Maryam Mirzakhani: Η σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού, τόσο μακριά και τόσο απειλητικά κοντά

« Ο δρόμος των μαθηματικών αποκαλύπτεται σε αυτούς που έχουν υπομονή.
Δεν πιστεύω ότι όλοι πρέπει να σπουδάσουν μαθηματικά, αλλά ας τους δώσουν ωστόσο μια ευκαιρία.
Δεν ήμουν καλή στα μαθηματικά στο Γυμνάσιο, και καταλαβαίνω ότι χωρίς έμπνευση και ενθουσιασμό μπορούν είναι ένα αντικείμενο ανούσιο και κρύο.
Η ομορφιά τους αποκαλύπτεται σε όποιον έχει την υπομονή»

(από παλαιότερες συνεντεύξεις της Μαριάμ Μιρζαχανί, της βραβευθείσας με το Fields των Μαθηματικών)

Διαβάζω με πολύ ενδιαφέρον στο διαδίκτυο συνεντεύξεις, παλαιότερες, της νεωτάτης Ιρανικής καταγωγής βραβευμένης μαθηματικού  Μαριάμ Μιρζαχανί, διδάκτορος του πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, καθηγήτριας στα κορυφαία Πρίνστον και Στάνφορντ. Πώς της άρεσε να διαβάζει, της άρεσε η λογοτεχνία σε νεαρή ηλικία, πόση σημασία έχει η τύχη, ότι είχε τελειώσει ο πόλεμος με το Ιράκ όταν πήγε σχολείο. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού συστήματος στη χώρα της, τι σημασία είχε η επίδραση των γονέων – να μην έχουν σαν στόχο την επιτυχία (κατά δήλωσίν της) αλλά την πνευματική ολοκλήρωση των τριών παιδιών τους, η επίδραση της Γυμνασιάρχου στο σχολείο για ταλέντα που είχε φοιτήσει, το σύστημα εισαγωγής – με εθνικές εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο Σαρίφ στη χώρα της, το περίφημο  «αχά» της ανακάλυψης, όταν νοιώθεις πως είσαι στην κορυφή ενός βουνού και βλέπεις καθαρά.

Ο δρόμος της νεαρής Μαριάμ φαίνεται ανεμπόδιστος. Η πρώτη γυναίκα που πήρε το βραβείο Φηλντς, για τα Μαθηματικά, κάτι που έπρεπε να γίνει εδώ και καιρό.

Σκέφτομαι μέσα σε σαράντα χρόνια πόσο έχει αλλάξει το παράδειγμα του κόσμου που ζούμε. Από την εποχή που διαβάζαμε για το παντελόνι του Πυθαγόρα της  Margaret Wetheim, ή ακόμα νωρίτερα κάποιοι από εμάς για την Γυναίκα Μαθηματικό και πώς πρέπει να καταπολεμήσει τις δικές της αναστολές, να μην θεωρεί η ίδια τον εαυτό της κατώτερο από τους άνδρες συναδέλφους της στο εξαιρετικό βιβλίο των Alain Jaubert και Jean Marc Levy Leblond, H Αυτοκριτική της επιστήμης που κυκλοφορούσε στους φοιτητικους κύκλους της αριστεράς μετά τη μεταπολιτευση, κύλισε πολύ νερό στο αυλάκι, φαίνεται.  

Θυμάμαι  ακόμα, πριν τριάντα χρόνια στις Βρυξέλλες, όταν έκανα το διδακτορικό μου στη Θεωρητική φυσική και μου ζήτησαν δυο Ιρανές φοιτήτριες Ιατρικής να τις βοηθήσω με ιδιαίτερα μαθήματα  Φυσικής. Είχαν πληροφορηθεί ότι υπήρχε μια γυναίκα στο τμήμα της Φυσικής και τόλμησαν να έρθουν στο γραφείο μου – την ταλαιπωρία τους κατά το Ραμαζάνι  που οι άλλοι φοιτητές μελετούσαν απερίσπαστοι ενώ εκείνες ταξίδευαν κάθε Σάββατο στο Άμστερνταμ για να θεωρούνται ταξιδιώτες (και να μην αμαρτήσουν παίρνοντας τροφή και νερό μέσα στη μέρα)

Εχουν αλλάξει τόσο τα πράγματα;

Θυμάμαι άλλες Ιρανές γυναίκες, επιστήμονες, φίλες μου,  που είχα γνωρίσει στο Παρίσι και στις Βρυξέλλες που είχαν ξυλοκοπηθεί επειδή δεν φορούσαν μαντήλα όταν ταξίδεψαν στη χώρα τους. Αποφάσισαν να  εγκαταλείψουν το Ιράν και να μην ξαναγυρίσουν.

Είναι θέμα τύχης; Έχουν αλλάξει τόσο πολύ τα πράγματα;  Ο λόγος της Μαριάμ δεν είναι έμφυλος. Είναι ο λόγος ενός συγκροτημένου μαθηματικού απλώς. Ένας δρόμος, νοήματος, αποδείξεων, στις γεωμετρικές δομές, στις επιφάνειες και τις παραμορφώσεις τους, στους μυθικούς χώρους της παράξενης γεωμετρίας που διασχίζει.
Ο άλλος κόσμος, εκεί που οι γυναίκες είναι στη σκοτεινή μεριά του φεγγαριού, η καταγωγή της και αναφορά στον πόλεμο μας το θυμίζει, ο κόσμος του αίματος  και των παθών είναι τόσο παράξενα και απειλητικά κοντά και τόσο μακριά.

Πόλυ Χατζημανωλάκη
Αυγουστος 2014