Κυριακή 18 Απριλίου 2010

Ο έρωτας από την πλευρά του αηδονιού







Ήταν μια φορά ένα αηδόνι, έγραψε ο Όσκαρ Ουάιλντ, που άκουσε κρυφά έναν ερωτευμένο σπουδαστή να αναζητά ένα κόκκινο ρόδο για να το χαρίσει στην αγαπημένη του ώστε να κερδίσει τον έρωτά της. Αυτό ήταν πολύ δύσκολο καθώς ήταν χειμώνας και δεν υπήρχαν παρά ελάχιστα ρόδα και αυτά δυστυχώς δεν ήταν κόκκινα. Το αηδόνι προσπαθεί να κάνει τα αδύνατα δυνατά και για το σκοπό αυτό, καταφέρνει με το τραγούδι του να αναστήσει μια παγωμένη τριανταφυλλιά. Ο μόνος τρόπος ήταν να τραγουδά - όλη τη νύχτα - καθώς ένα αγκάθι θα καρφωνόταν όλο και πιο βαθιά στην καρδιά του ώστε με το αίμα να δώσει ζωή στο ημιθανές φυτό. Στο τέλος όντως ανθίζει ένα ωχρό ρόδο που γίνεται ως εκ θαύματος πορφυρό από το αίμα του.



Το πορφυρό ρόδο δηλαδή γεννιέται από αυτήν την μυστηριώδη μετάγγιση και την ένωση του αηδονιού με το φυτό. Ο Όσκαρ Ουάλντ μας αφήνει να υποθέσουμε ότι η αφοσίωση του αηδονιού στον ερωτευμένο ήταν αυτό που του έδωσε τη δύναμη να αντέξει το μαρτύριο του αργού θανάτου και να κατασκευάσει με το τραγούδι του ένα ολόκληρο ρόδο. Αυτό είναι το θαύμα που συντελείται με την ομορφιά και την αισθητική απόλαυση της μουσικής, όπως  και όταν  κανείς κατασκευάζει με τα ποιήματα εικόνες και με τα ονόματα ρόδα.



Η ιστορία αυτή είναι γραμμένη φυσικά από την πλευρά των ανθρώπων που θεωρούν ότι πουλιά και λουλούδια και η φύση όλη είναι πλασμένη ώστε εκείνοι να μπορούν να τη θαυμάζουν όποτε θέλουν ή κατά βούληση να αδιαφορούν.

Τι άλλο δηλαδή να ήθελε να πει  «Το τριαντάφυλλο και το αηδόνι» αφού στο τέλος η κοπέλα απορρίπτει τον έρωτα του σπουδαστή και αυτός πετά το αιμάτινο ρόδο του στο δρόμο – αυτό που με τόσο πόνο δημιουργήθηκε - για να το πατήσουν οι ρόδες μιας περαστικής άμαξας; Με αποτροπιασμό διαβάσαμε στο τέλος ότι ο φοιτητής απογοητευμένος, απέρριψε τον έρωτα και στράφηκε στη μελέτη της μεταφυσικής και της φιλοσοφίας.



Θρηνήσαμε φυσικά για το δύστυχο αηδόνι, κομπάρσο σε ένα γελοίο έρωτα, μια και γελοίος ήταν και ο σπουδαστής και φαντασμένη η καλή του και όλοι από μέσα μας σκεφτήκαμε, ακόμα και αν δεν το παραδεχτήκαμε φανερά, διαβάζοντας τις μεγάλες φράσεις για τον έρωτα του Όσκαρ Γουάιλντ, ότι το αηδόνι πήγε στράφι, πως ήταν αδικοχαμένο. Σαν να πέθανε δηλαδή για την αφηρημένη ιδέα του έρωτα γενικώς. Ακόμα και του ανεκπλήρωτου. Ακόμα και του γελοίου.

Όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά αν τα δούμε από την πλευρά των πουλιών. Εκεί το αηδόνι ήταν ο πρωταγωνιστής και ο έρωτας δεν ήταν καθόλου ανεκπλήρωτος.

Το αηδόνι δεν νοιαζόταν και τόσο για το σπουδαστή όπως φαίνεται εκ πρώτης όψεως στην ιστορία. Το αηδόνι ήταν κρυφά ερωτευμένο με την τριανταφυλλιά – για αυτό άρχισε να ενδιαφέρεται για την υπόθεση όταν άκουσε πως κάποιος ζητούσε ρόδα - και ο θάνατός του ήταν ο τρόπος που είχαν επινοήσει – το πουλί και το φυτό - για να σμίξουν ερωτικά.




Τo  "αηδόνι εραστής" , γράφει ο Πούσκιν στον Ευγένιο Ονιέγκιν. «όλη τη νύχτα τραγουδάει και κάνει την τριανταφυλλιά να ανθίζει»

Οι ποιητές γνωρίζουν για αυτή την παράξενη αγάπη του αηδονιού για την τριανταφυλλιά. Αυτήν την αγάπη, ο Όσκαρ Ουάιλντ προσπάθησε να τη συγκαλύψει και να την παρουσιάσει σαν αυτοθυσία και σαν αγάπη του αηδονιού για τον σπουδαστή και την αγάπη του σπουδαστή για την κοπέλα.




Όσοι έχουν ακούσει το κελάηδισμά τους που είναι τόσο διαφορετικό από των άλλων πουλιών καταλαβαίνουν πως με τον ένα τόνο του, δηλαδή το επαναλαμβανόμενο τουκ – τουκ – τουκ – μπορεί να κάνει κάθε είδος βλάστησης να ανατριχιάσει από ευτυχία καθώς παραδίνεται σαν σε νάρκη και σαν να την καλύπτει ένα μαγικό παραλυτικό δίχτυ, σε μια αναπόληση. Εκεί η ανάσα των φύλλων, τα θροΐσματα και τα κλαδιά που σπάνε, αρθρώνουν κινήσεις, χειρονομίες και αισθήματα που αναδεύουν την ανεξιχνίαστη φυτική μνήμη καθώς ψηλαφούνται με τη φωνή του που εισχωρεί σε εκείνα τα βάθη.

Όταν κατά τη μαγική ιεροτελεστία του τραγουδιού, το αηδόνι, γυρίσει το τραγούδι του στον άλλο τόνο, αυτόν που αποτελείται από δύο συλλαβές εγρήγορσης που αυτοί που ξέρουν λένε πως είναι παράκληση, προσκλητήριο για να ξυπνήσουν όλα – εκεί η βλάστηση ανταποδίδει τις εικόνες. Η γλώσσα της ξυπνά και η μνήμη της ανθίζει.

Έτσι γεννήθηκε το ρόδο της ιστορίας: Καρπός του έρωτα της τριανταφυλλιάς και του αηδονιού. Όλα τα αηδόνια ονειρεύονται να μπορούσαν να ζήσουν ένα τέτοιον έρωτα με την τριανταφυλλιά τους. Έναν έρωτα που εκπληρώνεται από το επώδυνο εκείνο τρύπημα του αγκαθιού στην καρδιά του αηδονιού.

Και δεν είναι μόνο ο Πούσκιν:


«Η Ματή έκοψε λευκόν ρόδον κι’ εκόσμησε το παρθενικόν στήθος της», γράφει ο  Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στο Θέρος – Έρως. «Η αηδών, η λιγεία ψάλτρια, βλέπουσα το ωραίον εκείνο άνθος επί τοιαύτης γάστρας φυτευθέν, θα ηρωτεύετο με διπλούν έρωτα το χαριτωμένον εκείνο ρόδον»



Πηγές εικόνων από το διαδίκτυο:

http://www.helpforenglish.cz/cetba/literarni-dila-v-originale/pics/nightingale_rose.gif
http://studentmag.files.wordpress.com/2009/03/oscar_wilde.jpg
http://www.feedbooks.com/book/21.png?t=20090916120644
http://4.bp.blogspot.com/_NMdhBDpOTaQ/So1wtAjcMTI/AAAAAAAAAYI/CiC9_kuad5c/s400/b+and+w+brighton+_Nightingale+to+Post.jpg
http://th06.deviantart.net/fs16/300W/i/2007/214/7/f/The_Nightingale_and_the_Rose_by_thenumber42.jpg
http://www.hunter.cuny.edu/classics/russian/russianlinks/tropinin-pushkin-compressed.jpg
http://1.bp.blogspot.com/_8c7c3mr8ITw/SSbJ83UdO7I/AAAAAAAAAeo/7SoVJ0Bph6M/s400/oneiro_sto_kyma_papad.JPG

7 σχόλια:

genna είπε...

Ωραία, Πόλυ εσύ ξενύχτησες να το γράψεις
κι εγώ αναστατωμένη πετάχτηκα απ' τον ύπνο μου...

το αηδόνι και το ρόδο!!!!!!!!!!!!

πολύ όμορφο!

σ' ευχαριστώ, gina

:)

βαγγελης ιντζιδης είπε...

Καλημέρα Πόλυ
μετά τους πανσέδες ακολούθησαν ολονύκτια ρόδα και λίγειος ωδή...
΄ερως - θάνατος το εμφανές δίπολο με τις εντάσεις του, θα μπορούσε εύκολα να δει κανείς σε αυτήν την παραμυθία...
έρως - θάνατος στη φύση
προσέγγιση - απόρριψη στην κοινωνία
το ρόδο στη φύση σύμβολο έρωτος
η άμαξα, η σπουδή, η μεταφυσική και η φιλοσοφία πρακτικές συγκρότησης της γνώσης (και για τον έρωτα και για τη φύση και για όλα, αφού και η άμαξα είναι η επινόηση, η κατασκευή των μετακινήσεων και υποθέτει γνώση μηχανικής...)
ΟΜΩΣ τελικά και επ΄αφορμή της ανάρτησής σου εστιάζω στο ΑΓΚΑΘΙ
(κάτι που δεν με είχε απασχολήσει μέχρι τώρα...)
Αναλογίζομαι πως ο έρωτας του αηδονιού και του ρόδου προϋποθέτει όχι μόνον την προσφορά του αηδονιού προς την τριανταφυλλιά με τη μορφή τραγουδιού (τραγούδι για να ξεγελαστεί ο βολβός από ήχους άνοιξης και να ξεμυτίσει άνθος εν μέσω χειμώνος)αλλά προϋποθέτει και τη θέρμη (ήχος και υλική θερμότητα)μέσα από το αγκάλιασμα, τη σωματική επαφή, την αφή... ΄ηχος και αφή ΑΛΛΑ ΚΥΡΙΩΣ ΑΦΗ-ΕΠΑΦΗ
(πάει ο νους μου σε παραμύθια όπου η κόρη φιλά το βάτραχο, και ο πρίγκιπας την ωραία κοιμωμένη φιλά, μορφές αφής/επαφής)...
το αδιανόητον γεννιέται έτσι από την ανάγκη της επαφής...πώς θα μπορέσω να αγκαλιάσω κάτι που είναι όμορφο, που το φαντάζομαι όμορφο (γιατί την ώρα που επιζητεί να δει ρόδο το αηδόνι, η τριανταφυλλιά είναι γυμνή και...άσχημη) αλλά πρέπει για να μου δώσει την ομορφιά του να αγκαλιάσω τα αγκάθια του και να ματώσω, να πληγωθώ ή/και να πεθάνω από αυτό;
Τι μπορεί να είναι το αγκάθι χωρίς το οποίο δεν μπορεί να υπάρξει η πλοκή του παραμυθιού στον Ουάιλντ ή η ελεγεία του έρωτος στον Πούσκιν ή ο φυσιολατρικός ερωτισμός στο διήγημα του Παπαδιαμάντη...
Δίχως το αγκάθι και με μόνον το τραγούδι του αηδονιού μήτε ματώνει το ρόδο από το αίμα του αηδονιού...μήτε αναδεικνύεται η θυσία της προσφοράς του αηδονιού προς τον σπουδαστή μήτε ο έρως του αηδονιού προς την τριανταφυλλιά...μήτε η λιγεία ωδή...αποτέλεσμα του πόνου αργού και γλυκού...οδυνηρού και λυτρωτικού συνάμα...
Το αγκάθι να είναι το σύμβολο περί εμποδίων του έρωτος; ή εκείνο το σωματικό (φυσικό αυτή τη φορά) εμπόδιο που καθιστά τον έρωτα ολοκληρωτικό και συνάμα θέτει το τέλος του με το θάνατο...Να είναι το αγκάθι το αντίστοιχο με το τεχνικό εμπόδιο της ρόδας της άμαξας που πάλι επιφέρει ένα τέλος στον έρωτα οριστικό και αμετάκλητο;
΄Η μήπως το αγκάθι είναι η ίδια η υφή της επιθυμίας...ΑΥΤΌ ΤΟ "ΑΜΑΧΑΝΟΝ ΕΡΠΕΤΟΝ" μετωνυμία του έρωτος στη Σαπφώ που δαγκώνει την καρδιά...η επιθυμία ενός άλλου αγκαθιού (εκείνου του βέλους του έρωτα που τοξεύεται σε καρδιές κόκκινες)...και δεν έχει τέλος η υπόμνηση στη λογοτεχνία όλων των αιώνων...

Αλλά γιατί η επιθυμία είναι ένα αγκάθι...
γιατί η επιθυμία είναι οδυνηρή...
όπως οδυνηρή είναι και η άνοιξη καθώς Απρίλης πια που μοσχοβολά πασχαλιές στους λιγοστούς κήπους της πόλης μας...
καθώς ο Απρίλης είναι ο μήνας Ο ΣΚΛΗΡΟΣ φέρνοντας πασχαλιές μέσα από τη νεκρή γη...
Αγκάθι...και Απρίλης
(April is the cruellest month, breeding lilacs out of the dead land, mixing memory and desire) ανακατεύοντας μνήμh και επιθυμία...και η μνήμη όπου κι αν την αγγίξεις πονά (Σεφέρης)...
΄Η ΜΗΠΩΣ ΠΡΕΠΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΝΑ ΘΥΜΗΘΕΙ ΕΚΕΙΝΟ ΤΟ ΣΟΛΩΜΙΚΟ
"Έστησε ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη. κι η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκειά της ώρα!"
Αλλά και εδώ ενώ η φύση ερωτεύεται οι ελεύθεροι πολιορκισμένοι (και όχι ελεύθεροι πολιορκημένοι) του Μεσολογγιού πρέπει να αντισταθούν οδυνηρά στην επιθυμία να χαρούν τη ζωή...
Η επιθυμία ένα αγκάθι
Με αυτή θαρρώ έχουμε να κάνουμε με την ίδια μας την επιθυμία
με το αγκάθι μας...ή και τη χαρά μας που φαντάζει αγκαθωτή...ένα δηλητήριο ενοχής...ή μια μετουσίωση καθήκοντος...ή μια ιδιότροπη μοίρα…
Αυτή που αντιπαλεύει ο άνθρωπος με τη σπουδή και με τον τροχό…το υποκείμενο της κυριαρχίας και το μη κυριαρχούμενο αγκάθι της επιθυμίας…
Καλημέρα
Απριλιάτικα και ζεστά
Βαγγέλης

βαγγελης ιντζιδης είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
just me είπε...

Έγραφα την ίδια περίπου ώρα με τον Βαγγέλη, κάνοντας τη δική μου παρανάγνωση (ή παράπλευρη ανάγνωση ή παράπλευρη... απώλεια) στο μαγικό σου κείμενο:

Η Τριανταφυλλιά: η Τέχνη. Το Αηδόνι: o Καλλιτέχνης. Ο καρπός του έρωτά τους γέννα και θάνατος μαζί. Ο Σπουδαστής: o κοινός ερωτευμένος, ο κοινός φιλότεχνος που αντιμετωπίζει το έργο τέχνης εν μέρει ως κοινωνός και εν μέρει ως χρήστης, και το απορρίπτει όταν δεν του χρησιμεύει πια. Η Κοπέλα... το ανυποψίαστο πλήθος που περνά τη ζωή του χωρίς να "μυρίσει" και να μυρίσει ποτέ τίποτα, χωρίς να ευτυχήσει να ματώσει οικειοθελώς...

(αλλά πάλι, μπορεί τελικά το
Αηδόνι να ήταν ερωτευμένο με τον Σπουδαστή, απλώς λίγο πιο παράφορα (ή λίγο πιο παράλογα) απ' όσο εκείνος με την Κοπέλα...)

Σε κάθε περίπτωση:
Away! away! for I will fly to thee,
Not charioted by Bacchus and his pards,
But on the viewless wings of Poesy,
Though the dull brain perplexes and retards:
Already with thee! tender is the night,
And haply the Queen-Moon is on her throne,
Cluster'd around by all her starry Fays
But here there is no light,
Save what from heaven is with the breezes blown
Through verdurous glooms and winding mossy ways

JOHN KEATS, "Ode to a Nightingale"

PS. No matter how tender is the night, even Nightingales need some sleep ftom time to time
(αυτό δεν είναι του Keats, είναι της γράφουσας, με πολλή αγάπη) ;)

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Gina,

Σε ευχαριστώ
που μου έγραψες,
για τις ουράνιες μουσικές και τις μαγικές εικόνες που μας χαρίζεις,
για το ρόδο
τον κύκνο
το αηδόνι

για τις φτερωτές καλημέρες κάθε πρωί :)

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Βαγγέλη μου,

Σε ευχαριστώ τόσο πολύ για το έξοχό σου σχόλιο και για την καταπληκτική ανάγνωση της ανάγνωσης του Όσκαρ Γουάιλντ…Σε ευχαριστώ γιατί ξέρω πόσο πολύτιμος είναι ο χρόνος σου και τα λοξοδρομήματα αυτά και οι δημιουργικές σου αναγνώσεις είναι Λίγειες Σειρήνες για σένα…
Σε ευχαριστώ ακόμα για το «Θέλω ένα λιβάδι» που με αφορμή τους καταπόρφυρους πανσέδες έγραψες – και το οποίο μισοέχοντας την άδειά σου – έχω ήδη αναρτήσει στο fb.

Απ’ την πλευρά του αγκαθιού λοιπόν…Το παραξηγημένο αγκάθι, η πανοπλία του φυτού που τελικά γίνεται το σημείο επαφής και η σωτηρία του. ΄Εξοχες διαπιστώσεις! Πρωτότυπες και εμπνευσμένες και διαισθητικές!

Το αγκάθι, η αγάπη και η επαφή…σαν «Στέφανος εξ ακανθών» γράφονται τα στίγματα της αγάπης – μαρτυρίου…

Το αγκάθι πόθος, το αγκάθι – αφή, το αγκάθι – επιθυμία , το αγκάθι σμίξιμο, το αγκάθι αναγέννηση…

Στην «Ωδή στο Δυτικό Άνεμο» του Σέλλευ, εκεί που ο ποιητής για να λυτρωθεί ζητά από τον άνεμο να τον σηκώσει ψηλά «σαν κύμα, σαν φύλλο, σαν σύννεφο» δεν είναι παρά για να τον ρίξει «στο αγκάθι της ζωής», για να ματώσει και να ξαναγεννηθεί…

Ι fall upon the thorns of life! Ι bleed

Πράγματι, Βαγγέλη από το αγκάθι έβγαλες ρόδο…

Καλό σου μεσημέρι…

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Just me,

Έφτασα πια στο 'the dull brain perplexes and retards' προσπαθώντας να σου γράψω δυο γραμμές για να σε ευχαριστήσω για την επίσκεψη, την ανάγνωση, το εξαιρετικό απόσπασμα από την Ωδή σε ένα αηδόνι του Κeats και φυσικά για το γλυκύτατο – με τον τρόπο του Keats υστερόγραφο – εύοσμο ρόδο και αυτό, όπως και η λεβάντα από τον κήπο σου :) Τι κρίμα που η Κοπέλα δεν μπορεί «να μυρίσει»;

Φυσικά και πάλι μπορεί
Το αηδόνι να ήταν ερωτευμένο με το Σπουδαστή
Απλώς λίγο πιο παράφορα
Ή λίγο πιο παράλογα
Από όσο ήταν αυτός με την Κοπέλα…
Και ανάσταση της τριανταφυλλιάς να ήταν μια πρόφαση
Για να γεννηθεί το Ρόδο
Και να το χαρίσει στο σπουδαστή

Σκέπτομαι τώρα την τριανταφυλλιά να καμαρώνει
Να κοιτάει κρυφά το ολοκόκκινο ρόδο
Ευτυχισμένη από τη μετάγγιση
Έχοντας ακούσει το τραγούδι του αηδονιού όλη νύχτα
Έχοντας πλημμυρίσει από μνήμες έγχρωμες
Θροΐσματα και οσμές άλλων λειμώνων.

Κοιτάει το χιονισμένο τοπίο όπου γλίστρησε κλεφτά η ζωή
Γιατί σε λίγο οι χυμοί στα κλαδιά της θα παγώσουν
Και θα τα ξεχάσει όλα
Ίσως ο έρωτας του αηδονιού να ήταν όνειρο

Σε λίγο το χιόνι θα σκεπάσει το νεκρό αηδόνι
Πριν προλάβει να του ρίξει ούτε ένα βλέμμα

Μόνο το Ρόδο…