Κυριακή 26 Απριλίου 2009

Η αυτοκράτειρα Θεοδώρα στο προαύλιο της Παντάνασσας: αποτυπώνοντας την Πολιτεία της Ιστορίας/Εξορίας μας στις πέτρες της Καστροπολιτείας του Μυστρά


Έτος Γιάννη Ρίτσου


Η Θεοδώρα εμφανιζόταν τα πρωινά στο προαύλιο της Παντάνασσας.


Από όλες τις εκκλησιές της Καστροπολιτείας του Μυστρά, προτιμούσε την πιο νοικοκυρεμένη και όχι την πιο αρχοντική, την πιο πρωτευουσιάνικη, αυτή που είχαν χτίσει για τα πριγκιπόπουλα, για τον ανθό της αυτοκρατορίας – λέμε τώρα – που έπρεπε να εκκλησιάζεται σε μια εκκλησία που να θυμίζει αυτές της Βασιλεύουσας.

Σάμπως η Καστροπολιτεία δεν φτιάχτηκε για να θυμίζει τη Βασιλεύουσα; Υποκατάστατο, αντίγραφο, αντ’ αυτής, σα να επρόκειτο η Κωνσταντινούπολη να αναληφθεί στους ουρανούς, ως Ουράνια Πολιτεία που ήταν, και να μείνει το χνάρι της στο βουνό του Μυζηθρά.


Ανάκτορα εκεί, ανάκτορα εδώ.
Αγια Σοφιά εκεί, Αγια Σοφιά εδώ.

Αυτά τα διπλά ονόματα, αυτή η αναδίπλωση της Ιστορίας στο χώρο και στο χρόνο, έκλειναν μέσα τους δυσοίωνα, από τη γέννησή τους, μια ερημιά που μαζί της δεν ήθελε να τα βάλει παρά μόνο ο ήλιος:

«Ήλιος κονταρομάχος της ερημιάς»

«Έτσι σε λίγες ώρες γέρασε» η Θεοδώρα αλλά έβγαινε πάντα « στο προαύλιο της Παντάνασσας για να σαπουνίσει το πουκάμισό της» μιλώντας στην καλόγρια που σφουγγάριζε την εκκλησία.


Όποιος πλησίαζε προσέχοντας να μη σκοντάψει στο μάρμαρο και στα «σκονισμένα σκοίνα» προσπαθώντας να συλλάβει την τυχαία και ασήμαντη λέξη από τη συζήτηση που θα έδινε σημασία απροσδόκητη στην κουβέντα τους, του φαινόταν πως άκουγε κάτι για τα χρυσά αυγά του κεραυνού, κάτι ότι θα φυσήξει τρεις και τσάμικο ή ότι θα δώσει μια και θα τραβήξει της αρκούδας το χαλκά να μας χορέψει τσάμικο. Αυτό το αρκούδας ίσως και να το φαντάστηκε , είχε διαβάσει βλέπετε την Ιστορία του Προκόπιου και γνώριζε για τον Ακάκιο… Και μετά η καλόγρια ήταν που έλεγε ευχαριστώ. Γιατί οι αρκούδες που γεράσανε το μόνο που έμαθαν είναι να λένε ευχαριστώ



Μα πάλι δεν είχε σημασία που άσπρισαν τα μαλλιά της, καθώς η αυτοκράτειρα μιλούσε για τα
"

αρχαία κλέη και τις δυσκολίες του νοικοκυριού, για την ακρίβεια του ψωμιού και της πατάτας. Πράγματα καθημερινά. Για την ακρίβεια των ασήμαντων πραγμάτων"


Τη στιγμή εκείνη καταλάβαινες ότι διψούσες πάντα στην Παντάνασσα και πρόσεχες το νερό, που η καλόγρια είχε φέρει από την κινστέρνα για τη σκάφη της αυτοκράτειρας – της την γέμιζε κάθε πρωί στο προαύλιο περιμένοντάς την να εμφανιστεί.


Και πιο πολύ πρόσεχες το πράσινο σαπούνι – ίδιο με κείνο που πλένουμε τα χέρια μας, κοιτούσες το πουκάμισο του εξόριστου που έπλενε η αυτοκράτειρα και

«το σφουγγαρόπανο της καλόγριας, λωρίδες λωρίδες κομμένο από το ράσο του Παχώμιου, που το βάλαμε πένθος στο μανίκι εμείς που μπαλώσαμε [μ’ αυτό ] τις σκηνές του Αη Στράτη».


Άκουγες πάλι αυτή τη δίψα χρόνια τώρα, άκουγες την καρδιά σου τη διψασμένη να χτυπάει κάτου από την πέτρα.

Διέκρινες τότε πάνω στο βράχο τα φαρδιά χνάρια από τα πέλματα των στρατιωτών που τους είχαν οδηγήσει στο θάνατο με τόσο ήλιο και έσκυβες το κεφάλι.

«Τα χνάρια χαραγμένα στην πέτρα, /σαν το νόμο του Πλήθωνα Γεμιστού, /σαν τον μαρμαρωμένο δικέφαλο στο νάρθηκα /[που ] φθαρμένος από τα πέλματα χρόνων και χρόνων»



ανήκαν πια στον σιωπηλό κόσμο των ορυκτών.






«Και οι εβδομήντα μάρτυρες [ανηφορίζουν] στην αγγαρεία της Μακρονήσου»


καθώς ο ποιητής ζωγράφιζε σε κάθε λιθάρι αυτού του τόπου τα μάτια και τα μεγάλα δάκρυα και τα γένια των Αγίων.


Περίβλεπτος, Παντάνασσα, Μητρόπολη, Κοίμηση φωτισμένες από την ίδια δίψα – χρόνια τώρα – του Μακρονησιού και της Πρωτομαγιάς και του μαρτυρίου – του άλλου Μαρτυρίου – που διέκρινες στα πρόσωπα των Αγίων στο τσιμέντο και στα πρόσωπα των νεκρών στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής…




« Ο Γιάννης Ρίτσος - ποιητής της τελευταίας προ Ανθρώπου εκατονταετίας», για δεύτερη φορά αποτύπωνε στο χάρτη της Κατροπολιτείας όχι μόνο τη Βασιλεύουσα αλλά μια άλλη, δική του και δική μας, Ουράνια Πολιτεία.




Χαραγμένη στην πέτρα, όπως με ουλές στις λαβωματιές στο πρόσωπο του κόσμου, ώστε μεθαύριο/που θα περνάνε μες στον ήλιο με σημαίες κι εργαλεία/ μπορεί και κάποιος να σταθεί μια σύντομη στιγμή και να ρωτήσει όχι ποιος έγραψε με αδέξια γράμματα αυτή την πινακίδα αλλά:

Αυτή είναι η πολιτεία του Ήλιου;

Αυτή είναι η δική του ουράνια πολιτεία

όπου τα δέντρα δε βολεύονται με λιγότερο oυρανό;


...Και η εξόριστη Θεοδώρα να σαπουνίζει στη σκάφη της το πουκάμισό της

Πόλυ Χατζημανωλάκη


ΥΓ1

Το κείμενο αυτό γράφτηκε μετά την πρόσκληση που απηύθυνε σε πολλούς μπλόγκερς η συγγραφέας – ερευνήτρια και βιογράφος του Γιάννη Ρίτσου – και συν – ιστολόγος (εαρινή συμφωνία) Αγγελική Κώττη. Η ιδέα είναι με συμβολικές αναρτήσεις αφιερωμένες στον ποιητή Γιάννη Ρίτσο να τιμήσουμε την ημερομηνία που ο ίδιος είχε κρατήσει ως ημερομηνία γέννησής του. Την ευχαριστώ και από δω για την τιμή και είμαι βεβαία ότι και άλλοι μπλόγκερς θα ανταποκριθούν στο κάλεσμά της.


ΥΓ2
Οι στίχοι με πλάγιους χαρακτήρες είναι από τα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου:

Ρωμιοσύνη, η Αράχνη, η Σονάτα του Σεληνόφωτος
και Η δίψα στο Μυστρά ( στο: http://geokerk.googlepages.com/mystra )

ΥΓ3

Οι φωτογραφίες γυναικών σε καθημερινές εργασίες είναι φωτογραφίες εξορίστων από τα στρατόπεδα της Μακρονήσου, της Χίου και του Τρίκερι:

http://www2.rizospastis.gr/story.do?id=4400942&publDate=3/2/2008
http://www1.rizospastis.gr/story.do?id=4462212&textCriteriaClause=

Πηγές εικόνων:
http://3.bp.blogspot.com/_ct7rQjyuQdc/SPYU5LiyeCI/AAAAAAAAElU/fc10nK9cO7k/s320/276.jpg
http://gym-n-souliou.ser.sch.gr/Photo/kathimerinizoi/59a.jpg

http://4.bp.blogspot.com/_kA7kMyqgeQI/SaW-MyCBxqI/AAAAAAAAAO8/YXIV9_Dzjsg/s400/arkoydiaris.jpg

http://www.papagiannakos.com/lakonia/mypanto.jpg

http://www.olim-art.com/israel/images/49-hjer-09.jpg
http://jnul.huji.ac.il/dl/maps/jer/images/jer107/Jer107_b.jpg
http://neatorama.cachefly.net/images/2007-03/new-jerusalem-tapestry.jpg
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Meister_von_San_Vitale_in_Ravenna_008.jpg
http://www.prato.linux.it/~lmasetti/antiwarsongs/img/upl/yanritsos.jpg

19 σχόλια:

Εαρινή Συμφωνία είπε...

Μένω άφωνη από τη συγκίνηση. Είναι υπέροχο. Ουσιαστικό, τρυφερό, θερμό, σοβαρό, με πολλή δουλειά και πολλά διαβάσματα και πολλές ευαισθησίες πίσω του. Να είσαι καλά.

Πάπισσα Ιωάννα είπε...

Πόλυ,
πολύ εύστοχη ιδέα να αναφερθείς στον Ρίτσο μέσα από τη γενέτειρα Μονεμβασιά.
Κι επειδή θα διαβάσουμε πολλά -ποιητικά και ασαφή- για το έργο του, προτιμώ τις τίμιες ματιές σαν τη δική σου.
Πατριάρχης Φώτιος

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Αγγελική, σ’ ευχαριστώ και πάλι από δω που μας παρακίνησες να θυμηθούμε τον Γιάννη Ρίτσο και να παρηγορηθούμε διαβάζοντας τους στίχους του.

Με χαρά βλέπω ότι η πρόσκλησή σου βρίσκει ανταπόκριση και έτσι η «σκυταλοδρομία μνήμης» που ξεκίνησες θα μας πάει πολύ μακριά.

Όπως σου έχω γράψει και στο μπλογκ σου, έκανες τη μνήμη του δική σου και δική μας υπόθεση, σαν να σου εμπιστεύτηκε τη «δίκαιη διαθήκη του».

Νάσαι πάντα καλά.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Πατριάρχα,

Ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια και για την επίσκεψη στο φτωχικό μου.
Με τιμά ιδιαιτέρως ο χαρακτηρισμός σου «τίμια ματιά». Στην προκειμένη περίπτωση και παρά την προσπάθεια να αποδώσω τη διπλή απεικόνιση: Κωνσταντινούπολη (Ουράνια Πολιτεία)--> Καστροπολιτεία του Μυστρά --> Εξορίες/Αριστερά (Μεταφυσικό όραμα Ουράνιας Πολιτείας) στο ποίημα «Δίψα στο Μυστρά» δεν μπόρεσα και ούτε επεδίωξα να αποφύγω τη συγκίνηση που μου προκαλούσε η επαφή με τους στίχους από παλαιότερα και αγαπημένα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου, που σηματοδοτούν μια πολύ σημαντική περίοδο της ζωής μου (Τριπλή απεικόνιση).

Εκλαμβάνω τον χαρακτηρισμό σου «τίμια ματιά», ως τη ματιά του αναγνώστη, που στοχάζεται και δημιουργεί με τα κείμενα που αγαπά. Πιστεύω πως θα προστεθούν πολλές «τίμιες ματιές» που θα ανταποκριθούν στην πρόσκληση της Αγγελικής.

Ανώνυμος είπε...

Αραγε είναι αλήθεια ότι τελευταίοι υπερασπιστές της Πόλης, της δυτικής της εκδοχής,είναι απτο πριγκηπάτο του Μυστρά. Υπ' αυτήν την έννοια η σχέση του Μυστρά με την Θεοδώρα που παρουσιάζεις είναι αποκαλυπτική.

apri είπε...

Τώρα ξέρω ότι θα φανώ λίγο πεζή εν μέσω ποιητικής ατμόσφαιρας, αλλά
θα ήθελα να διατυπώσω ένα αίτημα, άσχετο με το περιεχόμενο των κειμένων σου.
Μήπως θα ήταν εύκολο να γίνει πιο φαρδύ το τμήμα της σελίδας όπου γράφονται τα κείμενά σου; Είναι αρκετά στενό και τα κείμενα συνήθως μεγάλα, με αποτέλεσμα η ανάγνωση να γίνεται λίγο κουραστική.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Airgood,

Νομίζω πως σε αυτό το παλίμψηστο των εικόνων και των αποτυπώσεων των εποχών – βλ. τα πρόσωπα των αγίων με το τσιμέντο - η Θεοδώρα έχει την τιμητική της στο μοναστήρι της Παντάνασσας, επειδή το θέλησε και το φαντάστηκε πρώτα από όλα ο Γιάννης Ρίτσος.

Ισως επειδή στην Παντάνασσα υπάρχουν ακόμα καλόγριες που το φροντίζουν το μοναστήρι. Πάντως η Θεοδώρα δε θέλει χάρες. Πλένει το πουκάμισό της μόνη της.

Ο Ρίτσος λοιπόν της επεφύλαξε της αυτοκράτειρας αυτή την μνημείωση σαν μια δεύτερη αναγέννηση εν τω μέσω των Παθών της Ιστορίας μας.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Apri,

δεν είσαι η μόνη που ενοχλείσαι. Φαντάζομαι ότι αυτό συμβαίνει για να μας επιβληθεί ένας τρόπος γραφής της «εποχής» μας. Δηλαδή σύντομος κοφτός και εφήμερος που το καινούργιο να σπρώχνει το παλιό γρήγορα στην αφάνεια.

Το στενό είναι φαντάζομαι για να μπαίνουν οι διαφημίσεις.

Ας προσπαθήσουμε να μην προσαρμοστούμε απολύτως. Δεν πρέπει να εξαντλούμε βέβαια και την υπομονή των φίλων μας και ας μην κακολογούμε βέβαια και πολύ τον Blogger που μας προσφέρεται δωρεάν. Κάνε εσύ υπομονή και εγώ ελπίζω θα μάθω τα κόλπα.

substratum είπε...

"Αυτά τα διπλά ονόματα, αυτή η αναδίπλωση της Ιστορίας στο χώρο και στο χρόνο"
Aγαπητή Πόλυ
η ιστορία και ή άλλη ιστορία
η συμμετρία ανάμεσα σε τόπους χρόνους και φωνές
μια εξαιρετική ανταλλαγή ανάμεσα σε οπτικέ, ποιητικές και άλλες ανταλλαγές
Αλλά το ενδιαφέρον
προκύπτει από τον τίτλο
Η άλλη Ιστορία είναι εξορία
ή
από την άλλη η εξορία είναι Ιστορία
Αλλά και
Το ένα είναι η εξόριστη/η μακρινή/η απόμακρη/η περιορισμένη φωνή του άλλου
Μου ήρθε στο νου ΄Ο ΄Αλλος Αλέξανδρος" της Μαργαρίτας Λυμπεράκη
Φαίνεται πως αυτή η ανταλλαγή συγκροτεί το ιστορικό γίγνεσθαι
σε ευχαριστώ
και για αυτή την ανταλλαγή
Βαγγέλης Ιντζίδης

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Βαγγέλη ευχαριστώ.

Με τέτοιον ήλιο η αυτοκράτειρα δε σήκωνε το μέτωπο
Συλλογιζόταν απέναντι στην ευθύνη και την απόφασή της
Απελπισμένη μέσα στο φως
Τόσο που το ψάθινο της έξαψης καπέλο της
Ξεθώριασε μέσ’ το λιοπύρι

just me είπε...

Ο γενέθλιος τόπος, η απαρχή και το όριο των εξ-οριών μας...

"Φοβάμαι" πως οριοθέτησες (πάντα τα όρια!) την πρωτοτυπία στις αφιερώσεις που θα ακολουθήσουν (και που ωστόσο καμιά δεν θα είναι περιττή σε αυτή τη συμβολική πράξη μνήμης και απόδειξης μνήμης, έτσι όπως την οριοθετεί η προσκαλούσα Εαρινή Συμφωνία).

Καλησπέρα, ακόμη "αγροτική" και ακόμη συγκινημένη...
:)

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Just me,

Δεν την θα περίμενε ο Γιάννης Ρίτσος αυτή τη σκυταλοδρομία των μπλόγκερς. Φιλοπρόοδος όμως, εκ πεποιθήσεως, δεν πιστεύω να είχε αντίρρηση.

Ας του αφιερώσουμε λοιπόν – ολίγον εκ του προχείρου – εμπνεόμενοι από το «αγροτικόν» της συλλογής Τρακτέρ, μια μικρή παρωδία:


Απροσάρμοστοι (απόσπασμα από την ποιητική συλλογή Μπλογκ - αντί Τρακτέρ)

Τέτοια ζωή μας μέλλονταν, να γράφουμε στα μπλογκ
Μηνύματα να στέλνουμε χωρίς καμιά δειλία
Να αναρτούμε πρόχειρα κουβέντες παρδαλές
Και να το βρίσκουμε αυτό σημαντική ασχολία

Σκαρώνουμε τα κείμενα στο μπλόγκερ βιαστικά
Δικαίωση, παρηγοριά ζωής αντί για αγάπη
Μετά τα καμαρώνουμε κοιτώντας μυστικά
Τα θετικά τα σχόλια - κανείς δεν τα εντράπη


Τη μνήμη μου προσπάθησες για όταν δεν θάμαι εδώ
ν’ ανακαλέσεις φτιάχνοντας έμβλημα εξορίας
Για την ωραία σας άγνοια από μακριά γελώ
Σαν βλέπω να σκαρώνετε σχήμα e- απουσίας.

Καληνύχτα λοιπόν - τέτοια ώρα που πήγε - όχι πια "αγροτική" αλλά εξ ίσου συγκινημένη... :)

substratum είπε...

Αγαπητή Πόλυ σε ευχαριστώ
μόλις μπήκα σπίτι
θα επανέλθω και σχετικά με
το ψάθινο της έξαψης καπέλο της αυτοκράτειρας στην εξορία
:)
Β.

Ανώνυμος είπε...

Ο Ρίτσος προτιμά την αναγέννηση ενός σεμνού γυναικείου προσώπου που έχει προσχωρήσει στο ανδρικό τμήμα της εξουσίας αντί σε μίας αναμένουσας Κασσιανή στις γυναικείες επάλξεις της τέχνης μέχρι να αλλάξουνε οι όροι συνύπαρξης των δύο φύλων.
Εχει τους λόγους του.

annboukou είπε...

Επειδή φέτος έχουμε δει πράγματι πολλές αναρτήσεις για το θέμα, θέλω να υπογραμμίσω ότι η δική σου βρίσκεται ανάμεσα στις πιο ενδιαφέρουσες, για τη φρεσκάδα της σύλληψής της και την ευαισθησία της προσέγγισής της, αρετές που φαίνεται να συνυπάρχουν με τη σοβαρή μελέτη του έργου του ποιητή. Μπράβο! Επειδή με την τάξη μου ετοιμάζουμε αφιέρωμα στο Ρίτσο η αναφορά στην ανάρτησή σου ήταν ένα παράδειγμα "δημιουργικής γραφής"

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Annboukou,

Σε ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια. Να σου πω και γω με τη σειρά μου «μπράβο» για τη δουλειά που κάνετε με τα παιδιά και τα εργαστήρια δημιουργικής γραφής που έχετε στήσει.
Τρόμαξα – με την καλή έννοια – με όλα αυτά τα ιστολόγια των εκπαιδευτικών και με τις καταπληκτικές ανταλλαγές που γίνονται.

Να’ σαι πάντα καλά και καλή δύναμη!

Idom είπε...

Έξοχο!

Άξια!

Idom

Idom είπε...

Το μόνο μου πρόβλημα, είναι ότι με την ανοχή των ποιητών μισοδίνουμε συγχωροχάρτι απ' τον φεγγίτη σε κάποια "μπουμπούκια" όπως η Θεοδώρα και εξωραΐζουμε ανθρωποφάγες κοινωνικές δομές όπως οι αυτοκρατορίες.

Βέβαια, αφού το έκανε κοτζάμ Ρίτσος, κάτι θα λόγιαζε. Μήπως όμως οι αποδέλοιποι που δεν είμαστε Ρίτσοι παθαίνουμε μία... απώλεια μπάλας και το ρίχνουμε μετά στα δημοψηφίσματα για το ποιος ήταν ο μεγαλύτερος (!) Έλληνας;

Idom

Ανώνυμος είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από έναν διαχειριστή ιστολογίου.