Παρασκευή 9 Οκτωβρίου 2009

Όταν ο Ngũgĩ wa Thiong'o πήρε το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 2009, δηλαδή σε ένα κόσμο αλλιώτικο...

O συγγραφέας Ngũgĩ wa Thiong'o, o Κενυάτης, αυτός που εγκατέλειψε σε μεγάλη ηλικία το βαφτιστικό του όνομα James για να πάρει ξανά το πατροπαράδοτο Ngũgĩ, είναι ξαπλωμένος στην προεδρική σουίτα του Γκραντ Οτέλ Σέρατον στη Στοκχόλμη. Η γυναίκα του η Njeeri έχει βγει με τις κυρίες από τις δημόσιες σχέσεις της Ακαδημίας που θα τη ξεναγήσουν στην παλιά πόλη στην Gamla Stan.


Ο υπεύθυνος δημοσίων σχέσεων έδειξε άπειρη κατανόηση όταν ο εβδομηντάχρονος διακεκριμένος καθηγητής Αγγλικής και Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης του δήλωσε ότι επιθυμούσε να περάσει ένα ήσυχο απόγευμα στο ξενοδοχείο του μόνος του. To ταξίδι από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού τον είχε κουράσει, τους είχε πει, και εκείνοι έδειξαν ότι σέβονταν ειλικρινά τη διάθεσή του για περισυλλογή.
Του άρεσαν πολύ οι Σουηδοί. Χαμογελαστοί, ευγενείς, διακριτικοί. Είχε ζήσει ένα χρόνο στη χώρα αυτή – πότε ήταν; - το 1986, για να σπουδάσει κινηματογράφο στο Ινστιτούτο Δραματικών Σπουδών της Στοκχόλμης. Θυμάται τα γελαστά πρόσωπα στο μετρό, τους ξανθούς νεαρούς με τα μακριά πανωφόρια και τα κασκέτα που τον είχαν βοηθήσει όπως ερχόταν από το αεροδρόμιο να σηκώσει τη βαλίτσα του. Τον είχαν καλέσει μάλιστα στη Λέσχη τους να μιλήσει για τα βιβλία του. Είχαν περάσει είκοσι χρόνια από τα πρώτα του μυθιστορήματα «Το ποτάμι ανάμεσα» (1)
και «Ένας κόκκος σταριού» (2) και ήταν ήδη γνωστός στην Ευρώπη: συγγραφέας, καθηγητής λογοτεχνίας – διωγμένος βέβαια από το πανεπιστήμιο του Ναϊρόμπι για τις πολιτικές του πεποιθήσεις – το βιβλίο του «ο Διάβολος στο σταυρό» (3)


που κυκλοφόρησε στα αγγλικά το 1982 το είχε γράψει εξ ολοκλήρου στη φυλακή πάνω σε χαρτί τουαλέτας. Είχε φυλακιστεί από αυταρχικό καθεστώς του ΄Αραπ Μόι επειδή αποφάσισε να συγγράψει και να παρουσιάσει στη γλώσσα Κικούγιου το θεατρικό του έργο «Θα παντρευτώ όταν θέλω».

«Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί με συνέλαβαν και με φυλάκισαν τότε και όχι όταν έγραφα τα ίδια πράγματα στα Αγγλικά», σκεφτόταν. «Μου θυμίζει τα παιδικά μου χρόνια τότε που αν ο δάσκαλος μας έπιανε στο σχολείο να μη μιλάμε Αγγλικά μας υποχρέωνε να κολλήσουμε στην πλάτη μας μια επιγραφή που να γράφει είμαι γάιδαρος. Πολλά παιδιά, κυρίως κορίτσια, για να μην ξεχαστούν και μιλήσουν κατά λάθος τη γλώσσα τους στο σχολείο, άρχισαν να μιλάνε και μεταξύ τους αγγλικά.

Ο αγώνας των Μάου Μάου για την απελευθέρωση από τη Βρετανική κατοχή ήταν πάντα έμπνευση για μένα. Είναι εκπληκτικό πώς αγωνίστηκαν αυτοί οι άνθρωποι, πώς άντεξαν τόσα χρόνια χωρίς να έχουν τα στοιχειώδη μέσα για να επιβιώσουν, Θαυμάζω πραγματικά το θάρρος τους. Αυτά που έγραψα στο θεατρικό μου έργο «η Δίκη του Ντεντάν Κιμάθι» για τη σύλληψη τη δίκη και την εκτέλεση του ηγέτη τους ενώ ήταν άρρωστος με πυρετό


και όσα άλλα συνέβησαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης όπου οι δυνάμεις της βρετανικής αποικιοκρατίας είχαν περικλείσει με συρματόπλεγμα ολόκληρα χωριά κατά την εποχή της κατάστασης έκτακτης ανάγκης, δεν είναι τίποτε μπροστά σε αυτά που η Caroline Elkins


από το πανεπιστήμιο του Harvard αποκαλύπτει στο βιβλίο της Το Βρετανικό Γκουλάγκ. Το Γκουλάγκ, αυτό τελικά ευαισθητοποίησε την Ακαδημία να μου δώσει το Νόμπελ. Έχουν ιδιαίτερη ευαισθησία στις διώξεις των διαφωνούντων και των πολιτικών εξορίστων. Δεν είναι τυχαίο ότι και ο Σολτζενίτσιν, που μίλησε για Γκουλάγκ, πήρε το Νόμπελ Λογοτεχνίας"
Εν πάση περιπτώσει, η δική του περίπτωση είναι διαφορετική. Ποιος ασχολείται πια με τα πρώην ανατολικά κράτη; Εδώ λένε ότι ακόμα και αυτό το αιμοσταγές καθεστώς του Τσαουσέσκου έπεσε χάρη σε πλαστές φωτογραφίες νεκρών που κυκλοφόρησαν οι μυστικές υπηρεσίες της Δύσης…
Εκείνο το βιβλίο της φυλακής πάντως ήταν από τα αγαπημένα του. Ένα μυθιστόρημα γραμμένο σαν έπος, εξ ολοκλήρου με παροιμίες Κικούγιου.

Και είκοσι χρόνια μετά να που βρισκόταν πάλι στη Στοκχόλμη. Του άρεσαν οι περίπατοι στο ζωολογικό κήπο του Σκάνσεν. Θυμάται που βάδιζε εκεί μόνος του, σκυφτός, βυθισμένος στις σκέψεις του.
Ερχόταν στο μυαλό του η σύναξη των ζώων στο Σκάνσεν, που είχαν έλθει για να παρακολουθήσουν τον περίφημο χορό των γερανών.

Εκείνος είχε δει χορό των γερανών στην πατρίδα του την Κένυα. Η Δανή Βαρώνη Μπλίξεν στο βιβλίο της «Πέρα από την Αφρική» περιέγραφε τον κυκλικό χορό αυτών των πουλιών, τον ίδιο που η Σουηδή δασκάλα η Σέλμα Λάγκερλεφ – βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας και αυτή – έβλεπε στο Σκάνσεν με τα μάτια του ήρωά της στο «Θαυμαστό ταξίδι του Νιλς Χόλγκερσον».



Το Σκάνσεν με τους γερανούς του του θύμιζε την Αφρική.

Τα πουλιά αυτά που ταξίδευαν προς το Νότο μέχρι την πατρίδα του, μέχρι την παιδική του ηλικία στο Kamandara, το Manguu και το Kinyogoro.

Και να τώρα, ο συγγραφέας που τα βιβλία του διαβάζονται δυνατά στα καφενεία, στα χωριά και στα λεωφορεία, ο συγγραφέας που αποφάσισε να γράψει πάλι στη μητρική του γλώσσα βρίσκεται εδώ πάλι, στην αγαπημένη του πόλη, τη Στοκχόλμη για να παραλάβει το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, τη μεγαλύτερη λογοτεχνική διάκριση.

Το κείμενο της ομιλίας του μεταγραμμένο στα Αγγλικά είναι ήδη στα χέρια της επιτροπής. Ο ίδιος αποφάσισε να μιλήσει στα Κικούγιου στο Κόνσερτ Χώλλ. Η γλώσσα της φυλής του, η γλώσσα που μιλιέται «στη χώρα των στερημένων»(*) θα αντηχήσει για πρώτη φορά στους χρυσούς τοίχους του Κόνσερτ Χώλ Ο Ngũgĩ wa Thiong'o θα μιλήσει για όλη την Ήπειρο. Θα μιλήσει για τι νεκρό αδελφό που την εποχή της έκτακτης ανάγκης, σκοτώθηκε επειδή ήταν κωφάλαλος και δεν άκουσε τον Άγγλο στρατιώτη που του φώναζε να σταματήσει.


Θα μιλήσει και για τον άλλο αδελφό που πήγε και αυτός να κάνει αντίσταση με τους αντάρτες Μάου Μάου και σκοτώθηκε σε μια συμπλοκή με τις δυνάμεις κατοχής. Θα πει για τα μυνήματα που έστελνε αυτός ο αδελφός στο μικρό Ngũgĩ, τότε τον έλεγαν James, και του έλεγε να μη σταματήσει το σχολείο. «Είχε μανία με την εκπαίδευσή μου» , θα πει αύριο στην ομιλία του.


Τα βιβλία του είναι γνωστά, μεταφρασμένα σε τριάντα γλώσσες. Από το 2002 βγαίνουν από τη σειρά των κλασσικών του Penguin.


Και όμως οι δεκαοχτώ σοφοί – κάποιοι ίσως ήταν οι ξανθοί Σουηδοί με τα μακριά πανωφόρια που είχε συναντήσει πριν από είκοσι χρόνια – έκαναν μια σοφή επιλογή με αυτή την απόφαση. Δεν στάθηκαν μόνο στην Καρδιά του σκότους και στην πανθομολογούμενη αλήθεια της σκληρότητας που υπάρχει σε μια αποικιακή κατάκτηση. Δεν στάθηκαν μόνο στις μαρξιστικές του απόψεις και στην απεριόριστη αισιοδοξία του, όπως και στην ποίηση του Μπρεχτ, ότι οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν τις συνθήκες της ζωής τους. Αυτό που τίμησαν στο πρόσωπό του οι σοφοί είναι γλώσσα, η επιστροφή στην μητρική του γλώσσα που χάρισε το έργο του στον αναγνώστη, τότε που ο Ngũgĩ wa Thiong'o κατάλαβε ότι η μόνη γλώσσα που μπορεί να χρησιμοποιήσει είναι η δική του.

Για Τσαουσέσκου και Wafen SS(**) θα μιλάμε τώρα;


* Σύμφωνα με την απόφαση της Σουηδικής Ακαδημίας, η Χέρτα Μίλερ, στην απονέμεται το φετινό Νόμπελ λογοτεχνίας «με την πυκνότητα της ποίησής της και την ειλικρίνεια της πρόζας της, σκιαγραφεί το σύμπαν των στερημένων»
** Σύμφωνα με το Δελτίο Τύπου της Σουηδικής Ακαδημίας που αποφασίζει το σε ποιους θα απονεμηθεί το Νόμπελ Λογοτεχνίας, η Γερμανίδα συγγραφέας Χέρτα Μίλλερ, διώχθηκε από το καθεστώς του Τσαουσέσκου, ενώ η μητέρα της, όπως και άλλοι German – Romanians εκτοπίστηκε στη Σοβιετική ένωση. Ο πατέρας της είχε υπηρετήσει στη Wafen SS.

Σύμφωνα με την wikipedia, οι Σουάβοι, η Γερμανική μειονότητα της Ρουμανίας, που εκτόπισαν τελικά οι Σοβιετικοί μετά τον πόλεμο, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου είχαν δημιουργήσει – σύμφωνα με την Βικιπίντια «το επονείδιστο τάγμα εθελοντών των SS Πρίγκιψ Ευγένιος» http://en.wikipedia.org/wiki/Banat_Swabians
και http://en.wikipedia.org/wiki/7th_SS_Volunteer_Mountain_Division_Prinz_Eugen

(1) The river between (1966)
(2) A Grain of Wheat (1967)
(3) The Devil on the Cross (1982)

Πηγές εικόνων από το Ίντερνετ:http://www.bbc.co.uk/africabeyond/media/18985/14762_nguigiwathiongo.jpg
http://z.about.com/d/goscandinavia/1/0/K/2/-/-/gamlastanchristmas-richardryan-imagebank-sweden-se.jpg
http://img.amazon.ca/images/I/51ph44MHH2L._SL500_AA240_.jpghttp://ecx.images-amazon.com/images/I/51C6K7XKKEL._BO2,204,203,200_PIsitb-sticker-arrow-click,TopRight,35,-76_AA240_SH20_OU01_.jpghttp://www.bbc.co.uk/africabeyond/media/18063/12187_devilonthecross.jpg
http://www.thenewblackmagazine.com/Photofiles/dedan%20kimathi.gif
http://www.wcfia.harvard.edu/misc/publications/centerpiece/fall06_vol20_no3/pics/elkins2.jpg
http://ecx.images-amazon.com/images/I/41HBBVW5F6L._SL500_AA240_.jpghttp://www.fssbirding.org.uk/Images/sweden08tripphoto17.jpg
http://wanyex.files.wordpress.com/2007/03/dsc01230.JPG
http://eiffel.ps.uci.edu/cyu/nobelPictures/nobelCeremony28.JPG http://post.queensu.ca/~varadhar/eng%20384/ngugi.jpg

14 σχόλια:

Β.Bimbo( PR Profil ) είπε...

ευχαριστώ θερμά για την πρόσκληση..!!

πραγματικά άξιζε τον κόπο..!

καλό απόγευμα.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Β.Bimbo,

Εγώ ευχαριστώ για την επίσκεψη. Νάσαι πολύ καλά.

Idom είπε...

Ήρθε και η βράβευση τού Obama που απελευθέρωσε τις ΗΠΑ από τον Bush και σκόραρε η Σουηδική Ακαδημία!

:-))

Idom

Ανώνυμος είπε...

Aγαπητή Πόλυ εξαιρετική η εικονογραφημένη ανάρτηση τού επίκαιρου Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Παρ' όλα αυτά η σύγκρουση της μητρικής ή τοπικής ή διαλέκτου γλώσσας με την καθεστωτική εθνική διεθνική ή αποικιακή γλώσσα δεν είναι αυτόματα συγκρουσιακή. Το πεδίο σύγκρουσης δεν είναι άλλο απτήν βία την οποία περιγράφεις.
Θέλω να επισημάνω ότι ταυτόχρονα υπάρχει και βία στην εκμάθηση της διαλέκτου η οποία επειδή έχει παραδοσιακή και αργή μορφή δεν κατανοεί τους αμυντικούς μηχανισμούς πού ορθώνονται καθώς χτίζονται ανεπαίσθητα για την επιβολή της.
Περισότερα κανείς μπορεί να μάθει απτήν σύγκριση της συνύπαρξης των δύο γλωσσών της τοπικής και της παγκόσμιας, κάτι το οποίο μάχονται με την ίδια σφοδρότητα αμφότεροι οι πυρήνες της ασυνενοησίας της Βαβέλ.
την καλησπέρα μου.

Ανώνυμος είπε...

Εύχομαι o Ngugi wa Thiong'o να πάρει τού χρόνου το Νόμπελ διότι είναι πολλοί οι άνθρωποι στο "σύμπαν των στερημένων" οι οποίοι νοιώθουν αδελφομένοι.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Αγαπητέ μου airgood,

Κατ’ αρχήν να σε ευχαριστήσω για τον καλό σου λόγο και να σου πω ότι συμφωνώ κατ’ αρχήν με όσα λες - εναντίον κάθε καταναγκασμού – αν και δεν έχω υπ’ όψη μου ένα έστω παράδειγμα καταναγκασμού από την τοπική γλώσσα κατά της επικοινωνίας που να επιβάλλεται στους κατοίκους μιας χώρας. Μπορώ όμως να το φανταστώ, ως αντίδραση όμως σε μια άλλη κακοποίηση.

Να ‘σαι πολύ καλά

ναυτίλος είπε...

Πόλυ, μου ήταν άγνωστος ο Thiong'o. Σ' ευχαριστώ για την γνωριμία, το αμαζον θα αναλάβει τα υπόλοιπα...
Πάντως προσωπικά το νόμπελ το θεωρώ σαν μια αφορμή να γνωρίσω λογοτέχνες που μου ήταν άγνωστοι. Και φέτος, για πολλοστή φορά, έγινε ακριβώς αυτό με την Χέρτα Μύλλερ, που πιθανόν να είναι εξαιρετική συγγραφέας. Δε νομίζω ότι συγγραφείς σα τον Φουέντες ή τον ΜακΓιούαν ή τον Πύντσον έχουν ανάγκη το βραβείο αυτό για να συνεχίσουν να γράφουν απερίσπαστοι, από οικονομικές έγνοιες, ούτε για να αναδειχθεί το ήδη δημοφιλές έργο τους.Το βραβείο πρέπει να πηγαίνει σε "ελάσσονες" αλλά αξιόλογους συγγραφείς όπως, ενδεχομένως, η Μύλλερ ή ο Τιόνγκο ή ο Σαραμάγκο (πριν το βραβείο δεν ήταν ιδιαίτερα γνωστός) ή ο Μαχφούζ, κλπ.
Όλα αυτά βέβαια ανεξάρτητα από τις προθέσεις του Nobel.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Ναυτίλε καλό μεσημέρι,

Δεν γνωρίζω την κυρία Μύλλερ, ούτε φυσικά έχω γνώμη για το αν είναι καλή συγγραφέας. Δεν είναι σίγουρη ακόμα αν συμφωνώ μαζί σου ότι το βραβείο πρέπει να δίνεται για να συνεχίσει κάποιος ελάσσων να γράφει απερίσπαστος.
Αν ήταν έτσι θα μιλάγαμε για υποτροφίες τις οποίες πολλοί άγνωστοι συγγραφείς θα διεκδικούσαν για απαλλαγούν από διάφορες δουλείες που τους αναγκάζουν να ξυπνούν αξημέρωτα για να γράφουν και όχι για ένα τόσο μεγάλο ποσό.
Κατά τη γνώμη μου το Νόμπελ είναι η μέγιστη διάκριση σε ένα τομέα και κάποιος πρέπει να έχει διακριθεί σε επίπεδο αριστείας για να το πάρει.

Από την πλευρά λοιπόν αυτής της αριστείας και μόνο, η φετινή αυτή η απόφαση της Ακαδημίας με προβληματίζει.
Αυτό που προσπάθησα σε αυτή την ανάρτηση φυσικά να αναδείξω είναι η φωτεινή πλευρά του Thiongο σε αντίθεση με τις σκοπιμότητες που πιστεύω ότι έκρυβε η φετινή βράβευση.

Εαρινή Συμφωνία είπε...

Εξαιρετικό! Εύγε, Πόλυ

ναυτίλος είπε...

Αγαπητή Πόλυ, αυτά που λες προϋποθέτουν ότι το nobel λογοτεχνίας είναι ένα σπουδαίο, ένα υψιστο βραβείο, κάτι που θα δινόταν ίσως αν μαζεύονταν οι πλέον αμερόληπτοι(;) κριτικοί λογοτεχνίας απ' όλο τον κόσμο (οπότε βέβαια ίσως να καταντούσε Γιουροβίζιον).
Κάτι τέτοιο βέβαια δεν συμβαίνει. Κάποιοι ακαδημαϊκοί μιας χώρας (χωρίς μάλιστα ιδιαίτερη παράδοση στη λογοτεχνία) είναι οι κριτές. Όπως άλλωστε γνωρίζουμε κανείς από τους Προυστ,Τζόυς,Πάουντ,Σελίν,Τολστόι,
Ναμπόκοφ,Μούζιλ, Μπροχ,Μπόρχες δεν πήραν το βραβείο. Αντίθετα το πήραν ένα σωρό άλλοι που ούτε τους θυμόμαστε σήμερα. Γι' αυτό και αντιμετωπίζω το βραβείο σαν μια γραφικότητα ή όπως σου είπα σαν μια ευκαιρία να γνωρίσω κάποιον λογοτέχνη που ίσως αξίζει και που ήταν μάλλον άγνωστος. Επίσης σαν μια ευκαιρία να μεταφραστούν στην γλώσσα μας κάποια έργα που θα παρέμεναν αμετάφραστα. Δες χάρη στο νόμπελ, πόσος Σαραμάγκου ή Παμούκ ή Μαχφούζ ή Γέλινεκ ή Κερτέζ
υπάρχει στα βιβλιοπωλεία;

apri είπε...

Νομίζω ότι όλη η ουσία της ιστορίας του συγγραφέα συμπυκνώνεται στη σκέψη του: «Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί με συνέλαβαν και με φυλάκισαν τότε και όχι όταν έγραφα τα ίδια πράγματα στα Αγγλικά».

Η γλώσσα αποδεικνύεται πιο επικίνδυνη από το μήνυμα και τις σκέψεις που μεταφέρει, η γλώσσα επιβεβαιώνει με πιο ισχυρότερο τρόπο την ταυτότητα του ομιλητή (εθνική, πολιτιστική, κομματική κλπ). Και φυσικά όσοι περισσότεροι δηλώνουν την ιδιαίτερη ταυτότητά τους, τόσο περισσότερο ελλοχεύει ο κίνδυνος να επιδιώξουν την αυτονόμηση και την ανεξαρτησία τους από το σύνολο. Δεν είναι τυχαίοι οι διωγμοί που είχαν υποστεί στο παρελθόν όσοι μιλούσαν διαφορετική γλώσσα από την επίσημη του κράτους, πόσο μάλλον αν επρόκειτο για υποταγμένους στο νέο καθεστώς ή για επίδοξους θύτες του. Βλ. λχ την τύχη που είχαν όσοι προσπαθούσαν στο παρελθόν να μιλήσουν κέλτικα (ουαλικά, σκωτσέζικα, βρετονικά) στην Αγγλία και στη Γαλλία.

Παρόμοια, αν και πιο ήπια, ήταν και είναι ακόμη η τύχη των τοπικών διαλέκτων που κατά κάποιον τρόπο «αμφισβητούσαν» την παντοκρατορία της επίσημης γλώσσας. Η κοινωνική πίεση να εγκαταλείψει κάποιος τα «χωριάτικα» ήταν μεγάλη.

«Γλώσσα είναι μια διάλεκτος με στρατό και ναυτικό» (Μ. Weinreich), ενώ «διάλεκτος είναι μια ηττημένη γλώσσσα» (Calvet).

chemenv είπε...

Μια ακόμα φορά που ένα κείμενό σου μου ξυπνά παιδικές μνήμες (μα και πολύ πρόσφατες), με συγκινεί μέχρι δακρύων και τελικά με ... δυναμώνει! Συνέχισε...

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Apri,

έστω και καθυστερημένα, δέξου τις ευχαριστίες μου για την σοφή όπως πάντα συνεισφορά σου

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

chemenv,

εσύ με συγκινείς με αυτά που γράφεις. Να 'σαι πολύ καλά.