Το υπνοδωμάτιο του Vincent Van Gogh στην Αρλ

Το υπνοδωμάτιο του Van Gogh στην Άρλ. Σκίτσο στην επιστολή Β22

Α. Πρώτη εκδοχή – το δωμάτιο ως χώρος όπου του επιβάλλεται σε μια υποχρεωτική ανάπαυση

Το δωμάτιό του στην Άρλ το αγαπούσε πολύ. Προσφερόταν για τις ασκήσεις αυτοσυγκέντρωσης, όταν έκλεινε τα παραθυρόφυλλα, ξάπλωνε με τα ρούχα και ένοιωθε με κλειστά μάτια να φυτρώνει στην κάμαρα ένα χωράφι ώριμο, μια ζούγκλα από στάχια σε μια βοή ανέμου, αθέριστα ανάμεσα σε αυτή την ζωή και την άλλη, να τον σκεπάζει και να τον λικνίζει. Ο αέρας που φυσούσε ανάμεσα σε αυτήν και την άλλη ζωή, τον διαπερνούσε. Ήταν διαφανής – άχρωμος – άλλαζε το μέσα και το έξω ερήμην του, άλλαζε η προοπτική, δημιουργούνταν κάτι σαν σφύριγμα, όχι ακόμα ήχος, ένας βόμβος που περνούσε πάνω και μέσα από τα αντικείμενα τους, έδινε σχήμα και αυτός το άκουγε…
Αυτά δεν τα έλεγε πουθενά, ούτε στον αδελφό του. Ζωγράφιζε το γύρω του πολλές φορές, το ίδιο και το ίδιο, αυτό που βλέπετε στο Μουσείο Ορσαί, στο Άμστερνταμ, στη Νέα Υόρκη, το ίδιο δωμάτιο, είχε και τα σκίτσα, τόσα σκίτσα που εσώκλειε στον αδελφό του, λέγοντας άλλα λόγια ν’ αγαπιόμαστε… 

Το υπνοδωμάτιο του Van Gogh στην Άρλ, λάδι σε καμβά, Μουσείο Van Gogh στο Άμστερνταμ

Σιγά και μην τον πίστευε ο Τεό, ότι θα κοιτάς αυτόν τον πίνακα και «θα ξεκουράζεται νους, και ακόμα καλύτερα η φαντασία», να υποβάλει την ξεκούραση δηλαδή σε όποιον τον έβλεπε. Και μετά συνέχιζε την επιστολή με τον τρόπο που είχαν οι δυό τους να συνεννοούνται. Αρχιζε δηλαδή να συλλαβίζει τα χρώματα στο αλφαβητάρι του, άλλοτε να τα σημειώνει πάνω στο σκίτσο, άλλοτε να τα γράφει στην επιστολή λες και άλλος του το ζητούσε και αυτός του το έδινε. Του έδινε βέβαια αλλά δεν ξέρω τι ακριβώς. Είχαν μεγάλη δόση βίας οι εκφράσεις: πάρε χρώμα να στοχαστείς, πάρε χλωμή βιολέτα για τους τοίχους και κοκκινότουβλα για το πάτωμα και κίτρινο σαν βούτυρο για το ξύλο του κρεβατιού και τις καρέκλες και τα σεντόνια ένα ελαφρύ, πολύ ελαφρύ πράσινο του λεμονιού. Η κουβέρτα κόκκινη, το παράθυρο πράσινο, το τραπέζι της τουαλέτας πορτοκαλί, η λεκάνη μπλε… και αυτά είναι όλα, ένα άδειο δωμάτιο, και τίποτα δεν θα υπάρχει εδώ μέσα να κινεί ο υποψίες – μην κοιτάς τον καθρέφτη ραγίζει – τίποτα μέσα στον καμπυλωμένο χωροχρόνο με τρεις τοίχους, με τα κλειστά του παράθυρα, και οι φαρδιές γραμμές στα έπιπλα, τίποτα. Αυτό είναι η απαραβίαστη ανάπαυση.
Τα πορτρέτα στους τοίχους αλλάζουν μορφές: βράχοι και βελανιδιά, ένα που δεν φαίνεται, το πορτρέτο της μητέρας τους, άλλοτε του Μιλλιέ του Ζουάβου, εκείνος που τον είχε δει να ζωγραφίζει και τρόμαξε , άλλοτε του Ευγένιου Μποχ και να μια αυτοπροσωπογραφία του καλλιτέχνη, αυτό ακριβώς να δείχνουν όχι το δωμάτιο αλλιώτικο, αλλά την εσωτερική ζωή του πως άλλαζε και πώς την κρέμαγε στους τοίχους. Να δείχνουν το πέρασμα του χρόνου, τον εγκλεισμό...
Και τα στάχυα, αυτά δεν διακρίνονται, τοπία θερισμού, θημωνιές σαν σβέρκοι καταδίκων, αλλού…
Και το κάδρο θα είναι λευκό, γράφει στο τέλος, γιατί «δεν υπάρχει λευκό στον πίνακα», αυτό δεν το είχα προσέξει, προσπαθώ να καταλάβω τι κρύβει πίσω από αυτή την εξονυχιστική λεπτομέρεια. Τι εννοεί εκδίκηση.
Γιατί αυτός ο πίνακας είναι εκδίκηση.
«Αυτό θα είναι μια εκδίκηση για την υποχρεωτική ανάπαυση που μου επεβλήθη», έτσι τελείωνε η επιστολή στον αδελφό του. 

Το υπνοδωμάτιο του Van Gogh στην Άρλ, λάδι σε καμβά, Μουσείο Ορσαί, Παρίσι

Το υπνοδωμάτιο του Van Gogh στην Άρλ, λάδι σε καμβά, Ινστιτουτο Τέχνης, Σικάγο

Β. Εκδοχή, προγενέστερη, με τον τρόπο του Κ. Π. Καβάφη

ΗΛΙΟΣ ΣΤΟ ΚΙΤΡΙΝΟ ΣΠΙΤΙ (με τον τρόπο του Κ.Π.ΚΑΒΑΦΗ)

Την κάμαρην αυτή, πόσο καλά την ξέρω
Τώρα νοικιάζονται κι αυτή κι η πλαγινή
Τουριστικά δωμάτια, κι όλο το σπίτι έγινε
Πανσιόν για τους τουρίστες που έρχονται στην Αρλ

Α, η κάμαρη αυτή, τι γνώριμη που είναι

Κοντά στην πόρτα εδώ στεκόταν σκεφτικός
Κάθε πρωί το βήμα να ακούσει της κυράς
Που τίναζε στον ήλιο το τούρκικο χαλί
Για να την αποφύγει την ενοχλητική
Δεξιά ένα τραπέζι γεμάτο γυαλικά
Εκεί που ακουμπούσε το λατρεμένο αψέντι
Και όλα γύρω μπλε
Πιο πάνω του κρεμόταν στον τοίχο ο καθρέφτης
Και δίπλα το προσόψι, πάνω σε ένα καρφί
Δεν είχε τίποτε άλλο η κάμαρα ήταν άδεια
Εκτός τις δυο μεγάλες τις ψάθινες καρέκλες
Πλάι στο παράθυρο ήταν το κρεβάτι
Που ονειρεύτηκε τόσες φορές

Θα βρίσκονταν ακόμη τα καϋμένα πουθενά;

Πλάι στο παράθυρο ήταν το κρεβάτι
Ο ήλιος του απογεύματος τώφθανε ως τα μισά

Απόγευμα η ώρα ήτανε περασμένη,
Κι αυτός είχε σταθεί
Μπροστά εις τον καθρέφτη στα χέρια το ξυράφι κρατούσε για να στείλει
Στη δύστυχη Ραχήλ του το αποτρόπαιο δώρο
Μέσα σε ένα μαντίλι....

Πόλυ Χατζημανωλάκη
Ιούλιος 2013

Το υπνοδωμάτιο του Van Gogh στην Άρλ, σκίτσο από την επιστολή 554 

Οι φωτογραφίες των πινάκων και τα σκίτσα, καθώς και τα κείμενα των επιστολών, από τον δικτυακό τόπο Vincent Van Gogh Gallery, εδώ: 
http://www.vggallery.com/painting/p_0482.htm