Όταν η Αλίκη πέρασε μέσα από τον καθρέφτη, δεν ξεπέρασε μόνο το όριο ανάμεσα στον καθημερινό/πραγματικό κόσμο και τον κόσμο της φαντασίας. Υπήρξε η πρώτη που περιπλανήθηκε στο χώρο και στο χρόνο, στην ιστορία, τη γεωγραφία και τη ανθρωπολογία ακόμα, ενός παραμυθένιου σύμπαντος εγκλείστων αλλά θαυμαστών όντων και συμβάντων, πίσω από τον καθρέφτη.
Για πρώτη φορά δηλαδή στην ιστορία των αφηγήσεων, ο θαυμαστός κόσμος των ειδώλων και των αντανακλάσεων διαρρηγνύει τα όρια ανάμεσά στο πραγματικό και την αναπαράσταση. Αυτό έγινε αργότερα πλειστάκις, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Τομ Μπάξτερ (Τζεφ Ντάνιελς) στην ταινια του Γουντυ Αλλεν το Πορφυρο Ροδο του Καίρου, που πέρασε από τον «έγχρωμο» έστω κόσμο των σκιών της οθόνης στην πραγματικότητα, γοητεύοντας και απογοητεύοντας την Σεσίλια (Μία Φάρροου).
Η ταινία αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία, ακριβώς επειδή η σύγχυση ανάμεσα στους δύο κόσμους – που έχει ήδη ξανασυμβεί για να θυμηθούμε μόνο το θεατρικό του Πιραντέλο «έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα» που λέγεται ότι την ενέπνευσε στο Γούντυ Άλλεν - επειδή το όριο που παραβιάζεται ανάμεσα στους δύο κόσμους είναι μια επίπεδη επιφάνεια – μια οθόνη σε αυτή την περίπτωση/ένας καθρέφτης στην περίπτωση της Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων.
Η ακαταμάχητη γοητεία του «άυλου» κόσμου των ειδώλων του καθρέφτη οδηγεί εν τούτοις, πάντοτε, στο ανέφικτο της ουσιαστικής ανταλλαγής με το είδωλο, για να θυμηθούμε και το πρώτο της θύμα – το Νάρκισσο που πνίγηκε κοιτώντας την αντανάκλασή του. Ας ρίξουμε όμως το βλέμμα μας σε μια άλλη όψη αυτού του κόσμου, στις παραμορφώσεις δηλαδή και τις ανατροπές που μπορεί να προκαλέσει στην ροή του χρόνου.
Ο καθρέφτης και ο χρόνος, λοιπόν…
Εκ πρώτης όψεως η γυναικεία φιλαρέσκεια και ο φόβος του χρόνου:
Η Λαΐδα της Παλατινής Ανθολογίας αφιέρωνε τον καθρέφτη της στην Αφροδίτη γιατί δεν άντεχε να βλέπει τις αλλαγές που είχε προκαλέσει στο όμορφο πρόσωπό της ο χρόνος
«Ο σύντροφος της νιότης μου, δικός σου ας είναι τώρα,
Τι μόνο εσύ αφρογέννητη, το χρόνο δεν τρομάζεις». [1]
Η Βασίλισσα μητριά της Χιονάτης συνομιλούσε με το δαίμονα – το στοιχειό του καθρέφτη που της αποκάλυπτε – αμείλικτα – ποια ήταν η ομορφότερη στον κόσμο.
Ο καθρέφτης και η προνομιακή από ότι φαίνεται σχέση του με το πέρασμα του χρόνου, συγκεντρώνουν στη γυαλιστερή του επιφάνεια της προσδοκίες των ανθρώπων κατά καιρούς να αντλήσουν και άλλες αλήθειες, να μπορέσουν να δουν όχι μόνο το πέρασμα, και τις ρυτίδες του γήρατος, αλλά και πέρα από το παρόν, εκεί στις ανεξερεύνητες πτυχώσεις του μέλλοντος.
Έτσι, ο Νοστράδαμος συγγράφοντας τις προφητείες του εικονίζεται με τον περίφημο καθρέφτη του. Ακόμα πιο παλιά, ο Λουκιανός στην Αληθή Ιστορία του περιγράφει τον Καθρέφτη του φεγγαριού,
« όπου υπάρχει ένα πηγάδι στο Παλάτι (στη Σελήνη) όπου έχουν στήσει από πάνω έναν τεράστιο καθρέφτη. Αν κατέβει βαθειά στο πηγάδι, ακούει κανείς όσα λέγονται στην γη και βλέπει τις πολιτείες κι όλους τους λαούς σαν να ’ναι ανάμεσά τους …» [2]
Ποτέ δεν έγινε όμως μια - λογοτεχνική έστω - σπουδή στο πώς θα συμβεί η πρόβλεψη του μέλλοντος.
Εκτός από την περίπτωση της Αλίκης.
Η Αλίκη, διαπερνώντας την υλικότητα του κόσμου του καθρέφτη και εισβάλλοντας τυχαία – ίσως με αυθάδεια – σε έναν συμμετρικό σύμπαν, μας προσφέρει δια χειρός Λιούις Κάρολ, μια σπουδή σε έναν άλλο κόσμο θαυμάτων που διέπεται από τη σχέση του με τον εδώ – ομοιότητα διαφορά – συμμετρία – ετερότητα.
"Les miroirs feraient bien de réfléchir avant de renvoyer les images"
είχε πει ο Jean Cocteau, κάνοντας ένα λογοπαίγνιο με το réfléchir αντανακλώ – σκέφτομαι –: «Οι καθρέφτες είναι προτιμότερο να σκέφτονται (αντανακλούν) λίγο πριν ξαναστείλουν πίσω τις εικόνες», λέει, σχολιάζοντας το βάρος της γνώσης του καθρέφτη, το βάρος των συνεπειών του χρόνου για τη φιλάρεσκη γυναίκα ή για τον τολμηρό οιωνοσκόπο.
Ας γυρίσουμε όμως στο
Πίσω από τον καθρέφτη και τι είδε η Αλίκη εκεί. Μα τι είδε εκεί; Έναν κόσμο που καθορίζεται από μια υλικότητα – συμμετρική. Τόσο συμμετρική που Αλίκη ήδη προβληματίζεται για τη δυνατότητα ανταλλαγών με το δικό μας κόσμο. Τόσο συμμετρική που ίσως είναι αλλόκοτη και επικίνδυνη. Γι’ αυτό το λόγο, συζητώντας με τη γάτα της την Κίττυ για το πώς θα είναι ο κόσμος πίσω από τον καθρέφτη αναρωτιέται:
«Αναρωτιέμαι αν αυτοί εκεί θα σου έδιναν γάλα. Ίσως να μην πίνεται το γάλα του Καθρέφτη…»
Η μικρή διαφορά της καθρεφτικής συμμετρίας, αυτή που κάνει τα δυο μας χέρια να μην ταυτίζονται, και επεμβαίνει στις χημικές ιδιότητες των στερεοϊσομερών, καθιστά τον κόσμο του καθρέφτη, αν όχι επικίνδυνο τουλάχιστον «άλλο». Καθώς ο Οδυσσέας με τους συντρόφους του στο ταξίδι αναρωτιόνταν φτάνοντας σε κάποιον νέο τόπο – «ποια χώρα βρωτών είναι αυτή» και σκεφτόταν πρώτα από όλα «τι τρώνε; », έχοντας από πριν τις οδηγίες για το τι δεν πρέπει να πειράξουν, τα βόδια του Ήλιου ή τους Λωτούς στη χώρα των Λωτοφάγων, έτσι και η Αλίκη προστατεύει το γατάκι της από τις καταστρεπτικές συνέπειες της επαφής με τον κατοπτρικό κόσμο.
Αλλιώτικα πλάσματα, αλλιώτικα άνθη, αλλιώτικα έντομα, αλλιώτικα ανθρωπόμορφα όντα – ο επίπεδος κόσμος των τραπουλόχαρτων με τους βασιλείς και τους βαλέδες – αντικαθίσταται από τον τρισδιάστατο κόσμο του σκακιού.
Βασιλείς και Βασίλισσες, πύργοι, ιππότες και πιόνια ζουν τα δικά τους παράδοξα και μας καταπλήσσουν, με αυτά που μας αποκαλύπτουν, μεταξύ των οποίων κυρίαρχη θέση έχει η «ανωμαλία» στη ροή του χρόνου:
Θυμηθείτε την κούρσα της Αλίκης με την κόκκινη Βασίλισσα, όπου τρέχουν, τρέχουν, φαίνεται «σαν να πετάνε στον αέρα» και εν τούτοις βρίσκονται στο ίδιο σημείο.
«Μα στη δική μας χώρα» είπε η Αλίκη λαχανιάζοντας ακόμα, «βρίσκεσαι κάπου
αλλού αν τρέχεις τόσο γρήγορα για πολλή ώρα – όπως εμείς κάναμε.»
Η ταχύτητα λοιπόν που όσο μεγάλη και να είναι δεν επηρεάζει την απόσταση είναι ένα πρώτο σημάδι του ότι ο χρόνος εκεί κυλάει αλλιώς!!!
Και που είστε ακόμα.
Όταν η Αλίκη συναντά την Άσπρη Βασίλισσα και προσπαθεί τρυφερά να της μαζέψει τα μαλλιά της με μια φουρκέτα, εκείνη, ούτε λίγο ούτε πολύ της αποκαλύπτει ότι
ζει ανάποδα στο χρόνο!
«Αυτό συμβαίνει όταν ζεις προς τα πίσω• αισθάνεσαι πάντα ζαλισμένος στην αρχή…» είπε καλοσυνάτα η Βασίλισσα.
«Όταν ζεις προς τα πίσω!» Επανέλαβε ξαφνιασμένη η Αλίκη. «Δεν άκουσα ποτέ κάτι τέτοιο!»
«…έχεις όμως ένα μεγάλο πλεονέκτημα έτσι: η μνήμη σου δουλεύει και προς τις δυο διευθύνσεις».
«Είμαι σίγουρη πως η δική μου η μνήμη δουλεύει προς μια κατεύθυνση», παρατήρησε η Αλίκη. «Εγώ δεν μπορώ να θυμηθώ πράγματα πριν συμβούν».
Η ενθύμηση του μέλλοντος ως καθρεφτισμός της μνήμης, λοιπόν…
Παρακάτω, γελάμε με τα ευτράπελα των χρονικών ανατροπών, όπως η περίπτωση του Αγγελιοφόρου του Βασιλιά που είναι στη φυλακή τιμωρημένος πριν τη δίκη του, που θα αρχίσει την ερχόμενη Τετάρτη, και πριν ακόμα και από το αδίκημα, που θα το διαπράξει αργότερα.
Όλα αυτά η Βασίλισσα τα αφηγείται τυλίγοντας μια γάζα στο δάχτυλό της, και στερεώνοντάς την με ένα λαστιχάκι για να περιποιηθεί ένα τραύμα για το οποίο αρχίζει σε λίγο να φωνάζει.
«Οχ., οχ, οχ», φώναξε η Βασίλισσα τινάζοντας το χέρι της σαν να’ θελε να το
ξεκολλήσει.
«Το δάχτυλό μου τρέχει αίμα! Οχ, οχ, οχ, οχ!»
Οι στριγγλιές της έμοιαζαν με σφύριγμα ατμομηχανής, που η Αλίκη αναγκάστηκε να κλείσει τα αυτιά της με τα χέρια της.
«Τι συμβαίνει;» ρώτησε μόλις βρήκε την ευκαιρία να ακουστεί. «Τρυπήσατε το δάχτυλό σας;»
«Όχι ακόμα», είπε η Βασίλισσα, «αλλά θα το τρυπήσω σύντομα! Οχ, οχ, οχ!»
Και όλα αυτά συνέβησαν επειδή η Αλίκη πέρασε μέσα από τον καθρέφτη.
Από την ελληνική λογοτεχνία μας τώρα, θα ήθελα αντιγράψω μια σελίδα όπου ο καθρέφτης, αρχικά στην υπηρεσία των γυναικών για να τις κολακεύει και αργότερα για να τους λέει την αλήθεια με την αποκάλυψη των ρυτίδων του χρόνου, γίνεται κάποτε, σπουδάζοντας τον καθρεφτικό κόσμο του η οθόνη των προβλέψεων.
Πρόκειται για μια από τις σελίδες του καθρέφτη, από το ημιτελές έργο του Διονυσίου Σολωμού «Η γυναίκα της Ζάκυθος». Η γυναίκα της Ζάκυθος που εχθρεύεται την ελληνική επανάσταση, σαν τη μητριά της Χιονάτης
«όταν ήτουν μοναχή, επήγαινε στον καθρέφτη και κοιτώντας εγέλουνε και έκλαιε . Και εθάρρειε πως είναι η ωραιότερη απ’ όσες είναι στα Εφτάνησα»
Το έργο είναι αφηγημένο από τον Ιερομόναχο Διονύσιο, ο οποίος για αυτή την κατάσταση από το πρώτο κιόλας κεφάλαιο «
Πικραίνεται». Το έργο βρίθει από συγκλονιστικές προφητείες και οράματα σχετικά με το Μεσολόγγι.
Αυτό που θα αντιγράψουμε όμως εδώ είναι το όραμα του μοναχού Διονυσίου, στο κεφάλαιο 6 με τίτλο: «ΤΟ ΜΕΛΛΟΝΤΑ ΓΕΝΝΑΜΕΝΟ ΠΑΡΟΝ. Η ΚΑΚΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ».
Μα πώς γίνεται να συμβεί η αναστροφή αυτή, του να γίνει το μέλλον παρόν και να μπορούμε να το δούμε, παρά μόνον μέσα στον καθρέφτη;
Όπως ξεκινά λοιπόν ο αφηγητής, ο μοναχός Διονύσιος, για τον Άγιο Λύπιο, γίνεται μάρτυρας ενός θαύματος:
« 5. Και ευρέθηκα οπίσω από έναν καθρέφτη, ανάμεσα σ' αυτόνε και στον τοίχο. Και ο καθρέφτης είχε τον ψήλο του δώματος.
6. Και μιά φωνή δυνατή και ογλήγορη μου εβάρεσε την ακουή λέγοντας:
7. Ώ Διονύσιε Ιερομόναχε, το μέλλοντα θε να γίνει τώρα για σε παρόν. Ακαρτέρει και βλέπεις εκδίκησην Θεού.
8. Και μιά άλλη φωνή μου είπε τα ίδια λόγια τραυλίζοντας.
9. Και αυτή η δεύτερη φωνή ήτανε ενού γέρου που απέθανε και είχα γνωρίσει. Και εθαύμαξα γιατί ήταν η πρώτη φορά που άκουσα την ψυχή του ανθρώπου να τραυλίζει. Και άκουσα ένα τρίτο μουρμουρητό που εφαινότουνα μία φυσηματιά μες στον καλαμιώνα, όμως δεν άκουσα λόγια.
10 Και εκοίταξα ανάερα για να ξανοίξω πούθεν εβγαίνανε αυτές οι
φωνές, και δεν είδα παρά τους δύο χοντρούς και μακρίους πέρονους που
εβγαίνανε από τον τοίχο, στους οποίους ακουμπούσε ο καθρέφτης δεμένος από τη
μέση.
11. Και αναστενάζοντας βαθιά, καθώς κάνει ο ανθρωπος οπού βρίσκεται
γερασμένος, αγρίκησα μυρωδία από λείψανο.
12. Και εβγήκα από κεί και εκοίταξα τριγύρω και είδα.
13. Είδα αντίκρυ από τον καθρέφτη στην άκρη της κάμερας ένα κρεβάτι, και κοντά στο κρεβάτι ένα φως. Και εφαινότουνα πως δεν ήτουνα μες στο κρεβάτι τίποτες, και απάνου ήτανε πολλή μύγα κουλουμωτή.
14. Και απάνου στο προσκέφαλο είδα σα μιά κεφαλή ακίνητη και <λιανή> σαν
εκείνες που κάνουνε στα χέρια και στα στήθια οι πελαγίσιοι με το βελόνι.
15. Και είπα μέσα μου: Ο Κύριος μου έστειλε ετούτη τη θέα για σύμβολο σκοτεινό της θέλησής του.
16 Για τούτο εγώ, παρακαλώντας θερμά τον Κύριον να καταδεχτεί να με βοηθήσει για να καταλάβω αυτό το σύμβολο, εσίμωσα το κρεβάτι.
17. Και κάτι αναδεύτηκε μες στα σεντόνια τα λερωμένα και ξεντερολοϊσμένα και αιματωμένα.
18. Και κοιτάζοντας καλύτερα στην εικόνα του προσκέφαλου εταραχθήκανε τα
σωθικά μου, γιατί από ένα κίνημα που έκαμε με το στόμα εγνώρισα τη γυναίκα της Ζάκυθος που εκοιμότουνα σκεπασμένη από το σεντόνι ως το λαιμό, όλη φθαρμένη από το τηχτικό.»
Πίσω από τον Καθρέφτη λοιπόν, και τι είδε ο Ιερομόναχος Διονύσιος εκεί…
* Κεφ. 6 Η γυναίκα της Ζάκυθος, Διονύσιος Σολωμός
[1] Παλατινή Ανθολογία, VI, 18, [μετάφραση Βασ. Ι. Λαζανάς, εκδόσεις Παπαδήμα, 1992], παρατίθεται Στο Μάτι του Καθρέφτη, Φρανσουάζ Φροντιζί – Ντυκρού, Ζαν Πιερ Βερνάν, Μετάφραση Βάσω Μέντζου, Επιμέλεια: Παντελής Μπουκάλας, Εκδόσεις Ολκός Αθήνα 2001
[2] Αληθής ιστορια. Λουκιανός. 1, 26 [μτφρ. Δημήτρης Καλοκύρης, ύψιλον/βιβλία. 1983], παρατίθεται στο ίδιο.
[3] Η γυναίκα της Ζάκυθος, Διονύσιος Σολωμός, Επιμέλεια – επίμετρο, Δημήτρης Δημηρούλης, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2008
Πηγές εικόνων:
http://www.procolharum.com/003/looking-glass.jpg
http://wordandimage.files.wordpress.com/2007/08/sue_-blackwell_alice_through-the-looking-glass.jpg
http://www.busterk.com/sitebuildercontent/sitebuilderpictures/purplerose.jpg
http://media-2.web.britannica.com/eb-media/00/76200-004-C102EE2D.jpg
http://ebooks.adelaide.edu.au/c/carroll/lewis/looking/images/thru_the_glass.jpg
http://www.astro.ubc.ca/lmt/lzt/images/spincast05.jpg
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/12/Snow_White_Mirror_3.png http://www.geocities.com/etabac60/nostradamus.jpg
http://4.bp.blogspot.com/_VsVI5vymOQA/SBT2mgs_0II/AAAAAAAAAeE/YSGQsGni000/s400/agios+lypios.jpg http://www.marketoracle.co.uk/images/janice_cat.jpg
http://www.64dakinioracle.com/images/Dakini_mirror.jpg http://www.sharebook.co.kr/disney/a/백설공주.files/image004.jpg
http://www.intentblog.com/archives/metamorphosis.jpg
http://www.planetperplex.com/img/dali_mae_west.jpg
http://fineartamerica.com/images-medium/17th-18th-century-old-master-painting-on-canvas-old-master.jpg
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiL3-s1VGRbySTIYzQ6vnff2UsjVOV9XXsQ16FjV3cwhbW2ymC3_WYnqeR9W-mUqiVCWnxlLlJaFOsUHTLarnc1deK7lA__PE4PGiptMSfg2WcMmRwbm2UZQscmQzgWdwKB1iCDkbj7sh4/s400/whos_fairest_hi.jpg
http://images.inmagine.com/img/rubberball/rb112/rb112067.jpg
.
.
ΥΓ. Συνεισφορά του Ναυτίλου
(Πριν προλάβω να απαντήσω ακόμα στα εξαιρετικά σχόλια των φίλων, αναρτώ αυτό το θαυμάσιο κείμενο του Αργύρη Χιόνη για τους Δαίμονες του Καθρέφτη από τα Όντα και μη Όντα, που είχε την καλοσύνη να μας μεταφέρει ο Ναυτίλος και τον ευχαριστώ)
Κάποτε, πολύ παλιά,την εποχή του θρυλικού Κίτρινου Αυτοκράτορα... ο κόσμος των καθρεφτών και ο κόσμος των ανθρώπων δεν ήταν όπως σήμερα, χωρισμένοι ο ένας απ' τον άλλον. Ήτανε πολύ διαφορετικοί, ούτε τα όντα ούτα τα χρώματα ούτε τα σχήματα συνέπιπταν. Τα δύο βασίλεια,, κείνο των καθρεφτών και το ανθρώπινο, ζούσαν ειρηνικά και μπαινοβγαίναν στους καθρέφτες.
Μια νύχτα ωστόσο, τα όντα του καθρέφτη κατέλαβαν τη γη. Η δύναμή τους ήτανε μεγάλη αλλά, μετά από αιματηρούς αγώνες επικρατήσαν τελικά οι μαγικές δυνάμεις του Κίτρινου Αυτοκράτορα. Ο μέγας αυτός μάγος απώθησε τους κατακτητές, τους φυλάκισε μες στους καθρέφτες και τους επέβαλε να επαναλαμβάνουν, σαν μέσα σ' ένα είδος ονείρου, όλες τις πράξεις των ανθρώπων. Τους στέρησε τη δύναμη και τη μορφή τους και τους κατάντησε απλές δουλικές αντανακλάσεις...
….
Συνέχεια ...
Θα έρθει μια μέρα όμως, που αυτά τα όντα θα αποτινάξουν τον μαγικό αυτό λήθαργο. Κείνη τη μέρα, θα διακρίνουμε, στο βάθος του καθρέφτη, μια λεπτή γραμμή με χρώμα που σε κανένα άλλο χρώμα δεν θα μοιάζει. Ύστερα, θ' αρχίσουν να ξυπνούν οι μορφές που, σιγά σιγά, θα διαφέρουν από μας κι όλο λιγότερο θα μας μιμούνται. Τελικά, θα συντρίψουν τα σύνορα του γυαλιού και, αυτή τη φορά, θα είναι ανίκητες.
Αρχαίος κινέζικος θρύλος(;)
από το εξαιρετικό βιβλιαράκι του Αργύρη Χιόνη: Όντα και μη όντα
(Το πεζό τιτλοφορείται "Οι δαίμονες του καθρέφτη" και συνεχίζεται και μ' άλλα εξαίρετα περί καθεφτών)
.
.
ΥΓ'' Συνεισφορά της Just me
.
κάτω από την επιφάνεια του νερού όπου γέρνω
σαν σε καθρέφτη και κοιτάζομαι
ώρες πολλές πως να περάσω μέσα
να περάσω απότην άλλην όψη των πραγμάτων...
.
.
...Ω μουσική ω Κυριακή συννεφιασμένη
στον μέσα κόσμο του καθρέφτη εκεί που βηματίζω
ψάχνοντας την αληθινή μου μέρα·
που κρατώ και ανοίγω σαν ομπρέλα παλαιή τη θάλασσα
πάνω από το κεφάλι μου
λάμπει ο βυθός με τα χρωματιστά του βότσαλα σαν άστρα.
.
Οδυσσέας Ελύτης, Μαρία Νεφέλη, Through the Mirror
Αρλέτα: Από την άλλη μεριά του καθρέφτη
