Η ψήφος των γυναικών, οι χάρτες της ερήμου και χαμένες ταυτότητες πίσω από ονόματα

Για τη Ρίτσα Μασούρα,  αφιερωμένο

 «Στη γνωστή κινηματογραφική ταινία «Ο Άγγλος Ασθενής», Βρετανοί στρατιώτες σημαδεύουν κουκίδες πάνω σε χάρτη, όταν ο ένας ρωτά:

«Μπορούμε, όμως, να διασχίσουμε αυτά τα βουνά;» και ο διπλανός του απαντά:

«Ο χάρτης Μπελ δείχνει ότι μπορούμε», για να προσθέσει: «Ας ελπίσουμε ο κύριος να έχει δίκιο». (7)

Κανονικά θα προσπερνούσαμε αδιάφορα αυτή τη στιχομυθία, περιθωριακή  άλλωστε για την ταινία που έχει θέμα τις αναμνήσεις του "ασθενούς" Ραλφ Φιν, τον έρωτα της ζωής του την Κριστίν Σκοτ Τόμας και την στοργική - και πανέμορφη νοσοκόμα - θεραπεύτρια Ζακλίν Μπινός.  Κι όμως, πίσω από αυτή τη σκηνή στο περιθώριο της ταινίας - μια ταινίας όπου ο ήρωας έχει χάσει το πρόσωπό του και ίσως ένα μέρος της ταυτότητάς του, γράφεται ο απόηχος μιας άλλης τραγικής ιστορίας, μιας άλλης εξαφάνισης προσώπου, της  απώλειας ταυτότητας  του "κυρίου"  Μπελ, του προσώπου πίσω από το όνομα.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή:


Το καλοκαίρι του 1908 ο λόρδος Curzon, πρώην Αντιβασιλεύς των Ινδιών  και ο William Cremer,  πρώην συνδικαλιστής, βουλευτής των Εργατικών, φιλειρηνιστής και κάτοχος του Βραβείου Νόμπελ Ειρήνης (1903) ενώνουν τις δυνάμεις τους και δραστηριοποιούνται σε ένα κοινωνικό ζήτημα που έχει ανακύψει εκείνη την εποχή. Πρόκειται για το δικαίωμα των γυναικών στην Ψήφο,  κάτι που οι γυναίκες έχουν αρχίσει να διεκδικούν.

Οι δύο κύριοι δεν δραστηριοποιούνται βέβαια για να υποστηρίξουν το δικαίωμα των γυναικών να ψηφίζουν. Ο ένας από αυτούς μάλιστα, ο William Cremer, έχει  εκφραστεί δημοσίως για τις γυναίκες λέγοντας ότι είναι ανόητες, ανώριμες, συναισθηματικά ασταθείς και δεν ενδιαφέρονται πραγματικά για τα κοινά.
Έλα όμως που θεωρούν ότι για να έχει αποτέλεσμα η προσπάθειά τους πρέπει να βάλουν μια γυναίκα επί κεφαλής!  Προσεγγίζουν λοιπόν τη διάσημη συγγραφέα Μαίρη Αυγούστα Γουώρντ (1), έντονο κοινωνικό έργο για την εξάλειψη της φτώχειας και την κατάργηση των ανισοτήτων  και της ζητούν να ηγηθεί ενός κινήματος εναντίον της ψήφου των γυναικών.

Η κυρία Μαίρη Αυγούστα Γουώρντ

Η Μαίρη Γουώρντ δέχτηκε την πρόταση και γίνεται πρόεδρος της περίφημης ένωσης με το  όνομα Anti suffrage League.

Γιατί όμως δέχτηκε η Μαίρη Γουώρντ;

Πώς μια γυναίκα που ήταν μορφωμένη όχι μόνο γιατί ήταν κόρη πανεπιστημιακού και σύζυγος πανεπιστημιακού θεώρησε ότι οι όμοιές της δεν έπρεπε να συμμετέχουν στα κοινά;

Το τέλος του 19ου αιώνα και η αρχή του 20ου βρίσκουν τη Βρετανική Αυτοκρατορία να συνεχίζει να επεκτείνεται με νέες κτήσεις και αποικίες. Αλλες δυνάμεις θεωρούν ότι δεν έχουν αρκετό μερίδιο στην διανομή των νέων εδαφών και η σκιά του πολέμου απλώνεται στην Ευρώπη. Η  Μαίρη παρακολουθεί  την ανάπτυξη της χώρας με τρόμο. Τη θεωρεί άλμα το κενό  και δεν έχει και τόσο άδικο γιατί αυξάνονται η ευθύνες για τη διατήρηση των εδαφών και τα προβλήματα για τη διαχείριση και τη διοίκηση γίνονται είναι όλο και πιο πολύπλοκα.

Το πρώτο από τα προβλήματα που σκέφτηκε να λύσει ήταν η ανισότητα στην εκπαίδευση.
Το άλλο ήταν η φασαρία με την Ψήφο των γυναικών.

Μια και μιλάμε για ανισότητα στην εκπαίδευση μου έρχεται αυτομάτως στο νου μια σκηνή που περιγράφει η Βιρτζίνια Γουλφ στο «΄Ενα δικό σου δωμάτιο».

Πρόκειται για τη σκηνή της αποπομπής της σπουδαίας αυτής συγγραφέως από τον περίβολο ενός Κολλεγίου της Οξφόρδης. Παρασυρμένη από την αναταραχή των σκέψεων στο μυαλό της, μια και σκεφτόταν κάτι που σκόπευε να γράψει για τον Θάκεραι, πάτησε κατά λάθος το πράσινο γρασίδι που προορίζονταν για τους καθηγητές και τους άρρενες σπουδαστές του Κολλεγίου. Όχι μόνο δεν την άφησαν να μπει στη βιβλιοθήκη για να εξακριβώσει αν οι αλλαγές σε ένα χειρόγραφο του Θάκεραι έγιναν προς όφελος του ύφους ή του νοήματος - απόλυτα σεβαστός προβληματισμός εάν επρόκειτο για έναν άνδρα πανεπιστημιακό - αλλά την έδιωξαν και από τον περίβολο.

Η Μαίρη Γουώρντ δεν θέλει να το δει αυτό. Δεν θέλει να δει την ανισότητα που υπάρχει στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση και τις άλλες αδικίες ανάμεσα στα  δυο φύλα. Ίσως θεωρεί ότι η στελέχωση των αποικιακών υπηρεσιών με μεσαίους και κατώτερους υπαλλήλους επείγει περισσότερο για τη διατήρηση των εδαφών και τον εκπολιτισμό των «αγρίων». Όσο για την αγωνία των γυναικών να αναδείξουν τα δικά τους θέματα σε μια ακμάζουσα αυτοκρατορία, είναι μάλλον αφορμή για να τους πει να γυρίσουν «Στο Σπίτι».

Ποιο Σπίτι;
Στο Σπίτι έλεγαν το χώρο των συγκεντρώσεων κατά της ψήφου των γυναικών.

Καρτ - ποστάλ εναντίον του δικαιώματος της ψήφου των γυναικών

«Τα προβλήματα αυτά είναι προβλήματα των ανδρών και μπορούν να λυθούν μόνο από το μόχθο και την ειδική γνώση των ανδρών οι οποίοι φέρουν αυτό το φορτίο και πρέπει να αφεθούν απερίσπαστοι να τα λύσουν χωρίς να παρεμποδίζονται από την πολιτική απειρία των γυναικών»¨

Γράφει στους Τάιμς (2) στις 27 Φεβρουαρίου του 1909

Είχε μάλιστα τολμήσει να υπερασπιστεί αυτές τις απόψεις στο μοναδικό κολλέγιο θηλέων του Καίμπριτζ το Girton και φυσικά εισέπραξε έκπληκτη (;) τις αποδοκιμασίες του ακροατηρίου. Αυτό που εντυπωσιάζει δεν είναι ότι  την αποδοκίμασαν, αλλά το ότι η Μαίρη εξεπλάγη γιατί πίστευε ότι έχει δίκιο.

Η Μαίρη Γουώρντ δεν ήταν βέβαια η μόνη γυναίκα που υποστήριζε αυτές τις θέσεις Επιφανές μέλος της Λίγκας εναντίον της ψήφου των γυναικών ήταν η κυρία Γερτρούδη Μπελ (3). Η Γερτρούδη Μπελ ήταν απόφοιτος της Οξφόρδης στην Ιστορία νομίζω η πρώτη γυναίκα απόφοιτος, γνωστή για τη δράση της στη Μέση Ανατολή (4) όπου είχε "εργαστεί"  ως κατάσκοπος των Βρετανικών Μυστικών Υπηρεσιών, ως διπλωμάτης και ως αρχαιολόγος. Η Μπελ ήταν η μεταφράστρια του Πέρση ποιητή Χαβίζ (5) και επίσης σπουδαία χαρτογράφος – εκείνη ήταν που είχε χαρτογραφήσει τους χάρτες της ερήμου του Ιράκ. Η Μπελ μαζί με το Λώρενς της Αραβίας βρίσκονταν πίσω από την ίδρυση της Χασεμιτικής δυναστείας στην Ιορδανία και πίσω από την ίδρυση του κράτους του Ιράκ. Λέγεται μάλιστα ότι αυτή κρυβόταν πίσω από την εξέγερση των Αράβων κατά το 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η Γερτρούδη Μπελ στο Ιρακ το 1909 σε ηλικία 41 ετών

Πώς εξηγείται πάλι αυτό; Μια χειραφετημένη στην πολιτική – αλλά όχι και στην προσωπική της ζωή γυναίκα – αποφασίζει να πείσει τις άλλες, τις όμοιές της, να πάνε σπίτι τους ενώ εκείνη θα συνέχιζε άνετα να συνομιλεί με τους άνδρες φίλους της.
Δεν πρέπει μάλλον να τις θεωρούσε ακριβώς όμοιές της.

Σε ένα εξαιρετικό κείμενο της Ρίτσας Μασούρα στην Καθημερινή (7) , κείμενο που αποτελεί και τη μοναδική αναφορά στα Ελληνικά για τη Γερτρούδη Μπελ, διαβάζουμε γλαφυρότατες περιγραφές για το πώς εκείνη μπορούσε με άνεση να συνομιλεί πίνοντας τσάι με τους άνδρες φίλους της όπως ο Γουίνστον Τσώρτσιλ, ο Τ.Ε. Λώρενς ή τους Άραβες φυλάρχους που της είχαν απόλυτη εμπιστοσύνη. Είχε βλέπετε το βαθμό του ταγματάρχη στο Βρετανικό στρατό, συμμετείχε με πάθος στις τύχες της Αυτοκρατορίας και του κόσμου αλλά πρέπει ίσως να έφερε βαρέως την ανεξαργύρωτη γυναικεία της ταυτότητα. Δεν δεχόταν να παραχωρηθεί το ελάχιστο δικαίωμα της συμμετοχής στα κοινά στις άλλες γυναίκες.

Δεν είχα την ευκαιρία – εκτός από τις μεταφράσεις κάποιων ποιημάτων του Hafiz - να διαβάσω άλλα κείμενά της. Είμαι της γνώμης όμως, ότι δεν θα χαρακτήριζε τις γυναίκες ανόητες, ανώριμες, και συναισθηματικά ασταθείς όπως ο William Cremer.

Θέλω να πιστεύω πως η Γερτρούδη Μπελ είχε περισσότερο γούστο και στυλ. Δεν αποκλείεται βέβαια να ένιωθε τόσο πλεονεκτικά με τη δική της πνευματική και πολιτική υπεροχή, που ίσως να έκρυβε κάποια περιφρόνηση για τις άλλες γυναίκες.

Ίσως πρέπει να δούμε δίπλα δίπλα τη Μαίρη και τη Γερτρούδη για να καταλάβουμε γιατί αγωνίζονταν να κλείσουν τις γυναίκες στα σπίτια τους.
Το λέω γιατί πιστεύω πως και οι δυο τους δεν είχαν ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς τους με την γυναικεία τους ταυτότητα στην εποχή των κτήσεων και της δόξας της Αυτοκρατορίας. Την εποχή που έκανε τη Βιρτζίνια Γουλφ να γράφει για την υποθετική αδελφή του Σαίξπηρ, που είχε περισσότερο ταλέντο από τον αδελφό της, αλλά που οι συνθήκες την έκαναν όταν έφτασε στο Λονδίνο για να βρει την τύχη της ως θεατρικός συγγραφεύς, να χαθεί  για πάντα μια και σαν νέα και μόνη κοπέλα χωρίς εισοδήματα, βρέθηκε ανυπεράσπιστη  και σκεπάστηκε από το σκοτάδι και τη βουή των κακόφημων δρόμων  της πρωτεύουσας. Όπως και η Βιρτζίνια,  η Μαίρη και η Γερτρούδη παιδεύονται από αυτή τη γυναικεία τους  ταυτότητα. Με αντιφατικό και διαφορετικό τρόπο η καθεμία, ώσπου με διαφορετικό τρόπο, οι δυο τελευταίες  αποφασίζουν να την απεμπολήσουν.

Και το κάνουν αυτό η μια αποδεχόμενη τον τέλειο ρόλο της συζύγου και η άλλη αποφασίζοντας ανύπαντρη και ανέραστη να βγει μαχητικά στον πολιτικό στίβο.

Η Μαίρη Γουώρντ, αθόρυβα αλλά αποτελεσματικά, αποσύρεται στο συζυγικό της ρόλο με τόσο ακραίο τρόπο σε σημείο να γίνει αόρατη και χωρίς όνομα. Υπογράφει δηλαδή με το ονοματεπώνυμο του συζύγου της: Κυρία Χάμφρευ Γουάρντ.

Αφαιρεί το Μαίρη δηλαδή από το όνομά της και γίνεται η κυρία του Κυρίου. Αντρικό όνομα, γενική κτητική.

Για την Γερτρούδη, διαβάσαμε στο άρθρο της Ρίτσας Μασούρα την περιθωριακή – αλλά πολύ ενδιαφέρουσα - αναφορά από την ταινία Άγγλος Ασθενής στην αρχή της ανάρτησης με τους δυο Βρετανούς στρατιώτες να συζητούν:
«Ο χάρτης Μπελ δείχνει ότι μπορούμε. Ας ελπίσουμε ο κύριος να έχει δίκιο».

Μπορεί το λάθος αυτό να ξέφυγε από τους δημιουργούς της ταινίας. Κάποιοι είπαν ότι ήταν ηθελημένο. Γεγονός είναι πάντως ότι οι δυο φαντάροι δεν θα μπορούσαν να διανοηθούν ότι μια γυναίκα είχε διασχίσει την έρημο του Ιράκ και είχε περάσει όλη της τη ζωή με μηχανορραφίες, κατασκοπεία, και υποκίνηση εξεγέρσεων στην Ανατολή. Ηθελε να έχει τον έλεγχο και την εξουσία - πραγματική και συμβολική - στις χώρες της ερήμου. Γιατί τι άλλο παρά συμβολικός έλεγχος των αχανών εκτάσεων της ερήμου δεν ήταν η χαρτογράφησή τους; (6).

Και τώρα η άμμος της λήθης αφήνει στο διάλογο των συμπατριωτών της, αυτών στους οποίους έπρεπε να εμπιστεύεται το έθνος τις τύχες του, μόνο ένα όνομα ο χάρτης Μπελ – όχι πια το δικό της - και μια άλλη ταυτότητα: αυτός ο κύριος.


Ταγματάρχης Μπελ λοιπόν. Ένας από αυτούς.

Ένας χάρτης της Γερτρούδης Μπελ. Η διαδρομή της είναι σημειωμένη με κόκκινο

(1) http://en.wikipedia.org/wiki/Mary_Augusta_Ward
(2) http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/Wward.htm

(3) http://en.wikipedia.org/wiki/Gertrude_Bell
(4)James Buchan, ‘Miss Bell lies in the sand. The Extraordinary life of Gertrude Bell” στο

http://www.guardian.co.uk/world/2003/mar/12/iraq.jamesbuchan

(5)Ο Σέρολκ Χολμς, μια φθαρμένη γραφομηχανή και ο Πέρσης ποιητής Χαβίζ στο http://waxtablets.blogspot.com/2008/08/blog-post_17.html

(6) Εd. Said, Οριενταλισμός Η πιο προκλητική σύγχρονη πολιτισμική μελέτη: Μια έντονη πολεμική της αντιμετώπισης που παραδοσιακά επιφυλάσσει η Δύση στην Ανατολή, Μετάφραση Φώτης Τερζάκης, εκδόσεις Νεφέλη 1996

(7) Ρίτσα Μασούρα, Πρόσωπα, εφημερίδα Καθημερινή στο http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_1_24/06/2007_231537

Οι χάρτες της Γερτρούδης Μπελ στο

http://www.presscom.co.uk/ammap/amumap.html
(8) http://richkleber.com/family/rich/moviereviews/moviereviews/movieimages/englishpatient.jpg
(9) http://a0.vox.com/6a00c225240649549d00d4141e3c30685e-500pi

ΥΓ. (είχα αναρτήσει πριν δυο χρόνια ένα ποστ με τίτλο ¨Η ψήφος των γυναικών, οι χάρτες της ερήμου και η "υπόθεση ταυτότητας" της Γερτρούδης Μπελ". Είχα την ευκαιρία να σκεφτώ περισσότερο και να ξαναδουλέψω το κείμενο με σκοπό να το μεταφράσω  για την αγγλόφωνη εκδοχή των Πινακίδων από Κερί. Κατά την αναθεώρηση αυτή είδα με διαφορετικό φως κάποια θέματα, για αυτό και αποφάσισα να ξαναγράψω σχεδόν όλο το κείμενο από την αρχή)