Δευτέρα 31 Μαρτίου 2008

Η Χίλαρυ και οι παραφθορές της μνήμης




Τα θέματα που προτιμώ να σχολιάζω είναι στο περιθώριο του χρόνου. Όχι φυσικά το στροβιλιζόμενο και σφύζον περιθώριο που περιγράφει ο Μίχαελ Έντε στο υπέροχο βιβλίο του Μόμο, όπου φτάνει κανείς στην «πηγή» της παραγωγής του χρόνου περνώντας από μια δίνη και όπου για να προχωρήσεις μπροστά πρέπει να βαδίσεις ανάποδα μια και ο χρόνος εκεί τρέχει προς τα πίσω. Σε αυτό όμως θα επανέλθω.

Το περιθώριο του χρόνου και η σπουδή της μνήμης αντιδιαστέλλεται στην επικαιρότητα που είναι «ο θόρυβος που ακούγεται από το παράθυρο», για να δανειστούμε την έκφραση που χρησιμοποιεί ο Ίταλο Καλβίνο, διαφοροποιώντας την ανάγνωση των κλασσικών από αυτήν της σύγχρονης λογοτεχνίας.

Η επικαιρότητα άλλωστε δεν χαρακτηρίζεται από τη μνήμη αλλά ακριβώς από το αντίθετο της, τη λήθη. Στο παρακάτω απόσπασμα από «Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης» ο Μίλαν Κούντερα πιστεύω το περιγράφει πολύ εύστοχα, αντλώντας από την επικαιρότητα της εποχής εκείνης:

«Η δολοφονία του Aλιέντε επισκίασε γρήγορα τη ρωσική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία, η σφαγή του Μπαγκλαντές έκανε να ξεχαστεί ο Αλιέντε, ο πόλεμος στην έρημο του Σινά φίμωσε το κλάμα του Μπαγκλαντές, το μακελειό στην Καμπότζη έκανε να ξεχαστεί το Σινά και το ένα έφερνε το άλλο ως την απόλυτη λήθη των πάντων για τα πάντα.»

Αυτά όλα αναγκάζομαι να τα αναφέρω για να υπερασπιστώ τις φθορές της μνήμης που οι ψυχολόγοι επικαλούνται για να δικαιολογήσουν τα επικοινωνιακά ψεύδη της Χίλαρι Κλίντον στον αγώνα για το χρίσμα του κόμματος των Δημοκρατικών. Σε δημοσίευμα της εφημερίδας Τα Νέα του Σαββατοκύριακου, αναφέρεται μεταξύ άλλων, ότι

« η μυθοπλασία αποτελεί σημαντικό κομμάτι στην αίσθηση της ταυτότητας που έχει η Χίλαρυ. Αυτό ισχύει για όλους μας. Η μνήμη δε λειτουργεί σαν βιντεοκασέτα: την ξαναγράφουμε διαρκώς, ανάλογα με τις ψυχολογικές μας ανάγκες. Όσο πιο πολύ έχουμε ανάγκη να δικαιωθούμε στο παρόν τόσο πιο πολύ προσαρμόζουμε το παρελθόν, εξηγούν ειδικοί στην εφημερίδα Independent. Είχε δίκιο ο Νίτσε που έλεγε ότι η περηφάνια πάντα νικά τη μνήμη όταν έχουμε κάνει κάτι λάθος. Πάνω λοιπόν που φαινόταν ότι η Χίλαρι Κλίντον είχε αρχίσει να νικά τον Ομπάμα, η ανάγκη της να φτιάξει ένα καλύτερο παρελθόν την πρόδωσε.»
Αν η Χίλαρυ έκανε πραγματικά λάθος στο ότι θυμόταν ότι πήρε το όνομά της από τον Έντμουντ Χίλαρυ, που πάτησε το Έβερεστ, αυτό θα το έβλεπα με συμπάθεια.

Φοβάμαι όμως ότι λέει συνειδητά ψέματα.

Φοβάμαι ότι δεν διαφέρει από τους πολιτικούς που « είναι ικανοί να πουλήσουν στους άλλους το μέλλον με αντάλλαγμα το παρελθόν τους» (1). Στο χώρο της πολιτικής σκηνής κάποιοι πρωταγωνιστές παραχωρούν στον εαυτό τους παραπάνω "δικαιώματα" από τους άλλους πολίτες σαν να είναι, όπως έλεγε ο Στάλιν για τους συντρόφους του, "άνθρωποι από άλλη στόφα". Από ότι φαίνεται όμως δεν είναι – η λεκιασμένη φούστα της Μόνικα Λεβίνσκι αποδεικνύει - και συλλαμβάνονται οικογενειακώς κλέπτοντες οπώρες. Ωστόσο πιστεύω ότι «τα λάθη» αυτά δεν είναι λάθη αλλά ψεύδη. Το διακύβευμα της εξουσίας είναι τόσο μεγάλο που οι επικοινωνιακές ανάγκες επιστρατεύουν δάκρυα και τεχνητές συγκινήσεις και φυσικά ψευδείς αναμνήσεις. Είναι το ίδιο διακύβευμα που έκανε τα καθεστώτα του πρώην υπαρκτού να ρετουσάρουν ή και να σβήνουν πρόσωπα των πολιτικών τους αντιπάλων από τις φωτογραφίες για να κυριαρχήσουν στο παρελθόν.

Ποιος το περίμενε όμως, τόσα χρόνια μετά, ότι ο αντίλαλος της κατάκτησης του Έβερεστ από τον Χίλαρυ θα είχε τέτοιο επικοινωνιακό ρόλο στην προεκλογική εκστρατεία των Ηνωμένων Πολιτειών τόσο που η υποψήφια των Δημοκρατικών να λέει ότι πήρε το όνομά της από το επίθετο του Χίλαρυ. Όμως η κατάκτηση του Έβερεστ έγινε έξι χρόνια μετά τη γέννηση της κυρίας Κλίντον. Θα μπορούσε βέβαια να είχε ονομαστεί Βέντρις μια και πριν από πενήντα πέντε χρόνια, στις 24/06/53, την ίδια μέρα με την κατάκτηση του Έβερεστ, ο αρχιτέκτων Michael Ventris , σε μια δημόσια διάλεξη περιέγραψε την αποκρυπτoγράφηση της Γραμμικής Β.
Την επόμενη μέρα, οι Times ανέφεραν το γεγονός δίπλα σε ένα σχόλιο με θέμα την πρόσφατη κατάκτηση του Everest.

(1) Μίλαν Κούντερα, Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης, μτφ. από τα τσέχικα Αντρέας Τσάκαλης, εκδόσεις Οδυσσέας, 1982

2 σχόλια:

Αόρατη Μελάνη είπε...

Διάβασα πρόσφατα στο περιοδικό της κυριακάτικης ισπανικής εφημερίδας El País ένα άρθρο της Μαρούχα Τόρρες, αν δεν απατώμαι (τι σου είναι η μνήμη, και δεν βρίσκω τώρα το περιοδικό πρόχειρο) που με έκανε να θυμηθώ αυτήν σου την ανάρτηση.

Η συγγραφέας του άρθρου αναφερόταν σε μια πλασtή ανάμνηση της Χίλαρυ Κλίντον από την επίσκεψή της στο Κόσσοβο, και πάλι αν θυμάμαι καλά (από μνήμη πάσχω ελαφρώς).

Αυτό που σίγουρα θυμάμαι είναι ότι η Χίλαρυ είχε περιγράψει γλαφυρότατα σε συνέντευξή της την επίσκεψη εκείνη με τα μελανότερα χρώματα, μιλώντας για σφαίρες ελεύθερων σκοπευτών που σφύριζαν πάνω από το κεφάλι της ενώ κατέβαινε από το αεροπλάνο, τονίζοντας ότι χρειάστηκε να τρέξει σκυφτεί για να χωθεί στην ασφάλεια του κτιρίου, και άλλα παρόμοια στο ίδιο κλίμα.

Όπως διαπιστώθηκε, ήταν όλα πλαστά. Πολλές εφημερίδες και κανάλια παρουσίασαν εικόνες από την εν λόγω επίσκεψη, όπου φαινόταν η Χίλαρυ να παραλαμβάνει χαμογελαστή ένα μπουκέτο άνθη από ένα χαριτωμένο κοριτσάκι με τοπική ενδυμασία. Καμμία σχέση με τη Ράμπο σκηνή που είχε περιγράψει στη συνέντευξή της.

"Θυμόμουν λάθος", περιορίστηκε να δηλώσει η Χίλαρυ όταν ρωτήθηκε για τις αντιφάσεις ανάμεσα στην περιγραφή της και στα ντοκουμέντα.

Η συγγραφέας του άρθρου, ωστόσο, έβγαλε το αντίθετο συμπέρασμα από εσένα. Υπέθεσε ότι η Χίλαρυ πραγματικά είχε πλαστή ανάμνηση, κάτι που όντως συμβαίνει, όπως γνωρίζουμε από την ψυχολογία. Ότι ήθελε τόσο πολύ να έχει τη συγκεκριμένη εικόνα για τον εαυτό της, ώστε το πίστεψε και η ίδια.

Δεν μπορώ φυσικά να ξέρω τι από τα δύο ισχύει. Ωστόσο είναι γεγονός ότι η μνήμη μας παίζει πολλές φορές άσχημα παιχνίδια.

Θα είχε ενδιαφέρον να συγκρίνει κανείς παιδικές αναμνήσεις με παλιούς φίλους ή αδέλφια. Αναρωτιέμαι πόσες παραποιήσεις θα βρίσκαμε...

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Αγαπητή αόρατη μελάνη,
τι περισσότερο να περίμενε αυτή η ανάρτηση από το να τη θυμηθούν;

Δεν διαφωνώ – φυσικά – με την άποψη των ψυχολόγων για τις ασυνείδητες παραφθορές της μνήμης. Αυτό είναι άλλωστε η γοητεία των αναμνήσεων. Ότι μπορούμε να πλάθουμε διαφορετικές εκδοχές του τι συνέβη που να μας αναπαύουν. Ακόμα και στην “πολιτική”, λέγεται πως οι λαοί της Μεσομοταμίας το βράδυ γύρω από τη φωτιά συμμετείχαν στην “ωραία συνομιλία” κατά πως γράφει ο Τόμας Μαν στο “ο Ιωσήφ και οι αδελφοί αυτού” και αφηγούνταν τα γεγονότα της μέρας ξαναπλάθοντάς τα κατά πως ήταν το συμφέρον και οι ανάγκες της συλλογικότητας. Οι ασυνείδητες αποσιωπήσεις και παραλείψεις είναι αυτές που συνιστούν την υποκειμενικότητα, την ανθρώπινη κατάσταση και που διαφέρουν από την πληροφορία που αποθηκεύεται σε ένα σκληρό δίσκο ή ένα “ pensieve” επιννόησης Ρόουλινγκ. Στην περίπτωση της Γερουσιαστού Κλίντον – που περιστοιχίζεται από επικοινωνιολόγους και κατασκευαστές εικόνας – εξακολουθώ να πιστεύω ότι αυτή η κατασκευή δεν είναι εσωτερική ανάπλαση αλλά εξωτερική, συνειδητή επινόηση που έγινε με πρόθεση και αποσκοπούσε σε συγκεκριμένο αποτέλεσμα.