Τρίτη 17 Φεβρουαρίου 2009

« …τελικά δεν άντεξε στην επιθυμία»: ΟΙ ΝΕΚΡΟΙ ΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ, Bodies – Η έκθεση ΙΙ




Θα αντιγράψω πάλι ένα απόσπασμα από την Πολιτεία του Πλάτωνα. Τυχαία το βρήκα ξεφυλλίζοντας το βιβλίο της Σούζαν Σόνταγκ «Παρατηρώντας τον πόνο των άλλων».

(…) καθώς ανέβαινε από τον Πειραιά (ο γιος του Αγλαΐωνα ο Λεόντιος) ακολουθώντας το βορινό τείχος από το έξω μέρος, αντιλαμβάνεται κάτι πτώματα ξαπλωμένα στο χώμα εκεί πλάι στο δήμιο, κι ένιωσε αμέσως την επιθυμία να πάει να τα δει, ταυτόχρονα όμως και δυσφορία γι’ αυτή την επιθυμία, και πίεζε τον εαυτό του να μην το κάνει – πάλευε για ένα διάστημα μέσα του και σκέπαζε το πρόσωπό του, ώσπου τελικά δεν άντεξε στην επιθυμία και έτρεξε με τα μάτια γουρλωμένα προς τα πτώματα κι είπε: «Να, σας κάνω το χατήρι, κακορίζικα, χορτάστε το υπέροχο θέαμα!» (1)

Όταν από τα βάθη της ιστορίας ιχνηλατείται η αντιφατική και σκοτεινή πλευρά της επιθυμίας του ανθρώπου για ένα τέτοιο – αποτρόπαιο – θέαμα, η φιγούρα του «άθικτου» δήμιου (που δεν θέλουμε να τον αγγίξουμε), που του επιτρέπουμε εν τούτοις θεσμικά να καταλύει τις εξελίξεις, είναι απαραίτητη για το casting του αλλόκοτου θεάματος. Τότε και τώρα. Μετά από τις συζητήσεις και τους προβληματισμούς σε σχέση με την περίφημη έκθεση των σωμάτων Bodies και τους νεκρούς ταξιδιώτες στους οποίους ήταν αφιερωμένη η προηγούμενη ανάρτηση, αναρωτιέμαι μήπως η παρουσία του δήμιου τότε και η σκιά του σήμερα είναι το σημάδι της ιστορίας (της υπενθύμισης, της απόδειξης, της ειρωνείας).


(1) Από την Πλάτωνος Πολιτεία, βιβλίο Δ΄, μετάφραση Ν. Μ. Σκουτερόπουλου, Πόλις, Αθήνα 2002, σελ. 319, όπως αναφέρει ο Σεραφείμ Βελέντζας, μεταφραστής του βιβλίου της Σούζαν Σόνταγκ από τις εκδόσεις SCRIPTA

ΥΓ1.

Διαβάστε ακόμα το κείμενο του Γάλλου ψυχίατρου και ψυχαναλυτή Σαρλ Μελμάν στην Καθημερινή, για το ίδιο θέμα:
Μια καινούργια απόλαυση: Η νεκροσκοπία


ΥΓ.2

Διαβάστε ακόμα στο περιθώριο του SUBSTRATUM, το ποίημα του Βαγγέλη Ιντζίδη που πρωτοεμφανίστηκε ως σχόλιο στις πινακίδες:
ΟΙ ΝΕΚΡΟΙ ΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ: Αποζητώντας μιας νύχτας ύπνο η λογική


ΥΓ 3(από τα σχόλια)

Δείτε εδώ (στα γαλλικά)

http://www.lyoncapitale.fr/index.php?menu=01&article=5688

την άκρως αρνητική γνωμάτευση της (Γαλλικής) Εθνικής Συμβουλευτικής Επιτροπής για θέματα Επιστημών της Ζωής και της Υγείας.

Συνοψίζω εν τάχει τα βασικά σημεία του κειμένου:
1. Διατυπώνονται επιφυλάξεις αρχής για το ανθρώπινο σώμα ως "εμπόρευμα θεάματος" και για την ανάμιξη των λειτουργιών.
Δεν είναι δηλαδή σαφές αν πρόκειται για έκθεση καλλιτεχνική, επιστημονική ή παιδαγωγική. Ενδεχομένως να υπάρχουν πλευρές αισθησιασμού που ολισθαίνουν στην ηδονοβλεψία.
Σε αυτό το πλαίσιο σύγχυσης, φαίνεται ότι η δήθεν παιδαγωγική και επιστημονική πρόθεση της έκθεσης δεν αντιστοιχεί στην πραγματικότητα.
2. Εισάγεται τεχνικιστικό βλέμμα στο σώμα:
Παρά το ότι η προέλευση των σωμάτων θεωρείται "πιστοποιημένη" , αυτά τα σώματα είναι σκοπίμως αποατομικευμένα, ανώνυμα και η διαδικασία της πλαστινοποίησης παρουσιάζεται ως μια διαδικασία τεχνική και βιομηχανική. Πρόκειται για μια προσέγγιση που θυμίζει την μεταχείριση των πτωμάτων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά τον τελευταίο πόλεμο. Είναι σημαντικό να υπενθυμίσουμε ότι το κάθε ένα από αυτά τα πτώματα είχε μια ατομική ζωή, που θα έπρεπε να μπορείς αν όχι να αφηγηθείς, τουλάχιστον να ονομάσεις - και που η δωρεά του σώματος δεν θα έπρεπε να σβήσει.
3. Για την αναπαράσταση του θανάτου:
Η ιδέα ότι μπορείς να προσεγγίσεις το θάνατο του άλλου χωρίς ρίσκο, υποθέτει ότι αυτός ο άλλος είναι τόσο ανωνυμοποιημένος που δεν συντρέχει καμμία αναφορά σε οποιαδήποτε ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Έτσι, εντελώς ανώνυμα, τα σώματα που εκτίθενται δεν υπήρξαν πια άτομα, Η έκθεση τους και (η αντικειμενοποίησή τους) αποτελούν προσβολή στην ταυτότητά τους και επομένως στην αξιοπρέπειά τους. Οι περισσότεροι πολιτισμοί απέφευγαν τέτοιες μορφές έλειψης σεβασμού σε ένα πραγματικό λείψανο.

Ευχαριστώ και πάλι τον ανώνυμο σχολιογράφο για το λινκ και εύγε στους Γάλλους της Εθνικής Επιτροπής ηθικής.

Yπάρχει κάποια αντίστοιχη επιτροπή στη χώρα μας; Αυτό δεν μας απαλλάσσει βέβαια από την ευθύνη του προβληματισμού - τον καθένα χωριστά. Ποιος γνωμοδοτεί εδώ σε θέματα ηθικής; Και ποιος έχει τη θεσμική υποχρέωση να γνωμοδοτήσει σε θέματα παιδαγωγικής ή καλλιτεχνικής αξίας της έκθεσης;




Φωτό:

Ταφικό αγαλματίδιο της δυναστείας των Μινγκ
http://dying.lovetoknow.com/Image:Ming_Dynasty_burial_figurine.jpg

9 σχόλια:

βαγγελης ιντζιδης είπε...

Καλημέρα Πόλυ
έξοχη η ανάρτηση και η υπόμνηση της Σόνταγκ
ο πόνος των άλλων είναι ο δικός μας πόνος
β.ι.

HollowSky είπε...

Καλημέρα,

απίστευτο αλλά χτες βράδυ κουβεντιάζαμε το θέμα με φίλους και αναφέρθηκε ακριβώς αυτό το κομμάτι από τον Πλάτωνα!!!

Εξαιρετικό που το θύμισες.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Βαγγέλη και hollow sky,

Ξέρουμε πια πως κάθε συζήτηση και κάθε σκέψη μας είναι χώρος συνάντησης πλήθους άλλων σκέψεων και αναγνώσεων. Αυτές τις σκέψεις άλλων, πριν από μας, εμείς οι προσεκτικοί σχολιογράφοι, μέσα στη δίνη των συνειρμών μας φορτισμένοι από τη συγκίνηση και την οργή για την μεταχείριση των νεκρών ταξιδιωτών, τις ανακαλούμε ακόμα και από πολύ παλιά και από πολύ μακριά, νοηματοδοτώντας το παρόν.

Και ο Πλάτων, και η Σόνταγκ και ο Μελμάν.

Γεφυριστές είπε...

Πόλυ, παρακολουθώ την παρουσίαση της εν λόγω "έκθεσης" και εδώ και σε άλλο μπλογκ που σχολιάστηκε η δική σας πρωτοβουλία και ομολογώ ότι περίμενα εναγωνίως την κατάληξη. Ήταν αφοπλιστική. Τουλάχιστον.

Να μην τα ξαναγράφω έχετε καταλάβει ότι είμαι συνηθισμένη στη θέα νεκρών. Αλλά σε αυτό που δεν είμαι συνηθισμένη είναι ο σπαραγμός των ανθρώπων του νεκρού. Κάθε φορά είναι για μένα όπως η πρώτη. Αν και οφείλω να ομολογήσω ότι την πρώτη φορά που είδα νεκρό (στη δουλειά μου εννοώ) αντέδρασα με πρωτόγονο τρόπο. Έβρισα τον άτυχο νεαρό (στη σκέψη μου εννοείται) για αυτό που έκανε στον εαυτό του και στους γονείς του.

Αγαπώ την τέχνη της χαρτογράφησης του ανθρώπινου σώματος και θαυμάζω εκείνους που φιλοτεχνούν τα βιβλία ανατομικής. Και τους φωτογράφους ακόμη που απαθανατίζουν τόσο ικανοποιητικά τα παρασκευάσματα.

Ποτέ όμως δεν θα μπορούσα να δεχτώ τέτοιου είδους εκθέματα. Όπως γράφετε ακόμη και τα πτώματα που "δωρίζονται" στα εργαστήρια ανατομικής, τα σέβονται, τα σκεπάζουν και τα θάβουν πλήρη. Αυτό που συμβαίνει με οδηγεί σε άλλες σκέψεις. Τραγικές για την ανθρώπινη παρουσία αλλά και την ανθρώπινη αισθητική.
Σας χαιρετώ

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Καλησπέρα Αλέκα,

Σε αυτή την κουβέντα, όπου όλοι εμείς – ευαίσθητοι και μη – συζητάμε αφ’ υψηλού, μια και δεν είμαστε εκτεθειμένοι λόγω δουλειάς σε τέτοιες συναντήσεις με το ανθρώπινο σώμα, μου προκαλεί ιδιαίτερο σεβασμό η τοποθέτησή σου.
Αισθάνομαι πως τα λόγια σου ακουμπούν σε μια ανθρωπιά και μια ευαισθησία που έχεις καταφέρει να κρατήσεις αλώβητη παρά τις αναπόφευκτες συναντήσεις με αυτή την όψη της ανθρώπινης κατάστασης.
Ένας λόγος ακόμα που υποκλίνομαι, είναι ότι δεν διστάζεις να παραδεχτείς την αγάπη σου για τη μελέτη του ανθρωπίνου σώματος και τη χαρτογράφηση της ανατομίας του. Αποδεικνύεις έμπρακτα ότι όλα αυτά μπορούν να συνυπάρχουν με το σεβασμό της αξιοπρέπειας και της τιμής είτε του ζωντανού είτε του νεκρού.

Νάσαι πάντα καλά.

Ανώνυμος είπε...

Στη Γαλλία δεν πέρασε στο ντούκου.

Δείτε εδώ (στα γαλλικά)

http://www.lyoncapitale.fr/index.php?menu=01&article=5688

την άκρως αρνητική γνωμάτευση της Εθνικής Συμβουλευτικής Επιτροπής για θέματα Επιστημών της Ζωής και της Υγείας.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Ανώνυμε φίλε,

ευχαριστώ πολύ για το λινκ, το οποίο σπεύδω να αναρτήσω ως υστερόγραφο γιατί καμιά φορά οι επισκέπτες δεν ανοίγουν τα σχόλια.

Μπράβο στους Γάλλους που διαθέτουν τέτοια Συμβουλευτική Επιτροπή σε εθνικό επίπεδο. Δεν ξέρω αν υπάρχει κάτι αντίστοιχο στη χώρα μας - δεν μας απαλλάσσει βέβαια από την ευθύνη του προβληματισμού τον καθένα χωριστά.

Υπάρχει άραγε στη χώρα μας - θεσμικά - ένα τέτοιο γνωμοδοτικό όργανο για θέματα ηθικής; Και ποιος οφείλει να γνωμοδοτήσει σε θέματα παιδαγωγικής ή καλλιτεχνικής αξίας της έκθεσης;

Η Γαλλική Εθνική Επιτροπή μιλάει καθαρά για voyeurisme (ηδονοβλεψία). Η νεκροσκοπία που αναφέρει ο Μελμάν και φυσικά ο Πλάτων πριν από όλους.


Είδα ακόμη, κάποιος φίλος μου έστειλε μέηλ ένα YouTube με το Δόκτορα Hagen με τα ρούχα της δουλειάς. Παρά το ότι δίνει συνέντευξη για να διαφημίσει την Natural Art (sic) που υπηρετεί, αξίζει τον κόπο να τον δουμε.

Νάσαι καλά

βαγγελης ιντζιδης είπε...

εξώδια ta λόγια
πού ήμασταν
και από πού χτυπά το μέσα μας
μια χούφτα ακρογιάλι
λίγο νερό για θάλασσα
κρασί για ούριο άνεμο
ταξίδι
εμπρός
εκεί που η μνήμη δε μας αφορά
και πίσω
εκεί που η ζωή σκαλίζει
την αφή στην πέτρα
από εδώ πέρασα
αυτή η γειτονιά με χώνεψε
αυτή η καρέκλα τρίφτηκε
στις άμυνές μου
ωράρια΄
και χαρτιά
η πόλη μου με τύλιξε
διττό
Ελπίδα και Ελπήνωρ
Β.Ι.

Ανώνυμος είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από έναν διαχειριστή ιστολογίου.