Δευτέρα 17 Μαρτίου 2008

Σέρλοκ Χολμς: Η ιδιότητα χωρίς αριθμό




Αυτοί που αγαπούν το θρυλικό ήρωα του Κόναν Ντόυλ, το Σέρλοκ Χολμς, σίγουρα ξέρουν και τις εκκεντρικές απόψεις του για τη μνήμη. Το ότι δηλαδή ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι σαν μια άδεια σοφίτα με ανελαστικά τοιχώματα που πρέπει να προσέχεις για να μην παραγεμίσεις γιατί η υπερβολική συσσώρευση γνώσεων «στην καλύτερη περίπτωση μπερδεύονται μ’ ένα σωρό άλλα πράγματα ώστε [κανείς] να δυσκολεύεται να τις αξιοποιήσει», όπως αναφέρεται στην πρώτη γνωριμία με τον ήρωα στο Σπουδή στο κόκκινο.
Ο έξυπνος άνθρωπος τοποθετεί στη σοφίτα «μόνο τα εργαλεία που θα τον βοηθήσουν στη δουλειά του». Αν παρασυρθεί και κρατήσει περισσότερες γνώσεις αρχίζει και ξεχνά αυτά που γνώριζε πριν. Οι άχρηστες γνώσεις δηλαδή καταστρέφουν τις χρήσιμες.
Ο Σέρλοκ Χολμς, όπως τον έχουμε γνωρίσει από τα «Απομνημονεύματα του Τζον Γουάτσον, απόστρατου της Στρατιωτικής Υγειονομικής Υπηρεσίας», είναι καλά ενημερωμένος στη μπελαντόνα το όπιο και τα δηλητήρια αλλά οι υπόλοιπες γνώσεις του για τα φυτά είναι αμφίβολες. Δεν έχει καμία γνώση αστρονομίας, δεν του χρειάζεται δηλαδή να ξέρει αν ο η γη γυρίζει γύρω από τον ήλιο, μια και «γύρω από το φεγγάρι να γύριζε δεν θα είχε καμία σημασία για τη δουλειά μου» (*). Παρά το ότι δεν είχε λογοτεχνικές γνώσεις – όπως ισχυρίζεται ο Γουάτσον - είναι σε θέση να συγκρίνει τον εαυτό του με λογοτεχνικούς ήρωες της εποχής του όπως τον Ντυπέν του Πόε και τον Λεκόκ του Γκαμποριό θεωρώντας τον ένα «κατώτερο» και τον άλλο «αξιολύπητο κατεργαράκο». Γεωλογία; Ξέρει να ξεχωρίζει τα ήδη χώματος και να μπορεί να διακρίνει από τα ίχνη λάσπης στο παντελόνι κάποιου «βασισμένος στο χρώμα και τη σύνθεσή τους, σε ποια περιοχή του Λονδίνου απέκτησε τον κάθε λεκέ».
Και πάει λέγοντας. Από ότι φαίνεται δεν υπάρχει κάποιος κλάδος γνώσεων, εκτός από πρακτικές και επί μέρους πλευρές από διαφορετικές επιστήμες που να έχει το προνόμιο να κατοικήσει σε αυτή τη σοφίτα με τα ανελαστικά τοιχώματα, και αυτό τον αποκλεισμό ο ίδιος ονομάζει υψηλή τέχνη της αφαίρεσης.

Και ενώ κοντεύουμε να πειστούμε για την ακαταμάχητη δύναμη της τέχνης της αφαίρεσης, που θα μας κάνει να απολαμβάνουμε τους επαγωγικούς συλλογισμούς του ντετέκτιβ κάθε φορά που θα εξιχνιάζει ένα καινούργιο έγκλημα, να που από την πρώτη στιγμή ο συγγραφέας αφήνει να διαρρεύσει ένα μυστικό. Υπάρχουν δύο τομείς γνώσεων για τον οποίους ο Σέρλοκ Χολμς ξέρει τα πάντα. Ο ένας δεν μπορούμε να καταλάβουμε με τίποτε τι του «χρειάζεται για τη δουλειά του». Ο άλλος από τη φύση του ανατρέπει τη δύναμη της θεωρίας της αφαίρεσης την οποία ισχυρίζεται ότι χρησιμοποιεί. Στην απαρίθμηση των «ορίων του Σέρλοκ Χολμς», όπως παρατίθεται στη Σπουδή στο κόκκινο, υπάρχει ένα στοιχείο που δεν έχει αριθμό. Ανάμεσα στο

9. Γνώσεις αισθησιακής λογοτεχνίας: απέραντες

και το

10. Παίζει καλά βιολί,

έχει στριμωχτεί η φράση:

«Φαίνεται να γνωρίζει με κάθε λεπτομέρεια κάθε τρομακτικό γεγονός που συνέβη στον αιώνα μας.»

Αυτή την ιδιότητα αποκαλύπτει ο ίδιος ότι χρησιμοποιεί όταν του παρουσιάζουν τα εγκλήματα που πρέπει να εξιχνιάσει:

«Τα εγκλήματα μοιάζουν πολύ το ένα με το άλλο κι αν παίζεις στα δάκτυλα τις λεπτομέρειες χιλιάδων εγκληματικών υποθέσεων, θα είναι περίεργο να μην μπορέσεις να ξεδιαλύνεις την χιλιοστή πρώτη»

Αυτό συμφωνεί με τη φιλοσοφική του άποψη ότι δεν υπάρχει τίποτε καινούργιο κάτω από τον ήλιο, και ότι «όλα έχουν συμβεί πριν από εσένα» και αποκαλύπτει ένα ντετέκτιβ που όπως η μις Μαρπλ της ΄Αγκαθα Κρίστι, συγκρίνει κάθε τι που συναντά στον έξω κόσμο με τα όμοια που έχουν συμβεί στο μικρόκοσμο του χωριού της.

Μια πλήρης λοιπόν καταγραφή στη μνήμη του ντετέκτιβ όλων των εγκλημάτων που συνέβησαν στην εποχή του είναι χρήσιμη μια και ότι καινούργιο έγκλημα συμβαίνει γύρω του θα είναι ή όμοιο ή μια παραλλαγή από τον κατάλογο των ήδη γνωστών.

Δεν θα καταλάβουμε όμως ποτέ, σύμφωνα με τη λογική του εγκεφάλου με τα ανελαστικά τοιχώματα σε τι του είναι χρήσιμη η «απέραντη γνώση της αισθησιακής λογοτεχνίας»

(*) Όλες οι παραπομπές είναι από τη Σπουδή στο Κόκκινο, Άπαντα Σέρλοκ Χολμς, του Σερ Αρθουρ Κοναν Ντόυλ, Μτφ. Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος, Εκδόσεις Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2005

3 σχόλια:

Τατιάνα Ραπακούλια είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
Τατιάνα Ραπακούλια είπε...

Όταν ήμουν μικρή (πιο μικρή απ' όσο τώρα) λάτρευα το Σέρλοκ Χολμς (τώρα έχουμε απλώς μια στενή φιλία). Στην εφηβεία μου έτυχε ν' αποκτήσω έναν χοντρό τόμο με τα άπαντα του Conan Doyle στα αγγλικά. Πιστεύω ότι αυτό συνεισέφερε τα μάλα στην ταχεία εκμάθηση της αγγλικής γλώσσας. Τον τόμο εκείνο τον έχω διαβάσει δεκάδες φορές.
Διαβάζοντας το ποστ σου, θυμήθηκα αμέσως την εν λόγω φράση (για καλό και για κακό το έλεγξα κιόλας): Immense knowledge of "sensational literature"; "appears to know every detail of every horror perpetrated in the century".
Όπως βλέπει όποιος ξέρει αγγλικά, το πρωτότυπο δεν μιλάει για "αισθησιακή" λογοτεχνία, δηλαδή ερωτική, όπως θα μπορούσε κανείς να υποθέσει, αλλά για "συναρπαστική λογοτεχνία", κατά κάποιον τρόπο, για "λογοτεχνία φτηνού εντυπωσιασμού" (όπως την ορίζει η ευρωπαϊκή βάση ορολογίας IATE). Κάτι σαν αυτό που λέμε εμείς οι σύγχρονοι έλληνες "θρίλερ". Ο άνθρωπος είχε διαβάσει όλα τα αστυνομικά μυθιστορήματα της εποχής του. Έτσι συνδέεται η πρώτη αυτή φράση με τη δεύτερη και αποκτούν νόημα μαζί.

Είναι εμφανές ότι ο μεταφραστής μπέρδεψε τα μπούτια του, πράγμα αρκετά συχνό, ιδίως στη λογοτεχνία φτηνού εντυπωσιασμού! (συμβαίνει και στους καλύτερους συναδέλφους).

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Αόρατη μελάνη, ευχαριστώ πολύ για το σχόλιό σου.
Με προσγείωσε φυσικά όσον αφορά την χιουμοριστική μου παρατήρηση περί "αισθησιακής" λογοτεχνίας και την εικόνα που είχα σχηματίσει για ένα Σέρλοκ Χολμς όχι ακριβώς μπήχτη αλλά τουλάχιστον οπαδό των αισθησιακών απολαύσεων (μισοπραγματικές μισογυρνάμενες μες στη σοφίτα).
Τον τόμο που λες τον έχω κι εγώ, ομολογώ ότι δεν τον συμβουλεύτηκα πριν γράψω την ανάρτηση, αλλά και να το έκανα δεν έπεφτα στο ίδιο λάθος με το μεταφραστή.