Παρασκευή 25 Δεκεμβρίου 2009

Η σκηνή της Γέννησης στην Παναγία του Άρακα στην Κύπρο.



Η τοιχογραφία με την σκηνή της Γέννησης είναι από την Παναγιά του Άρακα (ή του Αράκου) στην Κύπρο.
Η Παναγιά του Άρακα βρίσκεται κοντά στο χωριό Λαγουδερά, στο όρος Τρόοδος και οι τοιχογραφίες της χρονολογούνται από το 1192.


Σύμφωνα με μια παράδοση, το όνομα της εκκλησίας – Άρακα ή Αράκου – είναι παραφθορά του «Ιέρακα» του κυνηγητικού γερακιού δηλαδή που έψαχνε κάποιος πρίγκιπας στην περιοχή και είχε βάλει να κόψουν τους θάμνους για να το βρει. Μπορεί όμως και να είναι φυτωνυμικό όπως συμβαίνει με αρκετές Παναγιές που συνδέουν το όνομά τους με τις ιδιότητες ή απλά με την παρουσία κάποιου φυτού στην περιοχή τους, όπως η Παναγιά η Αψινθιώτισσα (άψινθος), η Παναγιά η Φορβιώτισσα (ευφόρβιον). Στην περίπτωση αυτή, ίσως  το "Άρακα"  να προέρχεται από το φυτό αρακάς ή μπιζέλι.

Ας επιστρέψουμε όμως στην παρατήρηση της σκηνής της Γέννησης.

Οι εξοικειωμένοι με την Βυζαντινή αγιογραφία δεν παραξενεύονται από την συγχρονική τρόπον τινά αλλά και πλήρη νοημάτων και συμβολισμών απεικόνιση των σκηνών από την Γέννηση. 
Θα αναγνωρίσουν δηλαδή την προσκύνηση των Μάγων – με τους Μάγους σε τρεις διαφορετικές ηλικίες - νέος, μεσήλιξ και ηλικιωμένος - που συμβολίζουν ότι ο λόγος του Θεού απευθύνεται σε όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους. Θα διαπιστώσουν επίσης την απόσταση του Ιωσήφ από το Βρέφος, καθώς και το διαφορετικό του μέγεθος παρά το ότι βρίσκεται σε ένα επίπεδο κοντινότερο στον παρατηρητή , που καταργώντας την προοπτική δηλώνει το αμέτοχον του Ιωσήφ στη γέννηση. Για του λόγου το αληθές, δίπλα στις αγγελικές δυνάμεις που δοξάζουν τη γέννηση του Σωτήρος διακρίνεται ξεχωριστά η μορφή του Αρχαγγέλου Γαβριήλ και πλάι της διαβάζουμε τμήμα της επιγραφής «Μη φοβήσθε…ευαγγελίζομαι … χαράν μεγάλην…»που λειτουργεί ως υπόμνηση της σκηνής του Ευαγγελισμού και επιβεβαιώνει την Άμωμο Σύλληψη.
Η Παναγία καταλαμβάνει φυσικά την κεντρική θέση στην εικόνα, μισοξαπλωμένη, μισοκαθιστή μπροστά ακριβώς από το σκότος του σπηλαίου – Άδης, αμαρτίες των ανθρώπων – και έχει δίπλα της το Θείο Βρέφος σπαργανωμένο.

Χαρακτηριστικό της συγχρονικής απεικόνισης όλων των φάσεων της Γέννησης είναι η σκηνή με τις δύο γυναίκες απέναντι από τον Ιωσήφ. Μια σκηνή εμπνευσμένη από τα απόκρυφα ευαγγέλια. Η μια είναι η μαία Σαλώμη και η άλλη η βοηθός της που τις κάλεσε ο Ιωσήφ για να βοηθήσουν την Θεοτόκο να γεννήσει και τις βλέπουμε να κάνουν στο βρέφος Ιησού το πρώτο του μπάνιο.

Μια αυστηρότερη αγιογραφική σχολή δεν θα επέτρεπε αυτή τη σκηνή του λουτρού του Θείου Βρέφους.
«…Το δε να ιστορούνται γυναίκες τινες πλύνουσαι τον Χριστόν εν λεκάνη, ως οράται εν πολλαίς εικόσι της Χριστού γεννήσεως, τούτο είναι παντάπασιν ατοπώτατον»,
δηλώνει ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης. Και αυτό γιατί η Παναγία γέννησε χωρίς ωδίνες – διαφορετικά δηλαδή από ότι οι υπόλοιπες γυναίκες – και επίσης γιατί ο Ιησούς είναι από τη γέννησή του απαλλαγμένος – συμβολικά και κυριολεκτικά - από κάθε ακαθαρσία.

Ο ανώνυμος αγιογράφος της Παναγίας του Άρακα, που πολλοί ταυτίζουν με τον Θεόδωρο Αψευδή, που εικονογράφησε το Μοναστήρι του Αγίου Νεοφύτου στην Εγκλείστρα (πρβλ. το ποίημα του Σεφέρη «Νεόφυτος ο Έγκλειστος μιλά ») απ’ ότι φαίνεται δεν είχε αυτή τη γνώμη.

Έτσι το Θείο βρέφος, μετά το πρώτο του λουτρό, σπαργανώνεται και παίρνει την τιμητική του θέση δίπλα στη μητέρα του για να προλάβει να ξεκουραστεί λίγο πριν αρχίσει η Προσκύνησις των Μάγων.


Πηγές:

http://www.eikastikon.gr/afieromata/xmas_2005_gennisi.html
http://www.ikypros.com/cgibin/hweb?-A=25018&-V=axiotheata&w
http://www.immorfou.org.cy/monastiria%20monastiria%20mitropolis1.shtm  
http://www.typos.com.cy/nqcontent.cfm?a_id=124155
http://mavrosgatos.blogspot.com/2007/09/blog-post_30.html

10 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Καλά Χριστούγεννα Πολυ
Πολυ ενδιαφέρουσα η ανάρτηση σου
Εντύπωση κάνει η στάση της Παναγίας στη σπηλιά ως εαν σε μήτρα ωστε να αναγεννάται. Στην εικόνα η Παναγία απεικονίζεται και ως βρέφος ενώ ο Χριστός παίρνει το πρώτο βάπτισμα κάθαρσης.
Αμέτοχος Ιωσήφ ή Λάθε βιώσας ως σωστός πατέρας ή προσπαθεί να αποφύγει το δέος τού Οιδιπόδιου ή να κυριαρχήσει στην ισχύ της Ρωμαϊκής εξουσίας τού Πιλάτου για να επιβληθεί η Χριστιανική διδασκαλία έως την Ρώμη.
Kαλές γιορτές όπου κι' εαν είσαι.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Χρόνια πολλά και σε σένα Airgood.

Αν θες να θαυμάσεις μια εικόνα όπου η Παναγία εμφανίζεται πραγματικά ως βρέφος, σε παραπέμπω στην εικόνα της Κοιμήσεως στην Παναγιά του Ασίνου στο παρακάτω λινκ: http://www.ikypros.com/cgibin/hweb?-A=39020&-V=axiotheata&w=
Εκεί, θα δεις την Παναγία ως βρέφος σπαργανωμένο - σαβανωμένο, να βρίσκεται στην αγκαλιά του γιου της.

Στις τοιχογραφίες αυτής της εκκλησίας αναφέρεται ο Σεφέρης στο "Λεπτομέρειες στην Κύπρο" .

Καλή συνέχεια και σε σένα

Ανώνυμος είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από έναν διαχειριστή ιστολογίου.
Γιώργος Χατζηαποστόλου είπε...

Καλή χρονιά Πόλυ, με την ίδια δημιουργική ένταση και ενισχυμένες αντοχές στις δύσκολες καταστάσεις που βιώνουμε όλοι.

Ανώνυμος είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από έναν διαχειριστή ιστολογίου.
Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Γιώργο καλό μεσημέρι,

ευχαριστώ πολύ για τις ευχές σου και εύχομαι και σε σένα καλή δύναμη, υγεία, δημιουργία και φυσικά να είσαι πάντα ανάμεσα σε ανθρώπους που αγαπάς.

Idom είπε...

Καλή Χρονιά Πόλυ!
Καλή Χρονιά αναγνώστες!

Να είσαι, είστε, είμαστε καλά!

Idom

ναυτίλος είπε...

Καλημέρα και καλή χρονιά, Πόλυ μου, γλυκιά!!
Ωραία ανάρτηση(και κυριολεκτικά ωραία- στη σωστή ώρα!)
Εύχομαι το 2010 να συνεχίζεις να μας εκπλήσσεις δημιουργικά!
Να χαίρεσαι την οικογένειά σου κι όλους όσους αγαπάς.
Χρυσάνθη

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

@Idom,

καλή χρονιά και σε σένα, πιστεύω και εκ μέρους των αναγνωστών :):):)!

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Καλή μου Χρυσάνθη,

σε ευχαριστώ πολύ για όλα και εύχομαι σε όλους σας ένα ευτυχισμένο 2010!

Ανταποδίδω από την καρδιά μου τις ευχές και ελπίζω να τα καταφέρουμε να ανταμώσουμε ξανά - εξω ιντερνετικώς.

Πολλά φιλιά και καλές αναρτήσεις στο Ναυτίλο!