Σάββατο 13 Μαρτίου 2010

Οι θερισμένοι: του κριθαριού τα πάθη





«Ο άνεμος χορεύει το κριθάρι»: Μια ιρλανδική μπαλάντα του περασμένου αιώνα βασισμένη στο ομώνυμο ποίημα του Robert Dwyer Joyce, με θέμα τον έρωτα τον καιρό του πολέμου. Ο νέος Ιρλανδός δεν αντέχει την ατίμωση της Αγγλικής κατοχής στη χώρα του, και αποφασίζει να πει το έχε γεια στην καλή του για να πολεμήσει για την ανεξαρτησία της πατρίδας του. Από τη μπαλάντα αυτή πήρε και το όνομα της η ταινία του Ken Loach. Εκεί το τραγούδι ακούγεται νομίζω στην αρχή, στη μουσική των τίτλων.

Την ώρα λοιπόν που ο αγαπημένος της αποχαιρετά και την έχει στην αγκαλιά του, μια σφαίρα του εχθρού βρίσκει την κοπέλα. Άτιμος τρόπος να χτυπάς, όπως αυτός του κυνηγού που σκοτώνει το ζώο την ώρα που πίνει νερό. Ο θρήνος λοιπόν δεν είναι για τον πολεμιστή αλλά για την καλή του που έχει πέσει από βόλι του εχθρού. Ίσως βέβαια ο θρήνος να αφορά και τον δικό του επικείμενο θάνατο, μια και η εξέγερση του 1798 είχε πολυάριθμους νεκρούς.

Ο απόηχος αυτών των συνεχόμενων συγκρούσεων - για χρόνια - ανάμεσα στον κατακτημένο και τον κατακτητή είναι το θέμα της ταινίας του Ken Loach. Οι αγωνιστές αργότερα έγιναν τρομοκράτες. Ας θυμηθούμε την ταινία του Sheridan «Εις το όνομα του πατρός», με την Έμμα Τόμσον να υποδύεται τη δικηγόρο του Αγωνιστή /Τ ρομοκράτη του IRA.

Εδώ στην Ελλάδα, αρκετοί θυμούνται και το θεατρικό του Μπρένταν Μπήαν «Ένας Όμηρος» με θέμα την εκτέλεση ενός δεκαοχτάχρονου του ΙRΑ αλλά κυρίως την ιστορία αγάπης ανάμεσα σε ένα νεαρό Βρετανό στρατιώτη και μια από τις ενοίκους ενός κακόφημου σπιτιού όπου κρατείται ως όμηρος.

Για την Ελληνική εκδοχή της παράστασης ήταν και η μουσική του Μίκη Θεοδοράκη. Το «γελαστό παιδί» ήταν το δικό μας παιδί. Εδώ στην Ελλάδα νιώσαμε για τον Ιρλανδό νεκρό τέτοια ταύτιση, λες και οι Εγγλέζοι ήταν οι εχθροί μας και όχι οι Ναζί Γερμανοί εναντίον των οποίων πολεμήσαμε. Κλάψαμε μαζί με την κόρη που θρηνούσε σπαρακτικά για το χαμένο «ξανθό γέλιο» του εκτελεσμένου. Το γελαστό παιδί ήταν για μας ο Γρηγόρης Λαμπράκης.
Brendan Behan


O τάφος του Brendan Behan

Ας αφήσουμε όμως για λίγο τον Μπήαν να σκηνοθετεί με τους στίχους του το περίφημο «άνοιξε λίγο το παράθυρο..» τη στιγμή που θα της πει το μυστικό και ας γυρίσουμε στις καταπράσινες κοιλάδες της Ιρλανδίας, την εποχή της αιματηρής εξέγερσης του 1798 για την οποία γράφτηκε η Μπαλάντα του Τζόυς για τους αγωνιστές που τους έλεγαν Croppies. Οι Croppies σημαίνει οι “θερισμένοι”, οι αγωνιστές που έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους, ταυτιζόμενοι με το αντιαριστοκρατικό κίνημα της γαλλικής επανάστασης εναντίον της περούκας.

Αυτοί λοιπόν οι αγωνιστές με την αγροτική καταγωγή, γέμιζαν τις τσέπες τους με βρώμη και κριθάρι και ξεκινούσαν την μεγάλη τους πορεία για τη μάχη, ως στρατός ατάκτων φυσικά. Όσοι σκοτώνονταν, όπως λέει η παράδοση έβρισκαν έναν ανώνυμο τάφο στα πράσινα λιβάδια.
Κι έτσι χωρίς ούτε ένα σημάδι, όπως οι άκλαυτοι νεκροί του Byron που ρίχνονται στη θάλασσα «unknelled, uncoffin’d, unknown» (1) , έτσι και οι θερισμένοι βυθίζονται μέσα στη «θαλασσινή» απεραντοσύνη της πράσινης Ιρλανδικής κοιλάδας.
«Οποίον λαμπρόν, αχανές, μεγαλοπρεπές περιβόλι! Και πόσον δίκαιον είχεν ο θείος Όμηρος να θέση εκ παραλλήλου τας δύο παραβολάς των κυμάτων της θαλάσσης και του ωκεανού με τους κομώντας αστάχυς!» γράφει ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στη Μαυρομαντηλού. Και παραθέτει τους στίχους από τη δεύτερη ραψωδία της Ιλιάδας:

« Κινήθη δ’ αγορή φή κύματα μακρά θαλάσσης
Πόντου Ικαρίοιο, τα μεν τ’ εδρός τε Νότος τε
Ώρορ΄επαίξας πατρός Διός εκ νεφελάων∙
Ως δ’ ότε κινήση Ζέφυρος βαθύ ληίον ελθών,
Λάβρος επαιγίζων, επί τ’ ημύει ασταχύεσσιν,
Ως των πάσ’ αγορή εκινήθη…» (2)


(όλη κινήθη η σύνοδος σαν του Ικαρίου πόντου
Τ’ αγριωμένα κύματα που ο Νόστος με τον Εύρον
Από τα νέφη του Διός ορμώντας τα σηκώνουν∙
Ή όπως το βαθύ σπαρτό μ’ όλα τα στάχυα κλίνει,
Αν έλθει ξάφνου Ζέφυρος σφοδρός να το κινήση,
Όμοια κινήθ’ η σύνοδος…)

Στην Ιρλανδία συνηθίζουν κάποτε να τιμούν, όχι μόνο το σημείο – σήμα – της ταφής αλλά σημειώνουν και τον τόπο του θανάτου. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα όταν ο θάνατος τέτοια συμβολική σημασία όπως όταν συμβαίνει στον αγώνα της ανεξαρτησίας .


Έτσι, μια ολόκληρη πόλη, το Derry, είναι γεμάτη με τοιχογραφίες πορτραίτα – υπομνήσεις – νεκρών ηρώων. Μια πόλη χαρτογραφημένη από το θάνατο και τις εικόνες των παιδιών της.



Έτσι το κριθάρι, αυτό που χορεύει με το φύσημα του ανέμου, είναι που θα δώσει το στίγμα του ανώνυμου τάφου. Το κριθάρι, ο σιωπηλός μάρτυρας του τελευταίου φιλιού, το κριθάρι που αναδευόταν απαλά την ώρα που ο λεβέντης ξεκινάει για τη μάχη, ο μάρτυρας της δόλιας δολοφονίας της κοπέλας θα είναι το σήμα του τάφου του «θερισμένου».


Το κριθάρι, με το οποίο όπως λέει η παράδοση είχαν οι Croppies τις τσέπες τους γεμάτες, δεν τους ξέχασε.
Έτσι αργότερα, όταν τελείωσε η μάχη, η κοιλάδα του θανάτου άρχισε σιγά σιγά να βλασταίνει - χθόνιο τώρα γίνανε θεμέλιο,
γιατὶ τοὺς θάψαμε βαθειὰ βαθειά, νὰ μὴν τοὺς βροῦν οἱ ξένοι (3) – η κοιλάδα βλάστησε μνήματα, τις τρύπες του θερισμένων.



Το κριθάρι από τις τσέπες των νεκρών άρχισε πάλι να χορεύει στον άνεμο. Η φύση, η επανάστασή τους, αναστήθηκε.



(1) Από το ποίημα The Ocean, “Childe Harold’s Pilgrimage”, του Λόρδου Μπάιρον.
(2) Ομήρου Ιλιάδα, Β΄ 144 – 9
(3) Από το Πνευματικό Εμβατήριου του Άγγελου Σικελιανού

Πηγές εικόνων από το Internet
http://www.cookiemag.com/images/entertainment/2007/11/enar01_thewind.jpg
http://farm1.static.flickr.com/48/184793237_ad607cfe32_o.jpg

http://images2.fanpop.com/images/photos/7400000/Derry-ireland-7438264-1230-890.jpg

http://www.fotothing.com/photos/674/674fb92dc625afe1025a13214cbb5de6_873.jpg
http://c0170351.cdn.cloudfiles.rackspacecloud.com/14894_1761_m.jpg
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5e/Murder_victims_of_Bloody_Sunday.jpg  
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d8/Bloody_Sunday_Mural_Bogside_2004_SMC.jpg
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/b/bb/Grave_of_Brendan_Behan.jpg
http://www.wonderlandtheatre.com/images/flyers/f_TheHostage-Back.jpg
http://www.antiwarsongs.org/img/upl/brendanbehan.jpg
http://www.asignofthetimeslimited.co.uk/USERIMAGES/CD154.JPG
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/1/14/0707_CroppyAcre.jpg

15 σχόλια:

Θωμάς είπε...

Εξαιρετική ανάρτηση. Μάλλον ήρθε η ώρα να δω επιτέλους την ταινία του Κεν Λόουτς για να τη συγκρίνω με τη «δικιά μας», την «Ψυχή βαθειά» του Π. Βούλγαρη.
Πάντως δεν είναι μόνο οι Ιρλανδοί που σέβονται και τιμούν τους νεκρούς τους. Το ίδιο κάνουν και οι Άγγλοι. Μου έκανε εντύπωση το περασμένο καλοκαίρι πόσο ασχολήθηκαν όλες οι αγγλικές ιστοσελίδες (ακόμα και η Yahoo που συνήθως έχει ως πρώτη είδηση τις εξελίξεις των ριάλιτι) με το θάνατο τόσο του Henry Alligham όσο και του Harry Patch, βετεράνων του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Για εμάς στην Ελλάδα δυστυχώς ισχύει ο στίχος του Ρίτσου:
Με παρελάσεις, με ηρώα, με στεφάνια – τι πένθος: να θυμόμαστε πάλι πόσο οι νεκροί είναι ξεχασμένοι.
Γ. Ρίτσος, από τα «3 Χ 11 τρίστιχα»

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Θωμά καλησπέρα,

σε ευχαριστώ για την επίσκεψη και για το ευγενικό και στοχαστικό σου σχόλιο.
Είσαι βέβαια κάπως υπερβολικά αυστηρός για "μας". Να σου θυμίσω την εξορία των κατοίκων της Πάργας όταν οι Άγγλοι - καληώρα - την πούλησαν στους Τούρκους και οι κάτοικοί της αναγκάστηκαν να κάψουν τα κόκκαλα των προγόνων τους.
Πολύ όμορφο το μπλογκ σου. Θα σε παρακολουθώ από δω και πέρα.

Idom είπε...

Μπράβο Πόλυ!

Από τα καλύτερα σχόλια για τις γκρίζες μέρες.

Και φυσικά θαυμάζω το σθένος των Ιρλανδών.
Και φυσικά παράλληλα μού σφίγγεται το στομάχι, σκεφτόμενος την κάθε νέα γενιά Ιρλανδόπουλων, που ενώ - θα έπρεπε να - έρχεται αχρέωτη στον κόσμο, τής χρεώνουν να ελευθερώσει εδάφη που η ίδια ποτέ δεν τα έζησε ως Ιρλανδικά...

(Αλλά μπορεί να σφάλω για το δεύτερο. Δεν ξέρω αν και πόσο οι πολίτες ιρλανδικής καταγωγής θεωρούνται β' κατηγορίας στη σημερινή βόρεια Ιρλανδία.)

Idom

Idom είπε...

Λίγο άσχετο, λίγο σχετικό, τα τραγούδια που ανάρτησες μού θύμισαν το "Which side are you on?".

http://www.youtube.com/watch?v=Nzudto-FA5Y&feature=related

Όσο περνάει η ώρα, το νιώθω σχετικότερο. :-)

Idom

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Idom καλησπέρα,

αυτό το "αχρέωτη" είναι μεγάλη κουβέντα. Κανείς δεν γεννιέται αχρέωτος. Εσύ που είσαι και βιολόγος το ξέρεις καλύτερα από μένα. Το θέμα είναι να ξεκαθαρίζει τους λογαριασμούς και να πηγαίνει παρακάτω.
Και μάλλον αυτό γίνεται και εκεί με κάποιον τρόπο. To Derry είναι ολίγον τουριστική ατραξιόν πια.

Το τραγούδι υπέροχο!

Καλό σου βράδυ!

Idom είπε...

Αχ, βρε Πόλυ, ΔΙΚΙΟ έχεις.
Για αυτό έβαλα εκείνο το "θα έπρεπε".
Τουλάχιστον ως προς τις κοινωνικές παραμέτρους - αφήνω στην μπάντα τα γονίδια και την μεταφυσική - δεν είναι το ευκταίο να γενιούνται όλοι ίσοι, με ίσες ευκαιρίες και δικαιώματα;

Θα σκεφτόμουν επίσης το πόσο παρακάτω έχω πάει εγώ, αλλά μπα δεν, γιατί μετά θα πάθω κατάθλιψη και θα πρέπει πάλι να τα σκάσω χοντρά στην ψυχολόγα μου και δεν είναι τώρα καιροί για σπατάλες.
:-P

Mια που σού άρεσε το τραγούδι δίνω δύο links με την εκτέλεση τής Natalie Merchant (το πιο πιθανό ότι τα ανακάλυψες ήδη):

http://www.youtube.com/watch?v=_9Qlkx-qwaM&feature=related

http://www.youtube.com/watch?v=JeKYVxvzKcU

Η πρώτη εκτέλεση είχε επενδύσει πέρυσι τηλεοπτική διαφήμιση - μεγάλε καπιταλισμέ!

Idom

ναυτίλος είπε...

Εξαιρετική η ταινία του Λόουτς και πολύ διαφωτιστικά αυτά που γράφεις για τους Ιρλανδούς και ... το κριθάρι.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Idom

ευχαριστώ πολύ για τις ωραίες μουσικές.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Ναυτίλε

σε ευχαριστώ και σε καληνυχτίζω!

Ανώνυμος είπε...

Για τούς καθολικούς Ιρλανδούς λέγω συχνά ότι είναι διπλά διαμαρτυρόμενοι-προτεστάντες ως αντίπαλοι των Αγγλων άπαξ διαμαρτυρομένων και εκ Σαξονίας ή Νορμανδίας ή Τροίας προερχομένων.
Ωστόσο είτε ο λιμός της πατάτας είτε η "αιματηρή εξέγερση του 1798" όπως και τού 1572 των Ουγενότων είτε η καταστροφή τού Ναού της Ιερουσαλήμ, όλα τα γεγονότα συγκλίνουν σε μία διασπορά και αυτή αξίζει να γιορτάζεται.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Αirgood,
σε καλησπερίζω και σε ευχαριστώ για το ελειπτικό και πυκνό σου σχόλιο.
Γι αυτό αγαπώ τον Robert Graves και τη Λευκή του Θεά!

Να σαι πολύ καλά!

Bαγγέλης Ιντζίδης είπε...

αγαπημένη φίλη,
αγαπημένη - για αυτό ακριβώς που βρίσκει η δικαιοσύνη σου μέσα στην αυτή την περιδιάβαση της γης, της ψυχής και της ελευθερίας.

To κριθάρι μετασχηματίζεται σε ένα «unknelled, uncoffin’d, unknown» σημαίνον, αυτό που μερικοί θα έλεγαν ένα “άδειο σημαίνον” [empty signifier] που αποκτά συναρθρώσεις μέσα από τα συμβάντα της ιστορίας με σημαινόμενα όπως ο νεκρός/ ο νεκρός αγωνιστής/ ο επαναστάτης / ο αναχωρητής για την ελευθερία/ η ελευθερία

Το κριθάρι γίνεται η ιστορία και η ιστορία σημαδεύει το κριθάρι.

Και στη συνέχεια η ανωνυμία του κριθαριού – που μαρκάρει τους ανώνυμους αναχωρητές της ελευθερίας – μετασχηματίζεται στο πρόσωπο του αγωνιστή και το μνήμα – σήμα – μνημείο μαρκάρει τον τόπο που δεν φυτρώνει πια το κριθάρι αλλά στη θέση του η μνήμη.

Πόσα πράγματα έχει να θυμάται κανείς όταν ο φυσάει ο άνεμος της ιρλανδικής γης και όταν κάνει το κριθάρι να χορεύει…πόσα πράγματα έχει να θυμάται κανείς διαβαίνοντας τους δρόμους μιας πόλης...οι αισθήσεις στην υλικότητα του σώματος αποκτούν έτσι τη σήμανση της μνήμης…

Και η μνήμη δεν είναι μια ιστορία από το παρελθόν, η ιστορία είναι η μνήμη ενός παρόντος που αναζητά διεξόδους της ελευθερίας…
Η μνήμη είναι μια διαρκής αναχώρηση προς τη χειραφέτηση των ανθρώπων…να γίνουν άλλοι και να μιλήσουν για τον κόσμο που μπορούν να φανταστούν και ως διαφορετικό από εκείνον που τους παρέχεται ως ο «μοναδικός» που έχουν να ζήσουν

Τελικά το κριθάρι είναι μια μνήμη μελλοντική, η δυνατότητα να αναχωρεί κανείς προς την ουτοπία του και να την υλοποιεί μέσα από την ίδια του την πτώση…γιατί οι ουτοπίες παράγουν ιστορίες…και γεγονότα και συμβάντα…
Τελικά δεν υπάρχει τέλος στις συναρθρώσεις και το κριθάρι γίνεται ένα σημείο κομβικό γύρω από το οποίο παράγονται ιδέες και φαντασίες και ουτοπίες….
Ίσως αυτός είναι ο τόπος της ιστορίας…ο μη τόπος της ου-τοπίας…
Κι ίσως αυτός ο άνεμος που χορεύει στο κριθάρι να είναι ο άνεμος που ταξιδεύει σε όλες τις πλαγιές και σε όλες τις θάλασσες
Ίσως και αυτό να είναι και η λογοτεχνία ένα σήμα από το μέλλον για τη δική μας ένταξη στην ιστορία… με λίγο κριθάρι στις τσέπες μας…
Ναι πράγματι ΚΑΙ ΜΟΝΟΝ ΓΙΑ ΑΥΤΟ χρειάζεται κανείς ΚΑΛΟ ΚΟΥΡΑΓΙΟ (για να μετασχηματίσω κι εγώ την κυνικότητα αυτής της «ευχής»-επιμύθιου των συναντήσεων του ΄Ολυ Ρεν στην Ελλάδα) : Για να μετασχηματίσει την υποτέλεια σε δημιουργία και χειραφέτηση… Γιατί περί λίγου κριθαριού πρόκειται… αυτό το λιγοστό που μας χρειάζεται για να αναχωρήσουμε και να μην μας βρουν εδώ οι δυνάμεις της λήθης…παρά να συναντηθούμε με τον άνεμο της ελευθερίας…
Η ανάρτησή σου αναδεικνύει τι θα μπορούσε να είναι η δια-νόηση…αυτή η αναχώρηση προς τους εσώτερους εαυτούς μας και η συνάντησή μας με το συλλογικό ασυνείδητο του κόσμου μας
Η μόνη μας έξοχη μοίρα…
Να είσαι καλά
Βαγγέλης Ιντζίδης

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Βαγγέλη μου,

Σε καλωσορίζω και πάλι, ειλικρινά συγκινημένη από τα λόγια σου και τη φιλία σου και σε ευχαριστώ. Σε ευχαριστώ για την περιδιάβαση στην ανάσρτηση και για τα σημαντικά σου σχόλια.
Εξαιρετικές και απολαυστικές – όπως πάντα – οι στοχαστικές σου παρατηρήσεις για το κενό σημαίνον και το κομβικό σημείο αλλά και οι υπογραμμίσεις σου για τη «σημείωση του κριθαριού» μια και οι croppy – holes είναι το κατ’εξοχήν σήμα – μνημείο – τάφος.

Εκεί όμως από το σχόλιο από απλά εύστοχο και λόγιο γίνεται λόγος παραμυθητικός είναι με την κατάθεση ψυχής που συντελείται στο τέλος. Αντιγράφω:

« Ίσως και αυτό να είναι και η λογοτεχνία ένα σήμα από το μέλλον για τη δική μας ένταξη στην ιστορία… με λίγο κριθάρι στις τσέπες μας…»

Και πως από το κείμενο της ανάρτησης αναδεικνύεις την Έξοδο:

« τι θα μπορούσε να είναι η δια-νόηση…αυτή η αναχώρηση προς τους εσώτερους εαυτούς μας και η συνάντησή μας με το συλλογικό ασυνείδητο του κόσμου μας
Η μόνη μας έξοχη μοίρα…»

Έτσι λοιπόν που μέσα στο νοσηρό και στείρο κλίμα των ορυρενικών ημερών όπου «των αρχαίων κυβερνητών τα έργα πληρώνοντας η (Χώρα) θα φρίξει» οραματίζεσαι και συ στον αιώνα μας αυτή την λυτρωτική προοπτική τη «μόνη μας έξοχη μοίρα».

Σε ευχαριστώ για την χειραφέτηση που προτείνεις, ευχαριστώ για όλα

Christoforos είπε...

Πολύ συγκινητική ανάρτηση. Το δράμα των Ιρλανδών και το πάθος με το οποίο υποφέρουν τα "πάθη" τους και τα μετουσιώνουν σε ανάμνηση, τραγούδια, τέχνη, είναι δύσκολο να αφήσει ανέγγιχτο το θυμικό οποιουδήποτε, ιδίως το ευσυγκίνητο, παρορμητικό αλλά και τόσο συχνά παραδομένο στη λήθη κομμάτι του εαυτού μας.

Κουβέντα στην κουβέντα θυμήθηκα και θέλησα να μοιραστώ μαζί σου ένα άλλο παραδοσιακό τραγούδι, το Foggy Dew που εδω
http://www.youtube.com/watch?v=sU3WoQkjQjQ
ερμηνεύει καταπληκτικά η Sinnead O 'Connor με τους Chieftains.

Σε ό,τι αφορά τις ταινίες και την πόλη-μνημείο (με την κυριολεκτική έννοια) του Ντέρι, συστήνω ανεπιφύλακτα το Bloody Sunday του Paul Greengrass. "Ντοκυμαντερίστικη" μεταφορά της πραγματικής ιστορίας που στάθηκε η αφορμή (αιτία;) για την γιγάντωση του IRA.

Θοδωρής Αργυρόπουλος είπε...

Εχω μείνει άφωνος...και συγκινημένος...συγχαρητήρια Πόλυ...