Ζωγραφίζοντας ένα «χαμένο» πίνακα του Ρέμπραντ ή πώς ο συγγραφέας προβάλει τον εαυτό του στο έργο του ζωγράφου

Έψαξα χτες στο διαδίκτυο να βρω προσωπογραφίες της Χέντρικε Στόφελς, της συντρόφου του Ρέμπραντ μετά το θάνατο της συζύγου του. Χαρακτηριστική είναι εκείνη όπου η εικονιζόμενη υποτίθεται σηκώνει το μισοφόρι της για να πατήσει στο νερό, στο ρέμα, έχοντας αφήσει πίσω το πορφυρό της φόρεμα για να μην το βρέξει, βρήκα το πορτρέτο της στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου, μια υποψία υπάρχει ότι ήταν μοντέλο για την Βηθεσδά στο λουτρό της, αλλά αυτό που κυρίως έψαχνα ήταν το νεαρό κορίτσι στο παράθυρο, που βρίσκεται στην Gemaldgalerie του Βερολίνου…

Αφορμή για αυτή την αναζήτηση είναι που διάβασα χτες ξανά, μετά από χρόνια, σαν να πρόκειται για εντελώς καινούργιο, το αστυνομικό μυθιστόρημα του Όλιβερ Μπανκς, «ο χαμένος πίνακας του Ρέμπραντ». Ο συγγραφέας είναι ιστορικός της τέχνης και έχει γραψει επίσης το εξαιρετικό «Μανία με τον Καραβάτζο» που κυκλοφόρησε επίσης από τις εκδόσεις Άγρα. Η πλοκή στήνεται πάνω στην κλοπή ενός άγνωστου – χαμένου – πίνακα του Ρέμπραντ που απεικονίζει την συντροφό του την Χέντρικε Στόφελς, σε μια ωριμότερη ηλικία από αυτήν του κοριτσιού στο παράθυρο και μάλιστα με εμφανή τα σημάδια της κατάπτωσης από μια ασθένεια που φαίνεται ότι την οδήγησε στον θάνατο. 

Δεν γνωρίζω αν το βιβλίο του Όλιβερ Μπανκς πρέπει να συμπεριληφθεί στον κανόνα, αυτών που θα μελετούν τον Ρέμπραντ. Κάποτε το είχα υποστηρίξει με πάθος (πρβλ: Ο κλεμμένος πίνακας του Van Gogh επιστρέφει στο Μουσείο του Καΐρου, οι "Παπαρούνες" του όμως πάντα θα ξεφεύγουν εδώ:http://waxtablets.blogspot.gr/2010/08/van-gogh.html) Είναι εντυπωσιακό όμως το πώς, τα ερωτήματα που κατά το πρωτόκολλο θέτει στον εαυτό του ένας εκτιμητής έργων τέχνης για να διαπιστώσει αν ένας πίνακας είναι αυθεντικός, τηρουμένων των αναλογιών είναι παρόμοια με αυτά υποθέτω των ιατροδικαστών του CSI στα οποία έχει στραφεί τελευταία η αμερικανική αστυνομική λογοτεχνία. Πραγματολογικές πληροφορίες για τον «τρόπο», τα υλικά, την περίφημη «χρυσαφιά ανταύγεια» που αποδίδεται στον Ρέμπραντ, τις λεπτομέρειες τις απεικόνισης, τις ομοιότητες και τις διαφορές με άλλους πίνακες του σπουδαίου Ολλανδού ζωγράφου του 17ου αιώνα, τις λεπτομέρειες της ζωής του, και όπως καταλαβαίνετε στον πυρήνα του βιβλίου, η ψυχή της πλοκής, είναι η ανακατασκευή από τον συγγραφέα ενός νέου – πιο αυθεντικού από τον αυθεντικό - πίνακα του Ρέμπραντ που είναι σε θέση να προκαλέσει το πάθος, την υπεξαίρεση, και εν τέλει εγκλήματα για τις ανάγκες της λογοτεχνίας. 

Λέω πιο αυθεντικού από αυθεντικό γιατί ο χαμένος πίνακας του μυθιστορήματος, είναι η πεμπτουσία της έρευνας, η διεστραμμένη προβολή ίσως του συγγραφέα στο έργο του ζωγράφου…Αυθεντικό γιατί αισθάνεσαι πως βλέπεις επί τόπου τις πινελιές και το αίσθημα του πίνακα, εκεί που παίρνει μορφή μέσα στο σκοτάδι του πνεύματος του ερευνητή. 

Πόσος χρόνος έρευνας σε Πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες, σε βιβλιοθήκες Μουσείων, επισκέψεις σε ειδικούς που θα επαλήθευαν την αναζήτηση για την ύπαρξη του πίνακα, ταξίδια αστραπή στο Άμστερτναμ, τη Χάγη, τη Ζυρίχη εξοικονομούνται τώρα με την πλοήγηση στο διαδίκτυο. Πριν τελειώσω την ανάγνωση, είχα βρει τον πίνακα του Βερολίνου στο διαδίκτυο, και απολάμβανα αλλιώς τη μεταμόρφωσή του στον άλλο, τον λογοτεχνικά χαμένο. Ευτυχώς που οι άνθρωποι των εκδόσεων Άγρα δεν επέλεξαν αυτόν για το εξώφυλλο για να μη χαθεί η μαγεία. Αντιθέτως, εκεί υπάρχει μια λεπτομέρεια, ενός πολύ προγενέστερου πίνακα, μιας προσωπογραφίας της Maria Trip, κόρης της Alotte Adriaensdr. 

Σε κάθε περίπτωση, οι πίνακες που είδα χτες είναι εν μέρει διαφωτιστικοί. Δεν ήταν αυτό όμως που με συνεπήρε. Βεβαίως και θαύμασα πάλι τον Ρέμπραντ, έριξα ματιές σε μη προβεβλημένα όπως η νυχτερινή περίπολος έργα, για τους ειδικούς φυσικά δεν υπάρχει κάτι τέτοιο, όλα έχουν τη γοητεία τους και μια γεύση μυστηριώδους δημιουργικής χαράς. Πιστεύω όμως ότι είδα το πνεύμα να δίνει σάρκα και οστά σε μια νέα δημιουργία. Σάν ο ζωγράφος να είχε δώσει την έγκρισή του, να είχε συναινέσει στην αυθαιρεσία του συγγραφέα, που του είχε παραγγείλει μια νέα δημιουργία, σαν σε όνειρο, σαρξ εκ της σαρκός τους ….

Πόλυ Χατζημανωλάκη, Ιούλιος 2013