Οι θερισμένοι: του κριθαριού τα πάθη

«Ο άνεμος χορεύει το κριθάρι»: Μια ιρλανδική μπαλάντα του περασμένου αιώνα βασισμένη στο ομώνυμο ποίημα του Robert Dwyer Joyce, με θέμα τον έρωτα τον καιρό του πολέμου. Ο νέος Ιρλανδός δεν αντέχει την ατίμωση της Αγγλικής κατοχής στη χώρα του, και αποφασίζει να πει το έχε γεια στην καλή του για να πολεμήσει για την ανεξαρτησία της πατρίδας του. Από τη μπαλάντα αυτή πήρε και το όνομα της η ταινία του Ken Loach. Εκεί το τραγούδι ακούγεται νομίζω στην αρχή, στη μουσική των τίτλων.

Την ώρα λοιπόν που ο αγαπημένος της αποχαιρετά και την έχει στην αγκαλιά του, μια σφαίρα του εχθρού βρίσκει την κοπέλα. Άτιμος τρόπος να χτυπάς, όπως αυτός του κυνηγού που σκοτώνει το ζώο την ώρα που πίνει νερό. Ο θρήνος λοιπόν δεν είναι για τον πολεμιστή αλλά για την καλή του που έχει πέσει από βόλι του εχθρού. Ίσως βέβαια ο θρήνος να αφορά και τον δικό του επικείμενο θάνατο, μια και η εξέγερση του 1798 είχε πολυάριθμους νεκρούς.

Ο απόηχος αυτών των συνεχόμενων συγκρούσεων - για χρόνια - ανάμεσα στον κατακτημένο και τον κατακτητή είναι το θέμα της ταινίας του Ken Loach. Οι αγωνιστές αργότερα έγιναν τρομοκράτες. Ας θυμηθούμε την ταινία του Sheridan «Εις το όνομα του πατρός», με την Έμμα Τόμσον να υποδύεται τη δικηγόρο του Αγωνιστή /Τ ρομοκράτη του IRA.

Εδώ στην Ελλάδα, αρκετοί θυμούνται και το θεατρικό του Μπρένταν Μπήαν «Ένας Όμηρος» με θέμα την εκτέλεση ενός δεκαοχτάχρονου του ΙRΑ αλλά κυρίως την ιστορία αγάπης ανάμεσα σε ένα νεαρό Βρετανό στρατιώτη και μια από τις ενοίκους ενός κακόφημου σπιτιού όπου κρατείται ως όμηρος.

Για την Ελληνική εκδοχή της παράστασης ήταν και η μουσική του Μίκη Θεοδοράκη. Το «γελαστό παιδί» ήταν το δικό μας παιδί. Εδώ στην Ελλάδα νιώσαμε για τον Ιρλανδό νεκρό τέτοια ταύτιση, λες και οι Εγγλέζοι ήταν οι εχθροί μας και όχι οι Ναζί Γερμανοί εναντίον των οποίων πολεμήσαμε. Κλάψαμε μαζί με την κόρη που θρηνούσε σπαρακτικά για το χαμένο «ξανθό γέλιο» του εκτελεσμένου. Το γελαστό παιδί ήταν για μας ο Γρηγόρης Λαμπράκης.

Brendan Behan

O τάφος του Brendan Behan

Ας αφήσουμε όμως για λίγο τον Μπήαν να σκηνοθετεί με τους στίχους του το περίφημο «άνοιξε λίγο το παράθυρο..» τη στιγμή που θα της πει το μυστικό και ας γυρίσουμε στις καταπράσινες κοιλάδες της Ιρλανδίας, την εποχή της αιματηρής εξέγερσης του 1798 για την οποία γράφτηκε η Μπαλάντα του Τζόυς για τους αγωνιστές που τους έλεγαν Croppies. Οι Croppies σημαίνει οι “θερισμένοι”, οι αγωνιστές που έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους, ταυτιζόμενοι με το αντιαριστοκρατικό κίνημα της γαλλικής επανάστασης εναντίον της περούκας.

Αυτοί λοιπόν οι αγωνιστές με την αγροτική καταγωγή, γέμιζαν τις τσέπες τους με βρώμη και κριθάρι και ξεκινούσαν την μεγάλη τους πορεία για τη μάχη, ως στρατός ατάκτων φυσικά. Όσοι σκοτώνονταν, όπως λέει η παράδοση έβρισκαν έναν ανώνυμο τάφο στα πράσινα λιβάδια.
Κι έτσι χωρίς ούτε ένα σημάδι, όπως οι άκλαυτοι νεκροί του Byron που ρίχνονται στη θάλασσα «unknelled, uncoffin’d, unknown» (1) , έτσι και οι θερισμένοι βυθίζονται μέσα στη «θαλασσινή» απεραντοσύνη της πράσινης Ιρλανδικής κοιλάδας.
«Οποίον λαμπρόν, αχανές, μεγαλοπρεπές περιβόλι! Και πόσον δίκαιον είχεν ο θείος Όμηρος να θέση εκ παραλλήλου τας δύο παραβολάς των κυμάτων της θαλάσσης και του ωκεανού με τους κομώντας αστάχυς!» γράφει ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στη Μαυρομαντηλού. Και παραθέτει τους στίχους από τη δεύτερη ραψωδία της Ιλιάδας:

« Κινήθη δ’ αγορή φή κύματα μακρά θαλάσσης
Πόντου Ικαρίοιο, τα μεν τ’ εδρός τε Νότος τε
Ώρορ΄επαίξας πατρός Διός εκ νεφελάων∙
Ως δ’ ότε κινήση Ζέφυρος βαθύ ληίον ελθών,
Λάβρος επαιγίζων, επί τ’ ημύει ασταχύεσσιν,
Ως των πάσ’ αγορή εκινήθη…» (2)

(όλη κινήθη η σύνοδος σαν του Ικαρίου πόντου
Τ’ αγριωμένα κύματα που ο Νόστος με τον Εύρον
Από τα νέφη του Διός ορμώντας τα σηκώνουν∙
Ή όπως το βαθύ σπαρτό μ’ όλα τα στάχυα κλίνει,
Αν έλθει ξάφνου Ζέφυρος σφοδρός να το κινήση,
Όμοια κινήθ’ η σύνοδος…)

Στην Ιρλανδία συνηθίζουν κάποτε να τιμούν, όχι μόνο το σημείο – σήμα – της ταφής αλλά σημειώνουν και τον τόπο του θανάτου. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα όταν ο θάνατος τέτοια συμβολική σημασία όπως όταν συμβαίνει στον αγώνα της ανεξαρτησίας .

Έτσι, μια ολόκληρη πόλη, το Derry, είναι γεμάτη με τοιχογραφίες πορτραίτα – υπομνήσεις – νεκρών ηρώων. Μια πόλη χαρτογραφημένη από το θάνατο και τις εικόνες των παιδιών της.

Έτσι το κριθάρι, αυτό που χορεύει με το φύσημα του ανέμου, είναι που θα δώσει το στίγμα του ανώνυμου τάφου. Το κριθάρι, ο σιωπηλός μάρτυρας του τελευταίου φιλιού, το κριθάρι που αναδευόταν απαλά την ώρα που ο λεβέντης ξεκινάει για τη μάχη, ο μάρτυρας της δόλιας δολοφονίας της κοπέλας θα είναι το σήμα του τάφου του «θερισμένου».

Το κριθάρι, με το οποίο όπως λέει η παράδοση είχαν οι Croppies τις τσέπες τους γεμάτες, δεν τους ξέχασε.
Έτσι αργότερα, όταν τελείωσε η μάχη, η κοιλάδα του θανάτου άρχισε σιγά σιγά να βλασταίνει - χθόνιο τώρα γίνανε θεμέλιο,
γιατὶ τοὺς θάψαμε βαθειὰ βαθειά, νὰ μὴν τοὺς βροῦν οἱ ξένοι (3) – η κοιλάδα βλάστησε μνήματα, τις τρύπες του θερισμένων.

Το κριθάρι από τις τσέπες των νεκρών άρχισε πάλι να χορεύει στον άνεμο. Η φύση, η επανάστασή τους, αναστήθηκε.



(1) Από το ποίημα The Ocean, “Childe Harold’s Pilgrimage”, του Λόρδου Μπάιρον.
(2) Ομήρου Ιλιάδα, Β΄ 144 – 9
(3) Από το Πνευματικό Εμβατήριου του Άγγελου Σικελιανού

Πηγές εικόνων από το Internet
http://www.cookiemag.com/images/entertainment/2007/11/enar01_thewind.jpg
http://farm1.static.flickr.com/48/184793237_ad607cfe32_o.jpg

http://images2.fanpop.com/images/photos/7400000/Derry-ireland-7438264-1230-890.jpg

http://www.fotothing.com/photos/674/674fb92dc625afe1025a13214cbb5de6_873.jpg
http://c0170351.cdn.cloudfiles.rackspacecloud.com/14894_1761_m.jpg
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5e/Murder_victims_of_Bloody_Sunday.jpg  
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d8/Bloody_Sunday_Mural_Bogside_2004_SMC.jpg
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/b/bb/Grave_of_Brendan_Behan.jpg
http://www.wonderlandtheatre.com/images/flyers/f_TheHostage-Back.jpg
http://www.antiwarsongs.org/img/upl/brendanbehan.jpg
http://www.asignofthetimeslimited.co.uk/USERIMAGES/CD154.JPG
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/1/14/0707_CroppyAcre.jpg