο ρομαντισμός έχει απλώσει τα πλοκάμια του και όπως ο Coleridge περιγράφει την κυρά της νύχτας τη νύμφη του Θανάτου με το δέρμα λευκό σαν της λέπρας (Her lips were red, her looks were free,

Her locks were yellow as gold:

Her skin was as white as leprosy)

εκεί που λουλουδίζει η ομορφιά τρυπώνει το ακοίμητο σκουλήκι και συνεχίζει με στίχους πεισιθάνατους, τότε της νεότητος που θέλει να ξεχάσει - τι όραμα είδε άραγε; τι τύχη είχε η Περμαχούλα η δικιά του αρραβωνιαστικιά, αυτή που τον απέρριψε και ίσως την καταράστηκε ο αφηγητής όπως υπονοεί ο Σημαδιακός φίλος του Σταμάτης στις συζητήσεις που θέλει να τον κάνει να θυμηθεί

Τὸ σῶμ᾿ αὐτὸ τὸ αἰθέριο στὴ γῆ νὰ μὴ λυγίσῃ

Καὶ τὸ χαμόγελο ποτὲ στὰ χείλη νὰ μὴ σβήσῃ.

Νὰ μὴ φανῇ τὸ κάλλος σου πὼς εἶν᾿ ἀπὸ τὸ χῶμα.

Ὤ, χαῖρε, τοῦ θανάτου, ποὺ μ᾿ ἐπότισες τὸ πόμα.

* Το Σαββατοκύριακο βρήκα στο σπίτι και διάβασα τον Πύργο των Καρπαθίων του Ιουλίου Βερν. Αχ ο διαφωτισμός, αχ η λογική και ο Καρτέσιος έχουν στοιχειώσει το νου του Ιουλίου Βερν. Όσο και αν η ιστορία αυτή με τη νεκρή τραγουδίστρια έχει κάποια σχέση με την προσωπική του ιστορία - όλα γίνονται προμηθεικά ηλεκτρικά, φωνόγραφοι, τηλέφωνα, μετάδοση σήματος, προβολές και φωτογραφίες. Το 1892 το έγραψε.

Ευτυχώς πέντε χρόνια αργότερα, ο Μπραμ Στόκερ έσωσε την τιμή της μαγείας των Καρπαθίων και των στοιχειών τους.

Και ο Παπαδιαμάντης, ξέρουμε πόσο θύμωνε όταν κάποιος προσπαθούσε να σταματήσει τις αφηγήσεις των στοιχειών και των φαντασμάτων...

Εικόνα με την προβολή - φάντασμα - της Στίλα, φιλοτεχνημένη από τον Leon Bennet για την γαλλική έκδοση του Πύργου των Καρπαθίων του 1892

Πόλυ Χατζημανωλάκη

Αναρτήθηκε στο facebook στις 11 Φεβρουαρίου του 2019