Κυριακή 5 Απριλίου 2009

Το παλίμψηστο σημειωματάριο ή «γράφοντας» στο λαβύρινθο της Νέας Υόρκης

Καταγράφω ή γράφω για τον εαυτό μου;

Ο συγγραφέας Κουίν που υποδύεται τον ντετέκτιβ Πωλ Ώστερ στη Γυάλινη Πόλη, το πρώτο βιβλίο της Τριλογίας της Νέας Υόρκης, έχει ένα κόκκινο τετράδιο – ίδιο με αυτό που έχει και ο Πέτερ Στίλμαν, ο παράφρων γέροντας που αποτελεί το αντικείμενο της παρακολούθησης - όπου σημειώνει τις κινήσεις του ατόμου αυτού. Σταδιακά, επειδή η παρακολούθηση γίνεται όλο και πιο μονότονη, αποφασίζει να γράφει στο κόκκινο σημειωματάριο όχι μόνο τις κινήσεις του Στίλμαν με κάθε λεπτομέρεια, αλλά και άλλα πράγματα που βλέπει γύρω του, καθώς και τις σκέψεις του. Γράφει λοιπόν για τον εαυτό του, δηλαδή για να αντέξει.

Η γραφή ως ανάγκη, ως προϋπόθεση υπαρξιακή είναι ένα θέμα στο οποίο επανέρχεται ο Πωλ ΄Ωστερ: «γράφω όχι για να νιώσω καλύτερα αλλά όταν δεν γράφω είμαι πολύ χειρότερα» ή «η γραφή δεν είναι θέμα ελεύθερης θέλησης, είναι θέμα επιβίωσης» (*)

Στο δωμάτιο της γραφής (Travels in the scriptorium) ο κύριος Μπλανκ – η η περσόνα του Πωλ Ώστερ σε μεγάλη ηλικία - έχει μια στοίβα με σελίδες να τον περιμένουν για να γράψει την απολογία του – τον απολογισμό του ως συγγραφέα. Ο Κουίν/ Ώστερ αγωνιά (**) λοιπόν μήπως τελειώσουν οι σελίδες στο κόκκινο σημειωματάριο, κάτι που αναπόφευκτα θα σημαίνει το τέλος της ιστορίας, το τέλος της ζωής των ηρώων.

Η γραφή – χειρόγραφη στην προκειμένη περίπτωση – επιδιώκει να γίνει «φάρμακο» ασχέτως αν «παραμένει ανοιχτή πληγή» όπως ομολογεί ο Π. ΄Ωστερ στην «Επινόηση της μοναξιάς» . Ο ίδιος λέγεται ότι δεν αποχωρίζεται ποτέ την γραφομηχανή του, μια Olympia m9 με την οποία καθαρογράφει κάθε παράγραφο μόλις την τελειώσει.


Τα γράμματα του λαβυρίνθου:


Ως καταγραφή της παρατήρησης, ως συγκρότηση και ως φάρμακο, η γραφή οδηγεί τον εαυτό της σε σκοτεινές περιοχές ψηλαφώντας
τα όρια της και οδηγούμενη σε νέες πολυτροπικές αναπαραστάσεις. Διατηρώντας εμμονικά το ίδιο μέσο για να υπάρξει – χαρτί και μολύβι – και αναδεικνύοντας έτσι τις εξωφρενικές διαστάσεις του εγχειρήματος, ο συγγραφέας προκαλεί την ανατροπή και το γέλιο.

Στην αρχή εμφανίζονται τα συμβολικά σχήματα στα οποία καταλήγει ο συγγραφέας/ντετέκτιβ Κουίν καταγράφοντας τις τα σχήματα από την «φαινομενικά» τυχαία πορεία που έκανε κάθε μέρα το αντικείμενο της παρακολούθησης. Να σημειώσουμε ότι αυτό το κάνει χρησιμοποιώντας ένα στυλό που του είχε πουλήσει ένας κωφάλαλος, ένας άνθρωπος δηλαδή αναγκασμένος να επικοινωνεί με τις συμβολικές χειρονομίες της νοηματικής ή με τη γραφή.

«Κατέγραφε επίσης με σχολαστικότητα τις ακριβείς διαδρομές των περιπλανήσεών του, σημειώνοντας κάθε δρόμο που ακολουθούσε, κάθε στροφή και κάθε στάση. […]

Μετά, εξετάζοντας προσεχτικά τις σημειώσεις του, άρχισε να ζωγραφίζει με το στυλό του τις μετακινήσεις του Στίλμαν στο διάστημα μιας μέρας. […] το αποτέλεσμα ήταν το εξής:

[…] Η εικόνα έμοιαζε με ορθογώνιο. Αλλά δεδομένης της τετραγωνισμένης δομής των οδών της Νέας Υόρκης θα μπορούσε να είναι ένα μηδενικό ή το γράμμα «Ο» ».

Η εικόνα της δεύτερης μέρας

«του θύμισε ένα πουλί , ένα αρπακτικό ενδεχομένως, με απλωμένα τα φτερά, που πλανιόταν στον αέρα. Λίγο αργότερα θεώρησε πως αυτή η ερμηνεία ήταν τραβηγμένη από τα μαλλιά.» (***)

Η εικόνα της τρίτης μέρας.


«Τα αποτελέσματα του τρίτου χάρτη δεν έμοιαζαν καθόλου με τους άλλους δύο. Δεν έμοιαζε πια να υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία γι’ αυτό που συνέβαινε. Αν παρέβλεπε τους ελιγμούς στο πάρκο ήταν βέβαιος πως είχε μπροστά του το γράμμα «Ε». Αν υποτεθεί πως το πρώτο σχεδιάγραμμα πράγματι αντιπροσώπευε το γράμμα «Ο», τότε ήταν θεμιτό να υποτεθεί ότι τα φτερά του πουλιού του δεύτερου σχεδιαγράμματος σχημάτιζαν το γράμμα «W». Τα γράμματα του «Ο - W – Ε» σχημάτιζαν μια λέξη, αλλά ο Κουίν δεν ήταν σε θέση να καταλήξει σε συμπέρασμα.»

Στη συνέχεια - ο συγγραφέας ντετέκτιβ, καταγράφοντας ακόμα περισσότερους χάρτες διαδρομών και συλλέγοντας περισσότερα γράμματα σύμβολα στο κόκκινο σημειωματάριό του, θα καταφέρει να νοηματοδοτήσει το «μήνυμα» της περιπλάνησης του παράφρονος γέροντα., εντάσσοντάς το στο χιμαιρικό του όραμα για την Αμερική ως τον τόπο του χαμένου παραδείσου του Μίλτον.

Από τις τυχαίες διαδρομές έχουμε την καταγραφή τους τη σχεδίαση του χάρτη, και εν κατακλείδι τα ΓΡΑΜΜΑΤΑ - σύμβολα που μόνα αυτά φέρουν το νόημα. Σύμφωνα με τις εβραϊκές παραδόσεις της Καββάλα για τη ζωοποιό δύναμη των γραμμάτων, που δεν ξέρουμε πια ποιος ανατρέχει σε αυτήν ο πουριτανός Στίλμαν, ο Κουίν που υποδύεται τον ΄Ωστερ ή ο ίδιος ο ΄Ωστερ, η αχανής Νέα Υόρκη γίνεται η γυάλινη πόλη της γραφής. Στις διαδρομές εγχαράσσονται τα όνειρα των ανθρώπων που διασχίζουν αυτό το πουθενά - «τον ανεξάντλητο λαβύρινθο από αμέτρητα βήματα» αυτό τον Πύργο της Βαβέλ όπου μονίμως είχες την αίσθηση ότι έχεις χαθεί.


Το παλίμψηστο τετράδιο ή το να γράφω ενώ περπατώ:


Η γραφή οδηγείται στα άκρα όχι μόνο επειδή για να συντονιστεί ο Κουίν με την ταχύτητα των κινήσεων του αντικειμένου παρακολούθησης ό,τι έχει γραφτεί γίνεται δυσανάγνωστο -

«Το να γράφει κανείς χωρίς να βλέπει τη σελίδα παρουσίαζε ιδιαίτερη δυσκολία και συχνά ανακάλυπτε πως είχε γράψει δυο και τρεις σειρές τη μια πάνω στην άλλη, με αποτέλεσμα ένα συγκεχυμένο δυσανάγνωστο παλίμψηστο. Για να δει τη σελίδα όμως έπρεπε να σταματήσει και να χάσει το Στίλμαν.» (***)

αλλά γιατί διερευνώνται μέχρις ανατροπής των πάντων οι τρόποι στους οποίους μπορεί να καταφύγει κάποιος για να καταγράψει κάτι την ώρα που συμβαίνει και μάλιστα περπατώντας:

«Σε λίγο αποφάσισε πως ήταν βασικά ένα ζήτημα θέσης. Έκανε δοκιμές με το τετράδιο μπροστά του σε γωνία σαράντα πέντε μοιρών, όμως έτσι ο αριστερός του καρπός κουραζόταν γρήγορα. Μετά δοκίμασε να έχει το τετράδιο ακριβώς μπροστά από το πρόσωπό του, ώστε να κοιτάζει από πάνω του σαν να’ταν ένας αληθινός Κιλρόι, αλλά αυτό αποδείχτηκε δύσκολο στην πράξη. Έπειτα, δοκίμασε να στηρίζει το τετράδιο με το δεξί του χέρι, λίγα εκατοστά πάνω από τον αγκώνα, και να συγκρατά τη ράχη του τετραδίου με την αριστερή του παλάμη. Αλλά έτσι πάθαινε κράμπα στο χέρι με το οποίο έγραφε κι ήταν αδύνατο να γράψει στο κάτω μέρος της σελίδας. Τέλος αποφάσισε να ακουμπάει το τετράδιο στον αριστερό το γοφό, κάπως σαν το ζωγράφο που κρατάει την παλέτα. Έτσι σημείωσε κάποια πρόοδο…» (***)


Ένα - άδειο – κιβώτιο προχωρεί στον προορισμό του:


Η γραφή στο σημειωματάριο προσπαθώντας να παρακολουθήσει τους ρυθμούς της ζωής εξαντλεί και τα όρια της ευλυγισίας του ανθρώπινου σώματος και γίνεται σχεδόν αδύνατη. Όταν μάλιστα αυτό πρέπει να γίνει τηρώντας κάποιους κανόνες συνομωτικότητας μια από τις πιο απολαυστικές περιγραφές αυτής της προσπάθειας γίνεται στο κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου, εκεί όπου οι φαντάροι του δημοκρατικού στρατού προσπαθούν να μετρήσουν τις αντιδράσεις των αλόγων στους πυροβολισμούς ώστε να αποφασίσουν αν θα τα χρησιμοποιήσουν σε μια σημαντική αποστολή. Οργανώνουν λοιπόν ένα ετεροχρονισμένο πασχαλιάτικο πανηγύρι σε ένα χωριό και προσπαθούν – κρυφά – να καταγράψουν τις αντιδράσεις των αλόγων.


« Όσο κι αν προσπαθούσαν οι φαντάροι να κρατάνε τις σημειώσεις τους με τρόπο – άλλος έχοντας το χαρτάκι μες τη χούφτα του, άλλος μέσα στο πηλήκιο, άλλος καθισμένος στο καφενείο και κάνοντας τάχατες πως γράφει γράμμα – γίνανε τελικά αντιληπτοί και κατάντησε να προσέχει ο κόσμος πιο πολύ αυτούς παρά τα άρματα που περνάγανε»(****)

(*) Στην επίσημη ιστοσελίδα του συγγραφέα «writing is no longer an act of free will for me, it’s a matter of survival» http://www.paulauster.co.uk/

(**) Alexis Plékan: Confinement in Paul Auster’s Moon Palace and the New York Trilogy, Memoire de Maitrise LLCEP anglais, Université de Caen Basse-Normandie - : στο

http://www.memoireonline.com/10/08/1580/confinement-in-paul-auster-moon-palace-and-the-new-york-trilogy.html

(***) ΓΥΑΛΙΝΗ ΠΟΛΗ, Π. ΟΣΤΕΡ, Μτφ. Σάρα Μπενβενίστε, εκδ. Ζαχαρόπουλος, 1991

(****) Το κιβώτιο, Άρης Αλεξάνδρου, Κέδρος 1986

Πηγές εικόνων:


http://www.fantomcomics.com/karasik_city-of-glass1.jpg

http://img.photobucket.com/albums/v239/lyonlamb4/t1_CityOfGlass.jpg

http://www.memoireonline.com/10/08/1580/confinement-in-paul-auster-moon-palace-and-the-new-york-trilogy1.png

http://mrtypewriter.tripod.com/olympiasm9auster.htm

http://www.amazon.com/exec/obidos/tg/detail/-/1891024329/qid=1033924241/sr=8-1/ref=sr_8_1/104-7661720-7599949?v=glance&n=507846

http://www.bookcrossing.com/images/journalpics/102/15/10211915-sm.jpg

http://www.serrelib.gr/grigoriadis/images/alexandrou.jpg

http://www.books.gr/Images/Products/Thumbs/4293308.jpg





18 σχόλια:

Studiolum είπε...

A great idea, that of writing letters in the texture of the city by strolling around, and a theme very fitting to the “Wax Tablets” as a mnemonic metaphor!

It reminds me, mutatis mutandis, a book of architect Kevin Lynch, The image of the city, in which he describes how we, by moving along in the city and thus breaking paths for ourselves in it, give meaning to the city for ourselves and thus indelibly inscribe ourselves into the texture of the city.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Dear Tamász,

Thank you for your excellent contribution and for the opportunity you gave me to hear about Kevin Lynch.

The idea of «city legibility» is indeed a very comforting idea: an attempt to make the city understandable, «readable » and within human measure.

Walking through a city and building a coherent mental image, an image of a space one can relate to, is opposed to the inhuman «city labyrinth», the one walked by Paul Auster’s hero prior to the acquisition of the red notebook.
The art of writing and observing comes with the idea of creating meaning, i.e. of «reading» the inscribed letters into the texture of the city.

My greetings to beautiful and legible Budapest!

βαγγελης ιντζιδης είπε...

Πόλυ τι ενδιαφέρουσα ανάρτηση και αυτή!
Μόλις επέστρεψα (malev) από Βουδαπέστη και μέχρι να ηρεμήσω πριν κοιμηθώ τη διάβασα.
Θα επανέλθω. Προς ώρας - είδα στη Βουδαπέστη - στη διαδήλωση των ηρώων- του μελανοχίτωνες με το ξίφος/σταυρό να παρελαύνουν κι είπα σε ποια πόλη περπατώ; Στη Βουδαπέστη του καφέ - Λούκατς του 2009 ή στη Βουδαπέστη των πνιγμένων στο Δούναβη Εβραίων την περίοδο του ναζισμού;
Ας είναι - και επειδή η συνάντηση στη Βουδαπέστη σχετιζόταν με τον γραμματισμό θα τα πούμε αφού ξεκουραστώ για λίγο.
Ας ελπίσουμε πως οι κραυγές και οι ψίθυροι θα ενισχύσουν στο τέλος ένα ισοζύγιο δημοκρατικό. Γιατί η γραφή είναι συνδεδεμένη με πολλά - όπως και στην εκτενή ανάρτησή σου.
Β.Ι.
υγ. ρώτησα μια νεαρή κοπέλα κάνοντας τον ανήξερο για την πολυπληθή διαδήλωση στην πλατεία των ηρώων στο τέλος της λεωφόρου ανδράσι - τι είναι αυτοί με τα μαύρα καπέλα κλπ - και μου απάντησε
"α αυτή επειδή η αστυνομία μας είναι διεφθαρμένη είναι ειδικές δυνάμεις, ας πούμε μια καλή αστυνομία!!!"

Templom Kata είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
Studiolum είπε...

Dear Vangelis

(sorry for replying in English, but although I do read Greek, I have no practice in expressing myself in it)

what you have seen in Budapest yesterday is a shame. Nevertheless, it is far from being as serious as it might have seemed from the appearance and from the sinister associations it evoked.

First, because their supporters, according to the public opinion polls, hardly exceed 1% of the population. Nowadays in Hungary xenophobia, antisemitism and even nationalism are absolutely not in fashion.

And second, because – it might sound strange – it is actually a government-stimulated phenomenon. The present leftist goverment (voted for, I have to admit, also by me) during the seven years of its ruling has lost its credibility to such an extent that by now it is not supported by more than about 15% of the population. However, one of their cynical techniques for remaining in power is secretly fomenting spectacular demonstrations of the extreme right wing (the key leaders of those blackshirts you've seen yesterday are generally reputed to be the agents of the government), and then openly raising its voice against it and standing up – verbally – for the defence of civil rights and constitution. Just watch out that, strangely enough, while such groupings and demonstrations are obviously against the law and constitution, never any of their organizers and/or participants is called to account, sentenced or whatever. The government badly needs them as a convincing but harmless image of enemy.

And – as your interlocutor has noted – another “positive” (I mean for the government) by-product of such demonstrations is that they in fact help letting out the steam produced by the actual ineffectivity and corruption of the government and public organs like police.

What, however, seriously worries me, is the spectacular deterioration of Lukács Café. It is not any more what it used to be, since the Americans have bought it. Nowadays the Hauer in Rákóczi street (if you go for traditional sweets) or the Central in Irányi street (if you like true fin-de-siècle atmosphere) are much more attractive. See you there when you come to Budapest next time!

Tamás

βαγγελης ιντζιδης είπε...

Dear Tamász,
(1)Thank you for your response. In my opinion to be a patriot means to be a citizen. Hemce to be a citizen means to participate in the democratic process for democratic solutions in any socio-political problem/crisis. Democracy means participation without conspiracy theories and I know after my visit in the Terror Museum and in the Synagoge that the totalitarianism is emerged through conspiracy discourses. I am very glad that Hungary is a part of the European Union (as well as that Hungary has been funded by EU processes) and I am sure that the European democratic "model" will be expand in a more active democratic way. I did not notice in the atmosphere of Lucas cafe any kind of an "american influence" - and for me the americanism is not always a problem (imagine Paul Oster, an american jew as owner of Lucas Cafe, a brilliant metissage).I have visited in Budapest the cafe you mentioned above with the excellent atmosphere of the fin-de-siecle. Thank you for the invitation for a cup of coffee next time I will be in Budapest again.

2) Lets focus our discussion in this excellent paper of Poly as it is extremely interest for issues concerning the connection between literacy and citizenship.
yours
Vangelis I.

βαγγελης ιντζιδης είπε...

Hence
focus on
:)

βαγγελης ιντζιδης είπε...

Αγαπητή Πόλυ
Στην πολύ σημαντική ανάρτησή σου θα ήθελα να σχολιάσω τα ακόλουθα:
(1) Η σημείωση γίνεται όχι μόνον με τον τρόπο της γραπτής γλώσσας (αλφάβητα/γραφήματα-λεξήματα) αλλά και με τον τρόπο της. εικόνας και του διαγράμματος. Το σχέδιο, οι κυκλοτερείς ή τεθλασμένες γραμμές αναδεικνύουν την πολυτροπική σημείωση.
(2) Η πολυτροπική σημείωση έχει το ενδιαφέρον της μόνον στο βαθμό που ο παρατηρητής που σημειώνει έχει προ-ορίσει, έχει διαμορφώσει τη σωματική του στάση, την οπτική γωνία του αλλά και το ρόλο του (είναι ο παρατηρητής)
Κατά συνέπεια (3) Αυτό που λειτουργεί ως αντικείμενο παρατήρησης δεν είναι ένας άνθρωπος (εν πρώτοις αυτό είναι αλλά…) αλλά η σημείωσή του, δηλαδή μια εκδοχή του ανθρώπου αυτού όπως αυτή εγγράφεται στο σημειωματάριο του παρατηρητή. Η εγγραφή στις σημειώσεις του παρατηρητή των κινήσεών του παρατηρούμενου και των γραπτών συμβόλων που σχετίζονται με την δράση του είναι σε τελευταία ανάλυση η ανάγνωση που κάνει ο παρατηρητής.
Τι είναι λοιπόν το σημειωματάριο του ήρωα; Τι είναι λοιπόν το σημειωματάριο του συγγραφέα; Για μένα – που διαβάζω την ανάρτησή σου – το σημειωματάριο του παρατηρητή ήρωα, το σημειωματάριο του συγγραφέα είναι Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ των σημειωτικών τρόπων (διαγράμματα, κινησιολογογία, αλφάβητα, κείμενα – προφορικά και γραπτά – κ.λπ.) των άλλων.
Ο συγγραφέας μετασχηματίζεται επομένως σε έναν αναγνώστη, είναι ένας αναγνώστης. Αλλά τι είναι ένας αναγνώστης; Τι σημαίνει διαβάζω; Αναγνώστης δεν είναι – εκείνος που διαβάζει γραπτά σχήματα και γράμματα και τα αποκωδικοποιεί. Η ανάγνωση δεν είναι ποτέ ένας μηχανισμός κατανόησης και αποκωδικοποίησης. Η ανάγνωση είναι η κατανόηση ενός κειμένου μέσω της παρέμβασης στο σχεδιασμό του νοήματός του. ΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΑΥΤΟΥ ΠΟΥ ΜΟΛΙΣ ΕΙΠΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΡΤΗΣΗ ΣΟΥ: Ο παρατηρητής – και κατ΄επέκταση ο συγγραφέας – κατανοεί τον κόσμο γύρω του και τους άλλους που παρατηρεί δια της γραφής, ΔΙΑ ΤΗΣ ΣΗΜΕΙΩΣΗΣ ΚΑΛΥΤΕΡΑ (αφού δεν γράφει μόνο κάνει και σχήματα κλπ) . Μάλιστα. ΑΛΛΑ Η ΣΗΜΕΙΩΣΗ – η γραφή έστω – ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΙΠΟΤΑ ΑΛΛΟ ΠΑΡΑ Η ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΝΟΗΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΚΑΝΕΙ - ΜΕ ΤΙΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΕ ΤΑ ΓΡΑΠΤΑ ΣΥΜΒΟΛΑ ΠΟΥ ΑΦΗΝΕΙ ΠΙΣΩ ΤΟΥ, ΣΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΟΥ - ΕΚΕΙΝΟΣ ΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΠΑΡΑΤΗΡΟΥΜΕ, ΕΚΕΙΝΟΣ ΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΔΙΑΒΑΖΟΥΜΕ.
Ο συγγραφέας είναι λοιπόν εκείνος που διαβάζει το ΠΟΛΥΤΡΟΠΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ της ζωής μας ΠΑΡΕΜΒΑΙΝΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΔΙΚΟ ΜΑΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΔΙΚΟΥ ΜΑΣ ΚΕΙΜΕΝΙΚΟΥ ΝΟΗΜΑΤΟΣ.
Αυτό θα πει διαβάζω στις σύγχρονες θεωρήσεις του γραμματισμού – τις εθνογραφικά προσανατολισμένες. Και γραμματισμός είναι ότι συμβαίνει ΕΠ ΑΦΟΡΜΗ ΚΑΙ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΕΝΑ ΓΡΑΠΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ, δηλαδή ΤΟ ΣΥΝΕΧΕΣ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ.
βαγγέλης ι.

βαγγελης ιντζιδης είπε...

Β ΄ΜΕΡΟΣ
Η ΓΡΑΦΉ λοιπόν «είναι θέμα επιβίωσης» υπό την έννοια ότι έτσι επιβιώνουμε (στον πολιτισμό μας και μάλλον όχι μόνον σε αυτό το δυτικό πολιτισμό). Επιβιώνουμε κατανοώντας τον κόσμο που διαβάζουμε γύρω μας. Και διαβάζω τη λέξη σημαίνει διαβάζω τον κόσμο (όπως θα έλεγε και ο Φρέιρε). Αλλά διαβάζω τον κόσμο σημαίνει παρεμβαίνω στο νόημα του κειμένου που διαβάζω αλλάζοντας το σχεδιασμό του. Παρεμβαίνω στο σχεδιασμό του νοήματος. Υπό αυτή την έννοια δεν είμαστε εγκλωβισμένοι στις αναγνώσεις μας. Κάτι τέτοιο θα σήμαινε πως όλα είναι σχετικά και πως τίποτα δεν υπάρχει ΕΚΤΟΣ ΓΡΑΦΗΣ – ΕΚΤΟΣ ΤΗΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΤΡΟΠΟΥ ΠΟΥ ΔΙΑΒΑΖΟΥΜΕ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ. Κάτι τέτοιο θα ήταν εντελώς βασανιστικό (και δεν νομίζω πως αυτή είναι μια ανάγνωστη της ντερινταϊκής προσέγγισης της γραφής ως φαρμακεία).
΄Όταν διαβάζει ο παρατηρητής τον παρατηρούμενο ανταλλάσσει το χώρο και το χρόνο και τους πολιτισμικούς τρόπους ανάγνωσης και σημείωσης που ο ίδιος έχει στα χέρια του, στο νου του και στο σώμα του με τους τρόπους που έχει ο παρατηρούμενος.
Ο αναγνώστης – συγγραφέας ανταλλάσσει την κοσμοθέασή του, μέρος της οποίας είναι και ο τρόπος που έχει για να σημειώνει τις κινήσεις και τα «κείμενα – άλλους» γύρω του, με τις κοσμοθεάσεις μέσω των οποίων οι άλλοι σχεδιάζουν τα δικά τους νοήματα.
Και οι άλλοι επομένως είναι με τη σειρά τους αναγνώστες-συγγραφείς.
Κατά συνέπεια η ανάγνωση είναι η γραφή και η γραφή είναι η ανάγνωση όπως λέμε περί της διπλής όψης του γραπτού λόγου ότι είναι ανάγνωση/γραφή ή γραφή/ανάγνωση. Οι δύο όψεις του ιδίου νομίσματος.
Αλλά γιατί ΣΕ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗ η γραφή είναι επιβίωση; Γιατί συνδέεται με την ταυτότητα. Ο τρόπος που διαβάζουμε τα άλλα και τους άλλους , που διαβάζουμε ΣΗΜΕΙΩΝΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΔΙΚΟ ΜΑΣ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑΡΙΟ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΟΥΣΙΑ
Ο ΤΡΟΠΟΣ ΠΟΥ ΜΕΤΑΦΡΑΖΟΥΜΕ – ΔΗΛΑΔΗ ΠΑΡΕΜΒΑΙΝΟΥΜΕ – ΣΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΟΥ ΝΟΗΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΟΙ ΑΛΛΟΙ ΕΙΝΑΙ Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΜΑΣ.
Και αυτή η ταυτότητα ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΠΩΣ ΣΤΟΝ ΟΣΤΕΡ (ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΧΑΡΙΝ ΕΣΟΥ ΠΟΥ ΤΟ ΕΠΙΣΗΜΑΙΝΕΙΣ) ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟΝΟΜΗ – ΕΥΤΥΧΩΣ. ΕΠΗΡΕΑΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΦΗ ΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ.

Ο συγγραφέας είναι ο αναγνώστης των άλλων που αλληλεπιδρά με τους άλλους παρέχοντας στα κείμενά τους (αυτά που κάνουν, αυτά που λένε, αυτά που γράφουν) την δική του εκδοχή. Και επιβιώνει επειδή καταφέρνει να ανταλλάσσει τις κοσμοθεάσεις του, να τις διερευνά, να τις ελέγχει – αν θέλεις – μέσω των άλλων.
Ε! αυτό δεν είναι η γραφή. Πώς γράφω εγώ τα του άλλου ως να ήμουν ο άλλος;
Και για θυμήσου ΟΤΙ ΓΙΑ ΜΙΑ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ ΕΝΟΣ ΚΑΙ ΜΟΝΟΝ ΕΝΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΤΗΤΑ ΞΕΣΠΑΣΕ ΜΙΑ ΤΡΟΜΕΡΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΑΠΑΓΓΕΛΘΗΚΕ ΕΝΑ ΕΞΟΧΟ ΕΠΟΣ Η ΙΛΙΑΔΑ
Η [Χ]ΡΥΣΗΙΔΑ ΔΕΝ ΕΓΙΝΕ [Β]ΡΥΣΗΙΔΑ.
Και να η μήνις του Αχιλλέα και να το τέλος του Πατρόκλου που θέλησε να παραστήσει τον Αχιλλέα παίρνοντας τα αρματά του και χάθηκε, δηλαδή δεν επιβίωσε. Ακριβώς για αυτό. Γιατί πήρε τη σημείωση του Αχιλλέα, δεν διάβασε δηλαδή μέσω της ανταλλαγής το κείμενο- Αχιλλέας παρεμβαίνοντας σε αυτό αλλά το μιμήθηκε το κείμενο-πανοπλία του Αχιλλέα και χάνοντας την ανταλλαγή – άρα και τη δυναμική της ανοιχτής ταυτότητας – χάθηκε στη μάχη.
Και ενώ για μια φωνητική ανταλλαγή ξέσπασε η μήνις του Αχιλλέα (που ο ΄Ομηρος επιδιώκει να ψάλλει δεόμενος τη Μούσα) για μια ατυχή ανταλλαγή (τα όπλα του Αχιλλέα στο σώμα του Πατρόκλου) η αρχική ανταλλαγή μέσω μιας άλλης ανταλλαγής ξαναφέρνει τον Αχιλλέα στα πεδία των μαχών ΓΙΑ ΝΑ ΜΠΟΡΕΣΕΙ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΧΘΕΙ Η ΕΠΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ.
Πωπώ φλυαρώ
Και παύρω πάραυτα.
Βαγγέλης Ιντζίδης

βαγγελης ιντζιδης είπε...

ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ
Και γραμματισμός είναι ό,τι συμβαίνει ΕΠ ΑΦΟΡΜΗ ΚΑΙ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΕΝΑ ΓΡΑΠΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ [ό,τι αντί ότι)
Ε! αυτό δεν είναι η γραφή; (ως ρητορική ερώτηση) και όχι "ε αυτό δεν είναι η γραφή."(με τελεία)
΄Ηθελα να πω Ε αυτό είναι η γραφή.
(υπάρχουν και μερικές άλλες διορθώσεις αλλά δεν εμποδίζουν το νόημα και αν δεν γίνουν προς ώρας)
:)
Βαγγέλης

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Βαγγέλη,


Α) Για τα σχόλιά σου για την ανάρτηση:

Ευχαριστώ για την γόνιμη επανανάγνωση – επανασημείωση των δικών μου σημειώσεων για το σημειωματάριο του Πωλ Ώστερ/Κουίν, με τον αέρα της ακαδημαϊκής τεκμηρίωσης και των θεωριών του γραμματισμού.

Όπως πάντα εύστοχος και αναλυτικός – αυτό και αν είναι paper!!!


Β) Για το σχόλιο προς τον Ούγγρο φίλο μου Tamasz

«Και για θυμήσου ΟΤΙ ΓΙΑ ΜΙΑ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ ΕΝΟΣ ΚΑΙ ΜΟΝΟΝ ΕΝΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΤΗΤΑ ΞΕΣΠΑΣΕ ΜΙΑ ΤΡΟΜΕΡΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΑΠΑΓΓΕΛΘΗΚΕ ΕΝΑ ΕΞΟΧΟ ΕΠΟΣ Η ΙΛΙΑΔΑ
Η [Χ]ΡΥΣΗΙΔΑ ΔΕΝ ΕΓΙΝΕ [Β]ΡΥΣΗΙΔΑ.»

Δεν ξέσπασε φυσικά καμιά κρίση μεταξύ Tamasz και Βαγγέλη, αλλά διαβάζοντας προσεκτικά
1. το κείμενο του Tamasz με το οποίο προσπαθούσε να απολογηθεί για την ανησυχία που σου προκάλεσαν αυτού του είδους οι διαδηλώσεις στη χώρα του και
2. τη δική σου απάντηση στην οποία δεν φαίνεται να πείθεσαι ότι επρόκειτο για
προβοκάτορες – κάτι σαν τους δικούς μας γνωστούς αγνώστους –
3. επειδή φυσικά δεν ήμουν εκεί αλλά τέτοιου είδους καταστάσεις σε όλους προκαλούν δυσοίωνους συνειρμούς – sinister associations – όπως λέει ο Tamasz και όταν πρόκειται για ανθρώπους όπως ο Tamasz που με τόση ευγένεια προσπαθεί να ανοίξει διάλογο μαζί μας και που στο ιστολόγιό του στήνει με καλλιτεχνική δεξιοτεχνία εκπληκτικές γέφυρες ανάμεσα στους πολιτισμούς και τις παραδόσεις – για ανθρώπους λοιπόν που είναι αυτονόητο ότι και ενδιαφερόμαστε για τις απόψεις τους και τα αισθήματά τους,

επιθυμώ να δηλώσω ότι εμένα με πείθει ότι πρόκειται για προβοκάτορες ή για άτομα που δρουν υπό την ανοχή της κυβέρνησης για να εκτονώνουν την κρίση και να τη στρέψουν σε άλλα κατευθύνσεις αντί προς τα πραγματικά διακυβεύματα.

Διαφορετικά δεν θα τους επιτρεπόταν – μια και είναι αντίθετοι με το σύνταγμα – να κυκλοφορούν έτσι. Επομένως ενθαρρύνονται γιατί κάποιον εξυπηρετούν.
Το να καταφεύγουμε μονίμως σε θεωρίες συνομωσίας δεν διαφέρει από το να καταγγέλλουμε πάραυτα για συνωμοσιολογία όποιον προσπαθεί να βγάλει ένα συμπέρασμα στηριγμένος σε ένα συλλογισμό πέραν από τα επιφαινόμενα.

4. Και για το Lukács Café, ενδεχομένως ο Πωλ Ώστερ στην προηγούμενη ζωή του να
είχε δουλέψει εκεί ως γκαρσόνι. Αυτό δεν αναβαπτίζει και δεν αθωώνει μια ιδεολογία του ιμπεριαλισμού και της τσιχλόφουσκας. Φυσικά και δεν είναι πάντα πρόβλημα αλλά ήταν πάρα πολλές φορές πρόβλημα.

βαγγελης ιντζιδης είπε...

α) Αγαπητή Πόλυ
όπως πάντα συμμετέχω (με κόπο και χρόνο)ερεθισμένος από τις δημιουργικές αναρτήσεις σου και σε ευχαριστώ που με φιλοξενείς.
(β) Οι ανταλλαγές είναι σημαντικές όπως η ανταλλαγή ανάμεσα στη λέξη "γραφή" και στη λέξη "σημείωση" διαβάζοντας πάντα τις δικές σου σημειώσεις. ποιος είπε ότι δεν είναι δικές σου;;;;;
(γ) Διάλεξα τη λέξη paper γιατί δεν είχα στα αγγλικά εύκολη τη λέξη ανάρτηση την ώρα που έγραφα το σχόλιο πάντα prima vista όπως γράφω όλα τα σχόλιά μου.
(δ) Παρατηρώντας την έκταση που δίνεις στο [β] αντί του [α] αντιλαμβάνομαι πως το [β] είναι σημαντικότερο θέμα του [α], της ανταλλαγής που προτείνω ή της δικής μου ανάγνωσης του δικού σου κειμένου.
Σεβαστό αλλά δεν έχω να σχολιάσω κάτι περί του [β] εκτός από του ότι γράφω αυτά που ΕΙΔΑ ΚΑΙ ΑΚΟΥΣΑ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΚΑΙ ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΔΙΑΒΑΣΑ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΟΥ ΤΡΟΜΟΥ ΠΕΡΙ ΣΥΝΩΜΟΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ ΤΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΥ.
Γενικότερα πιστεύω πως όταν η δημοκρατία έχει προβλήματα δεν πάμε στον ολοκληρωτισμό αλλά κάνουμε καλύτερη τη δημοκρατία. Οι καταγγελίες στη Διεθνή Αμνηστία για τα ανθρώπινα δικαιώματα στις πρώην σοβιετικού τύπου "σοσιαλιστικές" χώρες ακόμη και σήμερα είναι αρκετές.
Τώρα για τον ΄Οστερ και το Λούκατς καφέ είπα πως θα ήταν ωραίο metissage δεν αντιλαμβάνομαι γιατι η αμερικανική κουλτούρα της Ντίκινσον, του Ουίτμαν και τόσων - μα τόσων άλλων - είναι αμερικανική κακή επίδραση; Δεν ξέρω κάποια άλλη "αμερικανική" κουλτούρα. Η τσιχλόφουσκα που γράφεις μήπως είναι καπιλαστική κουλτούρα και όχι αμερικανική; Αν αυτό θέλεις να πεις συμφωνούμε απολύτως. Στο καφέ Λούκατς όταν θα πας στη Βουδαπέστη σου συνιστώ την εξαιρετική μους σοκολάτα που κάνει. Πουθενά καλύτερη.΄Οπως επίσης το ΕΞΟΧΟ ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ ROSENSTEIN. Πουθενά καλύτερο γκουρμέ.
Πολύ ευχαρίστως αν θέλεις κάτι να συζητήσουμε επί των ζητημάτων του [α] κυρίως για τη σχέση γραφής-σημείωσης (στο βαθμό που σε ενδιαφέρει και σένα ασφαλώς)
Βαγγέλης Ι.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Αγαπητέ Βαγγέλη,


(γ): Το paper δεν ελέχθη απαξιωτικά αλλά επαινετικά με την έννοια ότι αυτό που γράφεις έχει την εγκυρότητα μιας δημοσίευσης.

(β) Στην «ανταλλαγή μεταξύ γραφής και σημείωσης» εδώ σε χάνω. Αυτό που έκανα ήταν ένα απλό λογοπαίγνιο: επανασημείωση των σημειώσεων για ένα σημειωματάριο και τίποτε παραπάνω που να υπονοεί ο,τι δήποτε περί πατρότητος ή μητρότητος των σημειώσεων.

Πιστεύω πάντως ότι ούτε θα σκεφτόσουν ποτέ να μου γράψεις τα περί paper και πατρότητος των ιδεών αν δεν υπήρχε το σχόλιο για την Ουγγαρία, και αυτό επειδή με ξέρεις καλά.

(δ) Το ότι επικοινωνούμε – και ελπίζω και στο μέλλον – δημιουργικά, δεν σημαίνει ότι δεν έχουμε διαπιστώσει σοβαρές διαφωνίες και μεταξύ μας και προς τρίτους. Ως οικοδέσποινα αυτού του μπλογκ δεν έχω διστάσει να τοποθετηθώ δημοσίως όταν εγώ θεωρώ ότι για οποιονδήποτε λόγο θίγεται κάποιος φίλος σχολιογράφος.

Ότι είχα να πω επί των υπολοίπων, το είπα στο σχόλιό μου.

βαγγελης ιντζιδης είπε...

Aγαπητή Πόλυ
Ευχαριστώ για την μεταμεσονύχτια απάντησή σου
χαίρομα που γιατί ποτέ δεν είχαμε σοβαρές διαφωνίες μήτε μεταξύ μας μήτε προς τρίτους (ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΑΛΟΓΟ ΜΑΣ ΑΝ ΑΝΑΤΡΕΞΕΙ ΚΑΝΕΙΣ - είτε σε blogs - είτε σε δημόσιες οργανωμένες συζητήσεις - ΑΥΤΟ ΘΑ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙ)
ΧΑΙΡΟΜΑΙ ΛΟΙΠΟΝ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΜΑΣ
Καλή μέρα
Βαγγέλης
υγ ας μη χαθεί η ουσία και η ουσία είναι ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΩΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΩΝ ΣΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΡΤΗΣΗ ΣΟΥ
όχι;

ναυτίλος είπε...

Και να σκεφτείς ότι δεν έχω διαβάσει τίποτα του Πωλ Ώστερ. Ωστόσο έχω την τριλογία της Ν. Υόρκης και τη μικρή χριστουγεννιάτικη στορία του.
Απ' ό,τι βλέπω έχεις μια αδυναμία στη γεωγραφία. Δεν πιστεύω να έχεις κι εσύ την ίδια αδυναμία με μένα και να σ' αρέσει όταν βρίσκεσαι σε άγνωστες πόλεις να χάνεσαι χωρίς χάρτη στις πιο πολυδαίδαλες συνοικίες τους;
Όταν ήμουν στο δημοτικό η αγαπημένη μου εγκυκλοπαίδεια ήταν η "Παγκόσμιος Γεωγραφία - Άτλας" και μέχρι τώρα μάλλον. Κάθε βδομάδα έτρεχα στο περίπτερο να πάρω το καινούριο τεύχος της.
Να συμπληρώσω, θυμίζοντάς σου και τα σχεδιάσματα των διαδρομών του συνοδευτικού αποσπάσματος του "Κιβωτίου" στο βιβλίο του Αλεξάνδρου.
Επίσης ένας άλλος ντετέκτιβ, ο Μεγκρέ , δηλ. ο Σιμενόν, δίνει μεγάλο βάρος στη "γεωγραφία της εξιχνίασης των εγκλημάτων".
ΥΓ. Για άλλη μια φορά μια απολαυστική ανάρτηση, ενταγμένη κι αυτή στους Πολ(υ)ικούς Λαβύρινθους της Γραφής.

just me είπε...

Σε συναντώ από άλλη γωνία, καθώς αυτόν τον καιρό είμαι χαμένη στους παράδρομους της λεξικογραφίας _ως ταπεινή υπηρέτρια που ξεσκονίζει τα ράφια, εννοείται, μη φανταστείς τίποτα μεγαλεία :) :). Οι λέξεις μόνες τους, ως αυθύπαρκτα σώματα, μακριά από το προστατευτικό (ή τρύπιο;) δίχτυ των συμφραζομένων∙ οι λέξεις με τα αίματα της γέννας τους ή σημαδεμένες από τη γεωγραφία τους: άλλου είδους μαγεία!

Δε σου γράφω, λοιπόν, επί της ουσίας, καθότι (1)μετρονόμοι...:) και (2), είμαι "ελάχιστη" για την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συζήτηση που ανοίχτηκε εδώ∙ αλλά... εν-γράφω και εμπλουτίζω το παλίμψηστο νοερό σημειωματάριο μου.

Χαιρετώ

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Καλησπέρα Ναυτίλε,

Ευχαριστώ πολύ για τις φιλοφρονήσεις και φυσικά για τις γόνιμες και πολλά υποσχόμενες παρατηρήσεις για τη γεωγραφία των εγκλημάτων στο Σιμενόν.

Η αλήθεια είναι ότι έχω μια περίεργη σχέση με τους χάρτες και την χαρτογράφηση που με κάνει να έρχομαι και να επανέρχομαι στις Πινακίδες αλλά και στο Ναυτίλο. Θυμάσαι εκείνη την επεισοδιακή συζήτηση για το Σελίν; Πιστεύω – ο Σαϊντ φυσικά αποκαλύπτει και τα κίνητρα κυριαρχίας πίσω από κάθε τέτοια απόπειρα – ότι η χαρτογράφηση που κάνει ο απλός άνθρωπος, ο ταξιδευτής, είναι η απόπειρα «να αφηγηθεί» τη διαδρομή του, ώστε να την κάνει αναγνώσιμη και από τον ίδιο στο μέλλον – εάν επιστρέψει – αλλά και από άλλους που θα θελήσουν να επαναλάβουν το ταξίδι. Εξ ου και η θεμελιώδης διαφορά ανάμεσα στην περιπλάνηση χωρίς νόημα των φαντάρων του Σελίν χωρίς χάρτη ή του αποσπάσματος των φαντάρων στο κιβώτιο που εκτελούσαν εντολές και έπαιρναν μηνύματα από το Αρχηγείο που τους έλεγαν στρίψτε Νότια ή κατευθυνθείτε Ανατολικά ή προς τάδε χωριό ή δείνα χωριό. Αυτό που έκανε ο αφηγητής στην απολογία του (στο κιβώτιο) είναι να προσπαθήσει να τα βάλει αυτά σε χάρτη ώστε να έχει μια συνολική προοπτική της διαδρομής. Αυτό τον έκανε να καταλάβει ότι έκαναν κύκλους ή ότι κάποια τμήματα της πορείας τους ήταν χωρίς νόημα.

Ένα άλλο σημείο εντυπωσιακής ομοιότητας μεταξύ ΄Ωστερ και Αλεξάνδρου είναι οι λευκές σελίδες που παραλαμβάνει - αριθμημένες και σε περιορισμένο αριθμό - κάθε μέρα ο αφηγητής για να γράφει και να παραδίδει την απολογία του. Επομένως έπρεπε να σταματά την αφήγησή του ώστε να χωρέσει σε αυτές. Θυμίζουν τον πεπερασμένο αριθμό των σελίδων στο κόκκινο σημειωματάριο, που αν τέλειωναν θα τέλειωνε και η ζωή του ήρωα. Και η «απολογία» βέβαια του Μίστερ Μπλανκ - που σημαίνει κενή σελίδα - στο ταξίδια στο δωμάτιο της γραφής» του ΄Ωστερ περιλαμβάνει μια στοίβα από σελίδες σε ένα τραπεζάκι.

Θα ξαναπούμε σύντομα στον Πύργο σας.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

«Να ένας μετρονόμος για σένα» είπε ο Χάμπτι Ντάμπτι.
«Δεν ξέρω τι εννοείς μετρονόμος», είπε η Αλίκη
«Και βέβαια δεν ξέρεις – μέχρι να σου πω. Μετρονόμος θα πει, να ένα ωραίο, γερό επιχείρημα για σένα»
«Μετρονόμος όμως δεν σημαίνει «Ωραίο, γερό επιχείρημα»», διαμαρτυρήθηκε η Αλίκη.

«Όταν εγώ χρησιμοποιώ μια λέξη», είπε ο Χάμπτι Ντάμπτι σε μάλλον υπεροπτικό τόνο, « η λέξη σημαίνει ό, τι εγώ διαλέγω να σημαίνει – τίποτα λιγότερο, τίποτα περισσότερο».
«Το ερώτημα είναι», είπε η Αλίκη, «αν μπορείς εσύ να κάνεις τις λέξεις να σημαίνουν διαφορετικά πράγματα».
« Το ερώτημα είναι», είπε ο Χάμπτι Ντάμπτι, «ποιος είναι το αφεντικό – αυτό είναι όλο»
«Μες στον καθρέφτη, κεφάλαιο 6» είπε η Just me.