Σάββατο 26 Ιουλίου 2008

Πώς μάθαμε τι έκαναν οι κάτοικοι της Πύλου πριν 3000 χρόνια για να αντιμετωπίσουν μια επικείμενη απειλή

Αφιερώνεται στην A – re – ka- sa – da - ra και σε όσους ανησυχούν για την Πύλο

Είναι πλέον γνωστό, όχι μόνο στους κύκλους των ειδικών, ότι οι πήλινες πινακίδες της Πύλου, των Μυκηνών και της Κνωσού, ενώ ανήκουν σε δύο διαφορετικούς μεταξύ τους πολιτισμούς, τον Μυκηναϊκό και τον Μινωικό είναι γραμμένες στην ίδια γλώσσα. Παρά την πεποίθηση του ανθρώπου που πρώτος τις ανακάλυψε στην Κνωσό, του Έβανς ( αυτού δηλαδή που χρωμάτισε όπως ήθελε τους κίονες του ανακτόρου της Κνωσού και βάπτισε τις αίθουσες και τις μορφές στις τοιχογραφίες κατά τα πρότυπα της βρετανικής Αυλής) ότι είναι γραμμένες σε μια άλλη γλώσσα, διαφορετική από την ελληνική, τη Μινωική, αποδείχτηκε τελικά, από τον αρχιτέκτονα Μιχαήλ Βέντρις και την Άλις Κόμπερ ότι οι Πινακίδες της Γραμμικής Β μιλούν ελληνικά.



Στην Κνωσό είχαν βρεθεί περίπου τέσσερις χιλιάδες τέτοιες πήλινες πινακίδες. Κάποιες είχαν χαραγμένα ιδεογράμματα όπως η Αιγυπτιακή γραφή που ο ΄Εβανς ονόμασε ιερογλυφική. Κάποιες άλλες, είχαν περίεργα σύμβολα, σταυρούς, κύκλους, κομψά σαν τσουγκράνες, σαν πινέλα ζωγραφικής ή σαν ποτήρια καλοκαιρινού κοκτέιλ - αυτό το κάτω αριστερά είναι σαν να έχει πάνω του την ελιά – άλλα σαν σύμβολα του ζωδιακού κύκλου – ο καθένας μπορεί να δει ό,τι θέλει. Τώρα το γιατί αυτή η ομορφιά και η ποικιλία ονομάστηκε γραμμική ρωτήστε τον καθηγητή Έβανς. “ Unimaginative”, χωρίς φαντασία θεωρεί ο συντάκτης του άρθρου στο BBC για το θέμα (1) αυτή την επιλογή.



Το να καταφέρει κανείς διαβάσει κανείς τι έγραφαν αυτές οι πινακίδες που δεν ήταν γνωστό σε ποια γλώσσα ήταν γραμμενες, ήταν εγχείρημα εφάμιλλο με την απορυπτογράφηση των ιερογλυφικων και προσήλκυσε ανθρώπους και πέρα από το στενό χωρο της αρχαιολογιας και των γλωσσολογων. Ήταν αποκρυπτογράφηση κώδικα.

Η χρήση ενός κώδικα είναι κάτι που γοητεύει τους επαναστάτες, τους ανθρώπους που κινούνται στο περιθώριο του συστήματος και θέλουν να ανταλλάσσουν μεταξύ τους μηνύματα χωρίς να μπορεί να τα διαβάζει ο εχθρός – ή οι αρχές.

Σε κώδικα ήταν γραμμένα τα κείμενα του εφοδιαστικού της Φιλικής Εταιρείας. Συνθηματικά ονόματα και λέξεις χρησιμοποιούσαν τα μέλη της (σύννεφο – μέλος, φιλάνθρωπος – ο Τσάρος και άλλα που δεν τα θυμάμαι). Λέγεται μάλιστα - αυτό το διάβασα στο βιβλίο της Νίτσας Τζώρτζογλου «Το μυστικό των Φιλικών» ότι ο Πατριάρχης Γρηγόριος αφόρισε τα βιβλία της Γεωμετρίας γιατί ήταν γεμάτα τρίγωνα και κύκλους - ύποπτα σύμβολα – για συνθηματικά μηνύματα. (Χαρά που θάκαναν οι μαθητές τότε!)



Εφοδιαστικά σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας

Δεν ξέρω αν αυτό είναι αλήθεια πάντως και τον αρχηγό της Φιλικής Εταιρείας τον Αλέξαδρο Υψηλάντη, ο πατριάρχης Γρηγόριος τον αφόρισε. Τώρα βέβαια λέγεται ότι τον ανάγκασαν να το κάνει αυτό ή ότι μετεστράφη και έτσι βρήκε τραγικό θάνατο με απαγχονισμό. ( Θυμάστε το περίφημο «Πώς μας θωρείς ακίνητος, που τρέχει ο λογισμός σου;» του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη; )

Ο χρυσός σκαραβαίος του Πόε, τα Τέκνα του Πλοιάρχου Γκραντ του Ι. Βερν, και φυσικά η περιπέτεια του Σέρλοκ Χολμς με τα ανθρωπάκια που χορεύουν είναι τρία λαμπρά παραδείγματα χρήσης κωδίκων στη λογοτεχνία όπου όμως η γλώσσα που γράφεται ο κώδικας είναι γνωστή. (για παράδειγμα αγγλικά ή γαλλικά ή κάτι άλλο.) Επομένως από το πόσο συχνά εμφανίζεται ένα σύμβολο σε ένα κρυπτογραφημένο κείμενο μπορεί κανείς, ξέροντας σε τι γλώσσα είναι ο κώδικας να βρει το κλειδί.
Το ενδιαφέρον στην περίπτωση του Μιχαήλ Βέντρις και της Άλις Κόμπερ είναι ότι αποκρυπτογράφησαν - χωρίς να ξέρουν ποιας γλώσσας γραφή είναι γραμμένη – τη Γραμμική Β και βρήκαν ότι οι πινακίδες αυτές μιλούν ελληνικά.

Τέτοιες πήλινες πινακίδες δεν χρησιμοποιούσαν φυσικά μόνο στην Ελλάδα. Ήταν σε χρήση και από άλλους λαούς της ανατολής και της Μεσοποταμίας, όπως οι Σουμέριοι. Τις χάραζαν όσο ήταν υγρές και μετά τις άφηναν να στεγνώσουν. Αργότερα βρέχοντας τις, έσβηναν το παλιό κείμενο και μπορούσαν να ξαναγράψουν.
Δεν θεωρούσαν δηλαδή ότι έπρεπε να κρατούν αρχεία. Έγραφαν και έσβηναν. Δεν σκεφτόντουσαν ότι κάποιος θα αναρρωτιόταν ποτέ τι ήταν αυτό που έγραφαν και τι γλώσσα χρησιμοποιούσαν. Στην Κνωσό μάλιστα, πριν να βρεθούν οι πρώτες πινακίδες ο Έβανς θεώρησε ότι ο Μινωικός πολιτισμός δεν είχε γραφή.
Το ότι βρέθηκαν πινακίδες γραμμένες μετά από τρεις χιλιάδες χρόνια, οφείλεται σε μια περίεργη συγκυρία. Μια πυρκαγιά ξέσπασε στο ανάκτορο του Νέστωρα στην Πύλο (λέγεται ότι το ίδιο συνέβη και στην Κνωσό ) και οι πινακίδες ψήθηκαν. Το κείμενο δηλαδή γράφτηκε ανεξίτηλα πάνω τους λόγω της φωτιάς και έτσι διασώθηκε ως τις μέρες μας.

Είχα πάντα στο μυαλό μου την εικόνα ενός ιερέα στο ανάκτορο της Πύλου, που βλέποντας τους εχθρούς να πλησιάζουν, γράφει μια επίκληση προς τους θεούς και τη στιγμή της φωτιάς η φράση του κόβεται στη μέση. (Κάτι σαν τη φράση της Κασσιανής που σταμάτησε τον ύμνο της εν πολλαίς αμαρτίαις γυνής επειδή άκουσε τα βήματα του αυτοκράτορα Θεόφιλου «κρότον τοις ποσί φοβηθείσα εκρύβη». Η φράση της ερωτικά απογοητευμένης πριγκίπισσας που κρύβεται έχει περιληφθεί στο περίφημο τροπάριο της Μεγ. Τρίτης και έτσι θα θυμόμαστε την ιστορία της για πάντα)

Στην Πύλο λοιπόν φανταζόμουν τον ιερέα να γράφει:

«Ο εχθρός πλησιάζ….» αλλά με τον τρόπο της Γραμμικής Β. Όπως γράφουν δηλαδή Da – pu – ri - to – jo: λαβύρινθος,
po – ti – ni ja (πότνια – θεά)
ko – li a dna (Η Πύλος από τον κορίανδρο – γιατί άραγε;)

Κάτι σαν e - cho – tho – ro – do jo (να με συμπαθούν οι ειδικοί που αυτοσχεδιάζω)

Βέβαια, οι πινακίδες αυτές δεν είχαν επικλήσεις. Ήταν κατάλογοι προϊόντων – εμπορικοί κατάλογοι – απογραφές αντικειμένων με την τιμή τους δίπλα που μάλιστα κατέληγαν σε άθροισμα - το – σο , το – σα.

Και πάλι, μπορέσαμε να μάθουμε από το είδος των καταλόγων, ότι έγιναν αγορές χαλκού στο ανάκτορο και μάλιστα άρχισαν να γίνονται εκποιήσεις κοσμημάτων και τιμαλφών. Αισθανόμενοι δηλαδή την καταστροφή να πλησιάζει, οι κάτοικοι της Πύλου προσπάθησαν να προετοιμαστούν και να αγοράσουν χαλκό για να φτιάξουν όπλα.

Τελειώνοντας θα ήθελα να αφιερώσω δυο γραμμές για τις δύο κυρίες της Πύλου, όπως εικονίζονται στην τοιχογραφία που βλέπετε.

Από αυτές εγώ ξέρω αυτήν που είναι δεξιά, που την λένε.


Κρατούν μικρά μπουκετάκια με άνθη στα χέρια τους – μάλλον επιστρέφοντας από μια θρησκευτική τελετή.
Χάρη στο Βέντρις διαβάζουμε ότι


Θα πει a-re-ka-sa-da-ra και σύμφωνα πάντα με το συντάκτη του άρθρου του ΒΒC

“ a-re-ksa-dra which is quite clearly the name Alexandra. It is strange to think that there were people with this name living more than 3,000 years ago’
To A – re – ka - da – sa – ra γίνεται a – re – ksa – dra που είναι καθαρά Αλεξάνδρα. (Αλέξανδρο άλλωστε έλεγαν τον Πάρι)

Δεν πρέπει να έχει άδικο. Την άλλη θα τη λένε ka – sa – da – ra.
Δηλαδή Κασσάνδρα. Τι ποιο ομηρικό για δυο κοπελιές της Πύλου;

(1) BBC h2g2, The decipherment of Linear B στο http://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A4596735

6 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Αγαπητή κα Πόλυ!

Κάπως με σοκάρατε με αυτή την αντιΕβανσική σας ανάρτηση.

Γράφετε: " αυτού δηλαδή που χρωμάτισε όπως ήθελε τους κίονες του ανακτόρου της Κνωσού "

;;;;;;;
Είναι αλήθεια αυτό; Πάντα αναρωτιόμουν για το πώς είχε επιβιώσει 3 χιλιετίες το καταπληκτικό κόκκινο χρώμα, αλλα κανείς δεν μού "είπε" ότι πρόκειται για σύγχρονη, φανταστική απόδοση.
Έκανα ένα γρήγορο ζάπινγκ σε wikipedia και συμπαραμαρτούντα. H Wiki γράφει ότι ο Piet de Jong "συμπλήρωσε" ημιαφθαίρετα κάποιες από τις τοιχογραφίες.
Στο site http://cretanhistory.tripod.com/iraklio/knosos.htm λένε ότι ο Έβανς έβαλε πολύ τσιμέντο για να κάνει τις αναστηλώσεις. Σίγουρα είναι αλήθεια. Προσωπικά υποστηρίζω τη σχολή "μην προσθέτετε τίποτε και απλά να συντηρείτε τα ευρήματα".
Ωστόσο την "πατάτα" με το οπλισμένο σκυρόδεμα την έκανε και ο Μπαλάνος στην Ακρόπολη και στις επόμενες δεκαετίες σκάγανε τα μάρμαρα...
Για βάψιμο στους κίονες τής Κνωσσού δεν βρήκα τίποτα. Βέβαια αφού συνέβησαν όλα τα άλλα θα έγινε και αυτο. Πάντως σάς παρακαλώ παραπέμψτε με σε πηγές ή links.

Τέλος πάντων, θέλω να πω, ότι οι αρχαιολόγοι τής εκάστοτε γενιάς κάνουν επεμβάσεις για τις οποίες οι κατοπινοί απελπίζονται. Μέσα σε αυτό το concept, ο Εβανς δεν ήταν ο χειρότερος. Για σκεφτείτε ΤΙ κάνουν στα αρχαία εξωτικών χωρών ο θείος Σκρουτζ και τα ανηψάκια!...

Σχετικά με την ονομασία "γραμμική": ε, είστε πολύ αυστηρή. Και τα έργα τού Πικάσο και συναδέρφων τα λέμε κυβιστικά, χωρίς να εννοούμε πώς ότι ζωγράφιζαν ήταν αθροισμα από κυβάκια. Όντως το χαρακτηριστικό τής "γραμμικής" γραφής είναι οι γραμμούλες, οι περισσότερες ευθείες. Πώς δηλαδή θα την ονόμαζε ο αρθρογράφος του BBC; Μην ξεχνάμε ότι ο αρχαιολόγος την ώρα τής δουλειάς του είναι επιστήμονας (στυγνός και αφαιρετικός modelmaker), όχι καλλιτέχνης.

Έτυχε τις τελευταίες ημέρες να διαβάσω ένα σατιρικό site, αμφίβολης ποιότητας αλλά αστείο, http://ellinikiklossa.googlepages.com/home , με πολλά ωραία links για τα ιερογλυφικά, οπότε η δική σας η ανάρτηση με εξίταρε!

Idom

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Αγαπητέ μου Idom,

Άλλη φορά που θα ξέρω ότι θα διαβάζεις εσύ αυτά τα post θα βάζω περισσότερες αναφορές. Η προχειρότητα οφείλεται στην εκτός έδρας ανάρτηση – μια και είμαστε δίπλα στην Πύλο - στην πανέμορφη Φοινικούντα και γράφω πάλι βιαστικά γιατί τελειώνει ο χρόνος της κάρτας.

Ίσως φάνηκα εμπαθής αλλά ήθελα να δώσω έμφαση στην αυθαίρετη ματιά του δυτικού που αποφασίζει, βιαστικά να ονοματίσει και να χαρακτηρίσει το «άλλο» με βάση αυτό που έχει στο μυαλό του και αυτό που βλέπει στη χώρα του. Γιαυτό και τα ονόματα λίμνη Βικτώρια, Νιουκαστλ, Σαλίσμπερυ στην Αφρική (για περισσότερα αν αντέχεις διαβάζεις το ποστ για την Καρδιά του Σκότους του Τζ. Κόνραντ) λες και ο τόπος δεν είχε τα δικά του ονόματα. Όχι πως δεν είναι ανθρώπινο να βλέπεις τα γύρω σύμφωνα με αυτά που έχεις μέσα σου – η αγαπημένη μου μις Μαρπλ άλλωστε εξιχνίαζε όλα τα εγκλήματα με βάση τις αναλογίες με αυτά που συνέβαιναν στο χωριό της – αλλά νομίζω ότι αυτό διαφέρει με το να επέμβεις σε ένα μνημείο με τρόπο ανεξίτηλο και με το κύρος του πανεπιστημιακού καθηγητή.


Και εγώ το ίδιο έκανα – τηρουμένων των αναλογιών – βρίσκοντας ομοιότητες που δεν υπάρχουν στα σύμβολα της Γραμμικής.

Δεν μου είναι εύκολο από δω να σου βρω πηγές και λινκς.

Για το κόκκινο στους κίονες και τα περί Βικτωριανής Αυλής μου τα είπε εδώ και καιρό μια φίλη μου Δρ. Αρχαιολογίας που και αυτή κάπου το διάβασε ή το άκουσε – σίγουρα θα υπάρχει αν όχι η πρώτη – τουλάχιστον κάποια αναφορά. Αν το ανέφερα ήταν για να τονίσω την αυθαιρεσία – που όλοι κάνουμε – αλλά που η authority του καθηγητή επιβάλλει. Θα σου βρω την πηγή όταν γυρίσω στην Αθήνα – αλλά είναι γνωστό ότι ο Evans είχε απολύσει άλλους επιστήμονες από την αποστολή του επειδή διαφωνούσαν με τη θέση του ότι η γλώσσα των πινακίδων δεν είναι ελληνική αλλά Μινωική. (Αυτό μπορεί βέβαια να μη σε εκπλήσσει)

Σου συνιστώ ωστόσο το καταπληκτικό βιβλίο του φυσικού (επομένως μη ειδικού για το θέμα όπως εμείς) Simon Singh Κώδικες και Μυστικά εκδόσεις Τραυλός και το βιβλίο του Robinson για τον Βέντρις από τις εκδόσεις Πατάκη και φυσικά για τις προσπάθειες του Μίνωος Καλοκαιρινού πριν τον Έβανς στην Κνωσό το βιβλίο της Ρέας Γαλανάκη «Ο αιώνας των λαβυρίνθων».

delta-kapa είπε...

Το γεγονός ότι τα πλακίδια ήταν πολύ απλά λίστες εμπορικές και λίστες αποθήκευσης ήταν πολύ απογοητευτικό για τους αρχαιολόγους. Οι καημένοι ήλπιζαν ότι θα βρουν πραγματικά γραπτά μηνύματα από εκείνη τη μακρινή εποχή κι αυτοί βρήκαν τις excel ταμπέλες και τις φορτω-εκφορτωτικές. Σα να λέμε ότι οι αρχαιολόγοι του μέλλοντος θα έβρισκαν από τις εφημερίδες του σήμερα μόνο τις σελίδες με τις λίστες για το χρηματηστήριο...
Αλλά τέτοιες λίστες τις ξανασυναντούμε στο «Ροβινσώνα Κρούσο» και σε πολλά βιβλία του Ιούλιου Βέρν. Ο Φώτης Κόντογλου δίνει τα ρέστα του για αυτά τ΄ απλά και σταράτα πράγματα. Γι αυτόν ο «Ροβινσώνας Κρούσος» είναι υπόδειγμα λογοτεχνικού έργου γιατί μιλάει για το ενταύθα!

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Καλημέρα delta - kapa,

ωραίο αυτό με τις excel λίστες γιατί περί αυτού πρόκειται.

"Κι από inventory σε excel μαθαίνεις την αλήθεια" ...

Το κείμενο του Κόντογλου για τον Ροβινσώνα το έχεις μήπως ανθολογημένο κάπου; Έχω στα χέρια μου (μεταφορικά γιατί τώρα είμαι εκτός έδρας) το βιβλίο του Κόντογλου ¨Ταξίδια και ταξιδευτές¨ με τις μεταφράσεις αποσπασμάτων του Ροβινσώνα Κρούσου και του Μομπυ Ντικ. Από εκεί είναι αυτό που λες;

delta-kapa είπε...

Να με συμπαθάς, έκανα το κόπο κι έψαξα στη μικρή μου συλλογή εδώ στη Κολωνία, ξεφύλλισα τα ελληνικότατα βιβλιαράκια μου, αλλά το κομμάτι στο οποίο αναφέρομαι δεν το ξετρύπωσα.
Τον τίτλο όπως τον αναφέρεις (¨Ταξίδια και ταξιδευτές¨) δεν τον γνωρίζω κι ούτε συνάντησα σ’ αυτά που έχω την ιστορία του Μομπυ Ντικ. Τον Ροβινσώνα Κρούσο όμως τον διάβασα εγώ (22 σελίδες) μέσα από το:

Φώτη Κόντογλου ΕΡΓΑ Ε`
ΠΕΔΡΟ ΚΑΖΑΣ, ΒΑΣΑΝΤΑ
ΚΙ ΑΛΛΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ
Εκδοτικός Οίκος "ΑΣΤΗΡ"

Ίσως εκεί να διάβασα και τον θαυμασμό του Φ.Κ. για τις αρετές του έργου αυτού.

Επίσης συστήνω το
Φώτη Κόντογλου ΕΡΓΑ Α’
ΓΙΑΒΑΣ Ο ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΣ ΚΙ ΑΛΛΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ
Εκδοτικός Οίκος "ΑΣΤΗΡ"

Καθώς επίσης το

Φώτη Κόντογλου
ΤΑΞΕΙΔΙΑ
Εκδοτικός Οίκος "ΑΣΤΗΡ"

Και το

Φώτη Κόντογλου
ΤΑΞΕΙΔΕΥΤΕΣ ΚΙ ΟΝΕΙΡΟΠΟΛΟΙ
Εκδοτικός Οίκος "ΑΚΡΙΤΑΣ"

Το οποίο είναι σχετικά πιο καινούρια έκδοση και ίσως μερικά κομμάτια να τα επαναλαμβάνονται από τα προηγούμενα που αράδιασα.
Υπόσχομαι όμως, όταν θα βρώ το χωρίο στο οποίο αναφέρθηκα να ξαναδώσω σήμα. Μόνο που δεν ξέρω πότε θά ‘ναι αυτό.

Τυχερή πού ‘σαι εκτός έδρας. (Άσε με να νοσταλγώ τον Αυγουστο)

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Σ΄ευχαριστώ ούτως ή άλλως.

Νάσαι καλά.