Δευτέρα 2 Φεβρουαρίου 2009

Τα ονόματα των πεταλούδων


Οι πεταλούδες με ή χωρίς ονόματα, σε ένα ποίημα της Έμιλυ Ντίκινσον και ένα κείμενο του Λάκη Προγκίδη:

Ι. The Butterfly upon the Sky

The Butterfly upon the Sky,
That doesn't know its Name
And hasn't any tax to pay
And hasn't any Home
Is just as high as you and I,
And higher, I believe,
So soar away and never sigh
And that's the way to grieve –

ΙΙ. Οι πεταλούδες του Τομ

Στο Γυμνάσιο, την ώρα του διαλείμματος, ο φίλος μου ο Τομ μας διασκέδαζε παραθέτοντας δεκάδες ονόματα ποντικών, εκατοντάδες ονόματα πεταλούδων.


Byasa alcinous

Inachis io

Στην ηλικία όπου τα παιδιά ονειρεύονται να κάνουν όλα τα επαγγέλματα του κόσμου, ο Τομ είχε διαλέξει το επάγγελμα του κτηνίατρου και προετοιμαζόταν γι αυτό με απαράμιλλη προσήλωση.



Vanessa atalanta

Ήταν δεκατεσσάρων ή δεκαπέντε χρόνων, αλλά έπαιρνε ήδη το ύφος ενός δόκτορα, ενός λιλιπούτειου δόκτορα που ήταν ικανός να κάνει το μάθημά του παρά την οχλοβοή των αδαών μαθητών, οι οποίοι αδιαφορούσαν για τις επιδόσεις του.

Polygonia comma

Εμείς οι πιο πιστοί, σχηματίζαμε έναν μικρό κύκλο γύρω από τον δάσκαλο και τον παροτρύναμε να μας δώσει κάποια αποσπάσματα από τους ατελείωτους καταλόγους του. Τότε άρχιζε.

Anartia amather

Περιβαλλόμενος από ένα αόρατο νεφέλωμα καταστίχων που μόνο εκείνος μπορούσε να διαβάσει, μ’ ένα βλέμμα χαμένο, με τα χέρια να σχεδιάζουν τις απειροελάχιστες διαφορές ανάμεσα στα είδη της ίδιας ζωικής οικογένειας, παρέθετε ονόματα, ονόματα και πάλι ονόματα, με φωνή καθαρή και σταθερή: πρώτα τον λατινικό όρο, έπειτα – κινούσε ελαφρά το στρογγυλό κεφάλι του – τον λόγιο ελληνικό όρο, και ούτω καθ’ εξής, λατινικά – ελληνικά – λατινικά –ελληνικά …, έως ότου το κουδούνι μας καλούσε να επιστρέψουμε στην τάξη.

Polyommatus icarus

Αυτά συνέβαιναν στην Ελλάδα, σε μια επαρχιακή πόλη, στις αρχές της δεκαετίας του 60. Κανείς καθηγητής, κανένα παιδαγωγικό πρόγραμμα δεν κατόρθωσε να καταδείξει τόσο συγκεκριμένα όσο ο Τομ το εντελώς πραγματικό ωστόσο γεγονός, ότι μονάχα οι λόγιες ονομασίες των πεταλούδων κρατούσαν την ανάμνηση της κοινής ελληνο- λατινικής ζωής του άλλοτε.

Αcherontia atropos

Αντίθετα από τα μουσεία, από τις ανακαλύψεις των αρχαιολόγων και των κάθε λογής ειδικών, μόνο εκεί ο μαθητευόμενος κτηνίατρος, διέσωζε αναλλοίωτα τα αληθινά υπολείμματα της πολιτισμικής κληρονομιάς μας.


Appias libythea olferna



Μέσα στην αυλή, μακριά από τους άχρωμους λόγους που, από την άλλη μεριά του παραθύρου διεκδικούσαν ζηλότυπα τις λιγοστές στιγμές ανάπαυσης που μας προσφέρονταν, αυτός ο φίλος μας ψυχαγωγούσε, εμάς που είμασταν ίσως οι τελευταίοι μάρτυρες του φαινομένου, με το πάντρεμα της γλώσσας και της παιδείας των μακρινών προγόνων μας. Οι πεταλούδες του Τομ: ιδού, κατά τα φαινόμενα, ό, τι μένει από τον ελληνο- λατινικό πολιτισμό,



Papilio ophidicephalus

Απόσπασμα από το βιβλίο του Λάκη Προγκίδη:

Η κατάκτηση του Μυθιστορήματος. Από τον Παπαδιαμάντη στον Βοκάκιο, εκδ. 1998 Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Μετάφραση από τα Γαλλικά: Γιάννης Κιουρτσάκης



ΥΓ (βλ. σχόλιο Ροβιθέ)

ΥΓ.

Η Polyommatus icarus αποδόθηκε σωστά χάρη στην καίρια παρέμβαση της Αόρατης Μελάνης. Δεν μου πέρναγε από το μυαλό ότι μπορεί να ήταν λάθος γιατι α) δεν έβλεπα τα μάτια β) θαύμαζα με καββαλιστικο τρόπο τα ονόματα





Cithaerias esmeralda

Πηγή:

http://www.dkimages.com/discover/previews/875/40002569.JPG








Φωτογραφίες


http://www.inamherst.com/images/Emily-Dickinson-Portrait.jpg
Acherontia atropos
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Acherontia_atropos01.jpg
Vanessa atalanta
http://www.docbrown.info/docspics/animals/P9208757.jpg
Inachis io
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Peacock_butterfly.JPG
Anartia Amather
http://www.richard-seaman.com/Insects/TrinidadAndTobago/Butterflies/Colorful/VeryCommonRedButterfly3oClock.jpg
Polyomtus icarus
http://www.pwilmot.freeserve.co.uk/common_blue.jpg
Appias libythea olferna
http://farm1.static.flickr.com/190/521224640_ced7d47aee.jpg?v=0
Echinacea purpurea
http://peacefulblossom.blogspot.com/2007/04/echinacea.html
Byasa Alcinous
http://www.richard-seaman.com/Insects/Japan/Butterflies/ByasaAlcinous.jpg
Polygonia comma
http://ohsweb.ohiohistory.org/piximages/images/M00058.jpg

Papilio ophidicephalus
http://www.magicoflife.org/butterfly_photos/Ophidicephalus.jpg

20 σχόλια:

Γιώργος Χατζηαποστόλου είπε...

Αγαπητή Πόλυ,
όπως γνωρίζεις πολύ καλά η ομορφιά πάνω στη γη είναι πολύπλευρη και μας αιφνιδιάζουν διαρκώς οι σχεδιαστικοί και χρωματικοί της συνδυασμοί.
Θα ήθελα να ξέρεις πως όταν δεν σχολιάζω μια ανάρτησή σου, όπως για παράδειγμα την προηγούμενη, είναι γιατί αυτό που σκέπτομαι να γράψω είναι κατώτερο από το πνεύμα της. Άλλωστε με τον τρόπο αυτό μένει χώρος σε άλλους επισκέπτες να πουν κάτι καλύτερο.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Γιώργο,

Συμφωνώντας κατ’ αρχήν μαζί σου στο πρώτο μέρος του σχολίου σου, αλλάζω αν μου επιτρέπεις το «πάνω στη γη» από τη φράση σου σε «στα κείμενα» και σε καλώ να χαρείς την ανάγνωση των ονομάτων των πεταλούδων όπως μας δείχνει ο Λάκης Προγκίδης στο απόσπασμα του βιβλίου του. Όπως με τη σύναξη των κοχυλιών στο φεγγαρονήσι.

Απ’ ότι βλέπω στο ιστολόγιό σου, η σαγήνη της ποιητικής δημιουργίας σε έχει παρασύρει στο δίχτυ της.

Για τα υπόλοιπα που λες, ξέρεις καλά πως εγώ δεν το βλέπω έτσι.

Γιώργος Χατζηαποστόλου είπε...

Πραγματικά τα ονόματα των πεταλούδων είναι μια πολιτιστική γέφυρα ανάμεσα στον ελληνικό και τον λατινικό κόσμο. Ο Λινναίος ξόδεψε τη ζωή του για να ονομάσει και να κωδικοποιήσει τις ονομασίες των πλασμάτων όλου του ζωϊκού και του φυτικού βασιλείου. Ο Ντάρβιν δημιούργησε τη θεωρία της εξέλιξης παρατηρώντας τα ταπεινά σκαθάρια και ο Ρουσσώ πάντα υποστήριζε πως η φύση είναι ο καλύτερος δάσκαλος που μπορεί ποτέ να έχει ένας νέος άνθρωπος.
Μόνη επιφύλαξη στον τρόπο που προσλαμβάνουμε την ομορφιά, είναι να υπάρχει "μέτρο" γιατί διαφορετικά, όπως υποστηρίζει ο ουτοπικός σοσιαλισμός: "η φύση μας σκοτώνει με τις απολαύσεις της".
Σχετικά με τα ποιήματα, απλά, "επιστρέφω" σε όποια μου το ενέπνευσε ένα μικρό κείμενο γιατί θεωρώ ότι της ανήκει.
Όσο για τα υπόλοιπα, ας πούμε πως απόλαυσα την επιλογή σου να δημοσιεύσεις το ποίημα της Μαριανίνας Κριεζή.

Β. είπε...

Αν και θα ήθελα να παίξω λίγο με το πειραματοζωάκι Bicyclus anynana (από το Μπενίν, στην Ισημερινή Αφρική) με το οποίο φιλοδοξούσα να ασχοληθώ μέχρι πρότινος, το μυαλό μου πάει στην ιστορία της Hetaera esmeralda, που μεταφέρει σε μουσική ο ήρωας του μυθιστορήματος "Δόκτωρ Φάουστους" του Τόμας Μάν, και ταυτίζεται με μια πραγματική εταίρα που συναντά στη ζωή του και την αλλάζει οριστικά.

Η πραγματική πεταλούδα είναι ιθαγενής της Βραζιλίας και έχει εντελώς διαφανή φτερά, εκτός από κάτι ροζ ανταύγειες και δύο χαρακτηριστικά "μάτια". Το όνομα του γένους έχει πλέον αλλάξει και δεν λέγεται Εταίρα πια...

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Υπέροχε Ροβιθέ,

Αχ αυτή η Εσμεράλδα, η σμαραγδένια τσιγγάνα στην Παναγία των Παρισίων του Βίκτωρος Ουγκώ… Χορεύει στον περίβολο της εκκλησίας και κάνει όχι μόνο τον αρχιδιάκονο Φρολό να φλέγεται από επιθυμία να την κατακτήσει αλλά και τον τραγικό κωδωνοκρούστη Κουασιμόδο και τον αξιωματικό Φοίβο Σατοπέρ να την ερωτευτούν… Τσιγγάνα, από σκοτεινή (;) ράτσα όπως και η Εσμεράλδα του Τόμας Μαν. Η σαγήνη της επικίνδυνη για τον ήρωα του μυθιστορήματος. Dissolute όπως η πεταλούδα στο ποίημα της Emily Dickinson (ανδρικού φύλου: τι μπέρδεμα μα και τι ενδιαφέρουσα σύμπτωση με το βιβλίο!) :

THE BUTTERFLY obtains-
But little sympathy,-
Though favorably mentioned-
In Entomology.-
Because he travels freely- 5
And wears a proper coat,-
The circumspect are certain-
That he is dissolute.-
Had he the homely scutcheon of modest Industry,-
’T were fitter certifying for Immortality.-


Όσο για την Hetaera esmeralda βρήκα σε μια διατριβή για το Dr. Faustus εδώ http://www.ufscar.br/richardmiskolci/ArD.html ότι ονομάζεται τώρα Cithaerias esmeralda. Μετά το ολίσθημα με τις κατσαρίδες ως κολεόπτερα στις Μέλισσες του Κάλβου που μου εντοπίσατε, δεν παίρνω την ευθύνη. Εσείς θα μας φωτίσετε κύριε Ροβιθέ αν η ροζ Cithaerias esmeralda στο ΥΓ είναι όντως αυτή για την οποία συζητάμε. (Esmeralda με κεφαλαίο!!)

Ευχαριστώ πολύ για το σχόλιό σας. Και η άλλη η ταπεινή Bicyclus anynana έχει τη χάρη της όταν μεταμορφώνεται.

Γιώργος Χατζηαποστόλου είπε...

Γειά σου Πόλυ,
πέρα από την εξωπραγματική εσμεράλντα που βλέπω για πρώτη φορά αγαπώ και την Byasa alcinous για τα γεμάτα πάθος και ένταση χρώματά της και επειδή αισθάνομαι να μου το ανταποδίδει καθώς με "κοιτάζει" με τα δύο ζευγάρια μάτια που μεταφέρει στα φτερά της. Κρίμα που δεν μπορώ να φιλήσω τόση ομορφιά!

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Ιησούς Χριστός νικά...

Είπαμε dissolute αλλά μεταφορικά.

Γιώργο προσπάθησε να την ξεχάσεις.

Γιώργος Χατζηαποστόλου είπε...

Μην ανησυχείς Πόλυ, ελέγχω τις παρορμήσεις μου.

just me είπε...

Θα συμφωνήσω με τον άγνωστό μου Γιώργο Χ., είναι τόσο "δύσκολο" να σχολιάσει κανείς τις αναρτήσεις σου με το βάρος και την αισθητική που τους αξίζει. Από την άλλη, είναι ανούσιο και κουραστικό, και ίσως _ενίοτε_παρεξηγήσιμο, να αναλώνεται κανείς σε αυταπόδεικτους επαίνους. Από την... τρίτη, σε επίπεδο εκλεκτικής συγγένειας που γεννά την επιθυμία επικοινωνίας, δεν μπορώ να αποφύγω τον πειρασμό ενός απλού "γεια"... the way of a butterfly which "doesn't know its Name, and hasn't any tax to pay"
:)

Γεια, λοιπόν, σε σένα και στον κ. Προγκίδη με τις επώνυμες πεταλούδες του και στην Έμιλυ... πάντα στην Έμιλυ!

βαγγελης ιντζιδης είπε...

Στις έγκλειστες πεταλούδες του κήπου και στον κήπο της Έμιλυ του Αμχερστ συμπληρώνω εγώ. Στην πεταλούδα ΄Εμιλυ που στάθηκε πάνω στη σκηνη του μετασχηματισμού της τη στιγμή του μετασχηματισμού της.
Μια στιγμή που κρατά ακόμα...
Βαγγέλης Ι.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

just me

Πόσο γρήγορα αυτό το καινούργιο μέσο έκφρασης, το ιστολογείν, μπορεί να μας έδωσε τη δυνατότητα της γρήγορης (άρα και πρόχειρης) έκφρασης αλλά μας κόλλησε και άλλες συνήθειες ιδιόμορφες, όπως το να σχολιάζουμε και να δεχόμαστε σχόλια…Κακός μπελάς από μια άποψη γιατί κάποτε σχολίαζαν οι ειδικοί – όχι και πως τώρα δεν συμβαίνει αυτό στα έντυπα – αλλά τώρα σχολιάζουν (δυνητικά) όλοι! Και να οι ναρκισιστικές μετρήσεις των σχολίων, και των επισκέψεων και δεν ξέρω τι ακόμα (όχι πως η Βιρτζίνια Γουλφ δεν έβαζε τον άντρα της να της φέρνει τις εφημερίδες μόλις είχε εκδόσει κάτι για να διαβάσει τι είπαν ή τι δεν είπαν γι αυτήν ο ένας ή ο άλλος κριτικός και ανάλογα να πετάει στα ουράνια ή να βυθίζεται σε κατάθλιψη)

Τι πιο ευπρόσδεκτο όμως από το μπιλιετάκι ενός φίλου, όταν μάλιστα συνειδητά ή ασυνείδητα η ιστολογική του παρουσία σε κάνει να συνειδητοποιείς όχι μόνο τις εκλεκτικές συγγένειες στο βάθος του κήπου της ιστορίας για να επανέλθουμε στην άλλη Αλεξάνδρα και στο μπλογκ σου, αλλά και αποκαλύπτει θησαυρούς αισθητικής λιτότητας και βάθους; (νατοι πάλι οι κίνδυνοι των ανούσιων επαίνων)

Όποτε περνάς από δω λοιπόν (να περνάς, να περνάς) να ξέρεις πως το δικό σου ¨γεια¨ μετράει.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Βαγγέλη,

έγκλειστες νομίζω είναι οι πεταλούδες του εντομολόγου.

Αυτή η εκκεντρική ανέμελη φιγούρα του φυσιοδίφη με την απόχη, στο τέλος θα τις θανατώσει με τη βοήθεια του αιθέρα και θα τις καρφιτσώσει για τη συλλογή του.

Στον κήπο οι πεταλίδες δεν είναι έγκλειστες, ο κήπος είναι ο κόσμος τους. Εκτός αν εννοείς την Έμιλυ ως άνθος και ως πεταλούδα.
Τι λέω τώρα. Αυτήν εννοείς.

βαγγελης ιντζιδης είπε...

εννοώ και τις πεταλίδες
αυτό το υπέροχο λάθος
για τους κήπους του βυθού
μετά από το ΄Αρρυθμο τραγούδι του ανθρώπου που δεν ήξερε να γράφει
σκέφτομαι να γράψω για αυτό
Οι κήποι του βυθού
Για να είμαι ειλικρινής
με τρομάζουν οι πεταλούδες
αυτή την ομορφιά
που μακιγιάρεται ξεδιάντροπα μπορστά στο γήρας
Ναι εννοώ την ΄Εμιλυ
έκανε την υπαρξιστική της μεταιχμιακή παθολογία τρόπο ζωής
αυτήν την εγκλωβισμένη άρρωστη
Αλλά πότε - πότε θα γραφεί η λογοτεχνία από υγεία;
Μάλλον ποτέ
Για αυτό και οι πεταλούδες είναι ξεδιάντροπες και προκλητικές
Μας λένε μέσα στα μούτρα μας τι μπορεί να δημιουργηθεί από ζωή και όχι από αρρώστια.
Η ανυπέρβλητη πρόκληση
όπως κάθε μετριοπαθής πρόταση σε κάθε τι που είναι επαναστατικά προκλητικά όμορφο

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Και γω που μάλλον σκεφτόμουνα τις πεταλίδες που πετούν...

30. Οι πεταλίδες χήνες πετούσαν πάνω από το Λίνκολνσάιρ

Ο κήπος του βυθού λοιπόν. Εκει φύτρωναν τα δέντρα που είδε ο Γεραλδος της Καμβρίας...

βαγγελης ιντζιδης είπε...

είδες που η ομορφιά επειδή είναι ένας θρήνος για την ύπαρξη που θα χαθεί ταυτόχρονα γίνετσι στην Ντίκινσον το high και το higher;
Και πόσοι επειδή η ομορφιά είναι δέσμευση με κάτι που δεν μένει γιατί είτε αυτό θα πάψει είτε το βλέμμα μας θα πάψει την αρνούνται δίχως να μπορούν χαρούμενοι να τη θρηνήσουν;

Αυτό το ποίημα που πάει όλο ψηλά για να σημάνει ένα θρήνο μου φέρνει το ποίημα Ο Βυθός του Σαχτούρη όπου και εκεί όλα πάνε ψηλά για να θρηνήσουν
΄Ενας ναύτης ψηλά
στα κάτασπρα ντυμένος
τρέχει μες στο φεγγάρι

Κι η κοπέλα από τη γης
με τα κόκκινα μάτια
λέει ένα τραγούδι

Φτάνει ως το λιμάνι
φτάνει ως το καράβι
φτάνει ως τα κατάρτια

Μα δε φτάνει ψηλά στο φεγγάρι.

Το ελληνικόν του ανάλογο
Το ύψος και ο θρήνος
Ο βυθός ναι λοιπόν. Ο κήπος του βυθού λοιπόν!
Βαγγέλης Ιντζίδης

βαγγελης ιντζιδης είπε...

το ποίημα του Σαχτούρη λέγεται ο Βυθός
και υπήρχε στα σχολικά βιβλία
του δημοτικού
Αν καταλάβαινε ο κάθε ολοκληρωτικός το ποίημα θα ζητούσε την κατάργησή του.
β.ι

Αόρατη Μελάνη είπε...

Διόρθωση: Polyommatus icarus

Βλέπε:

http://en.wikipedia.org/wiki/Common_Blue

Μου χτύπησε αμέσως στο μάτι επειδή έτυχε να την ξέρω, δεν έλεγξα τις άλλες.

Τα ονόματα των πεταλούδων είναι πραγματικά ποίημα. Αντικατοπτρίζουν τον τροπο που βλέπουμε τις πεταλούδες εμείς οι άνθρωποι, ως πλάσματα μαγικά, μυθικά, γοητευτικά. Ό,τι πιο κοντινό μπορούμε να έχουμε στις νύμφες και τις νεράιδες.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Αόρατη,

Ευχαριστώ

και σπεύδω να τη διορθώσω.

Ανώνυμος είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από έναν διαχειριστή ιστολογίου.
Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

δδ