Ο Χαφέζ από το Σιράζ και η Δύση: γράφοντας σαν εκείνον, πίνοντας σαν εκείνον, συνομιλώντας μαζί του. Ιστορίες πνευματικών οφειλών (Ομιλία της Πόλυς Χατζημανωλάκη στο Μορφωτικό Κέντρο της Πρεσβείας Ι.Δ. του Ιράν)

Αγαπητή κυρία Πρέσβειρα, κύριε Μορφωτικέ Ακόλουθε, Σεβασμιώτατε, αγαπητοί προσκεκλημένοι

 Είναι για μένα μεγάλη τιμή η πρόσκληση σε αυτή η συνάντηση στο χώρο μελέτης και διάδοσης της γλώσσας, του πολιτισμού, της ποίησης του Ιράν,  μιας χώρας με τεράστια πολιτιστική παράδοση  από βαθιά στην ιστορία – μιλάμε για χιλιετίες -  τόπο ανθοφορίας  και συνάντησης τόσων σπουδαίων πολιτισμών.  Ελπίζω και σήμερα η εκδήλωση για τον Πέρση ποιητή Χαφέζ από το Σιράζ  να κάνει γνωστό το έργο του και την ακτινοβολία του και στην Ελλάδα – ένα πολύτιμο κεφάλαιο για τον παγκόσμιο πολιτισμό, μια κληρονομιά που έχετε την ευκαιρία εσείς που ζείτε  και μιλάτε τη γλώσσα να απολαμβάνετε μια ποίηση και ένα ποιητή τον οποίο θαύμασαν και με τον οποίο συνομίλησαν πνευματικά σπουδαίοι λογοτέχνες της Δύσης που τον προσέγγισαν από τις μεταφράσεις των ποιημάτων του στη γλώσσα τους. 

Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν απόψε εδώ άλλοι περισσότερο εξοικειωμένοι, άλλοι λιγότερο με την ποίηση του Χαφέζ ή με την ποίηση γενικότερα και φυσικά με την Περσική γλώσσα, άλλοι με εφόδια στο επιστημονικό πεδίο, άλλοι με διαδρομές στην μελέτη και την έρευνα στη λογοτεχνία με σκοπό να μιλήσουμε για την κληρονομιά του Χαφέζ. Ενός ποιητή που έζησε 700  χρόνια πριν από μας . Ο Χαφέζ γεννήθηκε περίπου το 1320 στο Σιράζ μετά την πρώτη επέλαση των Μογγόλων υπό τον Τσέγκις Χαν και έζησε μέχρι το τέλος του δέκατου τέταρτου αιώνα.  Παρά το ότι το Σιράζ δεν έμεινε ανεπηρέαστο από τις αναταράξεις εκείνης της εποχής, παρέμεινε ειρηνικό υπό κατοχήν  εκείνη την περίοδο και ο ποιητής βρέθηκε κάτω από την προστασία διαφόρων ηγεμόνων.  Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε – όπως λέει και το ποιητικό του ψευδώνυμο, το Ταξαλός,  ότι Χαφέζ σημαίνει «φύλακας», αυτός που έχει απομνημονεύσει το Κοράνι, αυτός που το είχε ολόκληρο αποστηθίσει και είχε λάβει μια κλασική θρησκευτική εκπαίδευση. Βέβαια πιστεύεται αν και πολλά δεν είναι γνωστά για τη ζωή του ότι είχε ακολουθήσει τη μυστική διδασκαλία του Σουφισμού. 

Η ποίησή του διακατέχεται από τα θέματα της αγάπης, του έρωτα, της νοσταλγίας, της προσωρινότητας της ζωής. Το έργο του κατοικείται από χαρακτήρες όπως ο εραστής και ο αγαπημένος σε διάφορες προσωποποιήσεις , έρωτας προς την όμορφη κοπέλα έως το πιο αφηρημένο των συμβόλων – το αηδόνι και το τριαντάφυλλο (ο ακατάδεκτος, όμορφος και σκληρός εραστής  - έχει και αγκάθια και ο ποιητής το αηδόνι που προσπαθεί να τον προσεγγίσει που αφήνει αρκετούς να υπονοήσουν ότι εννοεί τη μυστική αγάπη προς το Θεό. Υπάρχει ο ταβερνιάρης – αυτός που κερνάει  το κρασί, ο μεθυσμένος,  ο υποκριτής, ο ασκητής, ο άδικος δικαστής, το μυθικό πουλί ο φοίνικας. το λυγερό κυπαρίσι – το σώμα της αγαπημένης, τα βέλη από τις βλεφαρίδες της που τρυπούν την καρδιά οι μοσχομυριστές μπούκλες της. Μια ποίηση γεμάτη σύμβολα, σοφία, που ακόμα και σήμερα συγκινεί. Ίσως θα πρέπει να μιλάμε για την Περσική ποίηση γενικώς και όχι μόνο για το Χαφέζ μια και ο Χαφέζ ανήκει σε μια παράδοση που ήθελε τον ποιητή να εκλεπτύνει αυτό που του παραδόθηκε, να το φυλά στην καρδιά του, να το «αποστηθίζει». Λέγεται πως ένας καλός ποιητής έπρεπε να γνωρίζει από στήθους είκοσι χιλιάδες στίχους από το έργο των αρχαίων, δέκα χιλιάδες στίχους από το έργο των συγχρόνων και ταυτόχρονα να έχει επαφή με το Ντιβάν – το διβάνιο – το συλλογικό έργο των σπουδαίων ποιητών – των αρίστων της ποίησης. Οι ποιητές ήταν δηλαδή επαγγελματίες του είδους με μέγιστη τεχνική αρτιότητα με επιρροή στα υψηλά κλιμάκια της εξουσίας. Η έμπνευση ισοδύναμη σχεδόν με την προφητεία. Μπορεί μια εκστρατεία να είχε αίσιο τέλος χάρη στην ποιητική μαντεία που είχε προηγηθεί. Η ποίηση είχε δηλαδή και μαντικές ιδιότητες και η ποίηση του Χαφέζ έχω διαβάσει εχρησιμοποιείτο σαν πνευματικό βοήθημα, σαν προφητική στήριξη μια δύσκολη στιγμή που κάποιος άνθρωπος είχε ανάγκη από μια συμβουλή.
Αυτό που έκανε τον Χαφέζ να ξεχωρίζει είναι ότι  είχε τον τρόπο του να μιλάει σε όλους να μιλάει στο νου και στην καρδιά.  Για το θεολόγο ήταν εμπνευσμένος, για τον φιλοσοφο βαθύς και στοχαστικός. Για τον καθημερινό άνθρωπο του μετέφερε την παραδοσιακή σοφία. Η συχνότητα της ποίησής του έφτανε σε τέτοια λεπτότητα που μπορούσε – μπορεί – να εκφράσει το βασίλειο του αοράτου.  Lesan al gayeb..  Και όλα αυτά με μια λαμπρή τεχνική συνωνύμων, αντιθέτων, ομοήχων, επαναλήψεων που φέρνουν στο νου – όπως γράφει ενας από τους μεταφραστές του, ο Peter Avery την αφηρημένη διακοσμητική και τα περίτεχνα αραβουργήματα στα αρχαία τζαμιά του Ιράν. Σαν η εικονοποιία και το αραβούργημα της ποίησης να είναι της ίδιας τάξεως με την ψυχική διάθεση του καλλιτέχνη που τεχνουργεί αυτά τα θαυμαστά γεωμετρικά σχήματα. Δεν μπορώ να το αντιληφθώ γιατί δεν γνωρίζω περσικά – ο  Peter Avery εμαθε Φαρσί για να μπορέσει να τον μεταφράσει. Στην  τέχνη του αραβουργήματος  είναι  εκεί που η ποίηση και η καλλιγραφία συνδέονται με την ανάγκη της ανθρώπινης ψυχής να τρυπήσει το κέλυφος που μας καλύπτει, να αναζητήσει την τάξη και την αρμονία στο χάος.
Θεώρησα απαραίτητο να κάνω αυτή την μακροσκελή εισαγωγή μελετώ και γράφω λογοτεχνία δεν είμαι φιλόλογος  - έχω γνωρίσει την ποίηση του Χαφέζ από τις μεταφράσεις στα Αγγλικά και τα Γαλλικά  αλλά τούτο εκ των υστέρων. Υπάρχουν διάβασα εκατό μεταφράσεις του στα Αγγλικά.  Η παλαιότερη, αυτή που σέβονται όλοι και εκεί βασίζονται είναι η μετάφραση  του Sir William Jones που μετέφρασε κάποια ποιήματα το 1771 ( Jones ήταν δικηγόρος και λόγιος και γνώριζε όπως λένε 28 γλώσσες) Του θύμισε τον Πετράρχη – έτσι είχε πει – και έκανε τρόπον τινά την αρχή, με τα θέματα του έρωτα όπως τα είχε καταλάβει δίνοντας αφορμή σε άλλους ποιητές την εποχή του ρομαντισμού – όπως ο λόρδος Μπάυρον να ανακαλύψουν μια εικόνα εξωτισμού, μια πραγμάτωση της εικόνας της ανατολής που υπήρχε διάχυτη στη δύση.

Λίγο μετά τον Jones έγινε και η μετάφραση του Χαφέζ στα Γερμανικά  από τον διακεκριμένο Αυστριακό οριενταλιστή σοφό τον Βαρώνο von Hammer-Purgstall  ο οποίος το 1812 παρέδωσε μια μετάφραση ολόκληρου του Ντιβάν στα Γερμανικά – μια κατά λέξη και πεζή μετάφραση. Το πώς πρέπει να μεταφράζεται ο Χαφέζ είναι συζητήσιμο. Η ποίηση είναι αυτό που χάνεται στη μετάφραση, αυτό είναι γεγονός. Πώς όμως να αποδοθεί ένας ποιητής με τόσο λεπτά νοήματα, με την τεχνική του αραβουργήματος, με την τέχνη του να κρύβει και εξαφανίζει τον εαυτό και την υπογραφή του μέσα στο ποίημα;

Ο τρόπος που θα μεταφράσεις το ποίημα εξαρτάται όχι μόνο από τη γνώση της γλώσσας, αλλά του πολιτισμού της εποχής, τα γεγονότα που συμβαίνουν, τα συμφραζόμενα – λένε πως ο Χαφέζ ήταν και πολιτικό ζώο  είχε υπόψιν του τι συνέβαινε στη χώρα του – από την ερμηνεία του τι γράφει, φερ’ ειπείν μιλά για κρασί συνεχώς, είναι αυτό συμβολικό; Είναι το κρασί όντως μια εμπειρία μέθης αληθινή που την επιτελεί για να λυτρωθεί από τα βάσανά του; Είναι έκσταση; Είναι η περίφημη «νηφάλιος μέθη» που αναφέρουν εδώ οι ορθόδοξοι καλόγεροι στο Άγιο Όρος,  η μέθη δηλαδή που συμβαίνει χωρίς κρασί; Είναι αδυναμία; Και ο ταβερνιάρης ποιος είναι; Για ποιο λόγο ο Χαφέζ τόσο σπουδαίος ποιητής δίνει τόση αξία σε αυτόν που έχει το χάνι, το πανδοχείο; Οι ερευνητές όσο έχω μελετήσει έχουν διαφορετικές απόψεις. Και όσο πιο βαθιά και κοντά στο πνεύμα του ποιητή και της εποχής του μπορεί να φτάσει ο μεταφραστής, τόσο αλλιώτικη θα είναι η μετάφραση. Κάποιοι μεταφραστές προτίμησαν την ουδετερότητα – θεωρώντας ότι λέξη προς λέξη θα φτάσουν στο πνεύμα του Χαφέζ. Άλλοι θεώρησαν ότι τον έχουν καταλάβει και μετέφρασαν έμμετρα μένοντας στο πνεύμα της δικής τους εποχής. Άλλοι προσπάθησαν να τον μιμηθούν και έγραψαν ποιήματα που μοιάζουν με τα δικά του θεωρώντα ότι μετάφραση δεν είναι δυνατόν να υπάρχει. Θυμίζω αυτό που έκανε ο Φιτζέραλντ για τον Ομάρ Καγιάμ που ξαναέγραψε τα ποιήματά του.   Επ’ ουδενί, έλεγε ο ίδιος,  δεν πρέπει να θεωρείται αυτό μετάφραση.
Και μετά έχουμε την περίπτωση του Γκαίτε που πήρε την μετάφραση του Purgstall την μελέτησε και ξεκίνησε έναν πνευματικό εσωτερικό διάλογο με τον Χαφέζ που τον οδήγησε στην συγγραφή ενός νέου Διβανίου, το «ανατολικοδυτικο Ντιβάνι» έτσι ονόμασε τη συλλογή του. Πρόκειται για μια συλλογή με περσικούς τίτλους, με εικονογράφηση στα γερμανικά και τα περσικά – για δώδεκα βιβλία που εχουν περσικούς τίτλους : Moqqani-Nameh το βιβλίο του τραγουδιστή, Hafiz-Nameh, το βιβλίο του Χαφέζ, Eshq-Nameh το βιβλίο του εραστή  και πάει λέγοντας. Στο ανατολιτικο δυτικό ντιβάνι, ο Γκαίτε προσπαθεί να συγκεράσει τον ανατολικό με τον δυτικό πολιτισμό, θεωρεί ότι Χαφέζ είναι αδελφός του, ο δίδυμός του και παράγει ένα μνημειώδες έργο αναγνωστικής ανταλλαγής εκφράζοντας μια λατρεία για τον Χαφέζ – άγιος Χαφέζ, ουράνιος φίλος έτσι τον αποκαλεί.

Παραδεχτείτε το!

 Οι ποιητές απ΄την Ανατολή

Είναι μεγαλύτεροι από εμάς, τους ποιητές της Δύσης

Είθε να εξαφανιστεί ο κόσμος όλος, Χαφέζ,

με σένα, και με σένα μόνο Θέλω να αναμετρηθώ!

 Έλα να μοιραστούμε Πόνο και ευχαρίστηση σα δίδυμα αδέρφια. Όπως εσύ να αγαπήσω, σαν κι εσένανε να πιω, Αυτή θα είναι η περηφάνεια κι η ζωή μου!

Για να  μείνουμε στη Γερμανία – ο Νίτσε που διάβασε τη μετάφραση του Purgstall και μελέτησε το Ανατολιτικοδυτικό Ντιβάνι του Γκαίτε θεωρούσε σπουδαίο τον Χαφίζ – και τον αναφέρει στην Χαρούμενη Γνώση. Αξίζει να επισημάνουμε τους προβληματισμούς του Νίτσε για την μέθη – είναι γνωστές οι μελέτες του για την τραγωδία, το Διόνυσο, τον ρόλο του κρασιού και φυσικά προβληματίστηκε στο συμβολικό ρόλο του κρασιού στον Χάφεζ, την μέθη ως έκσταση

Από τη Γερμανία περνάμε στην Αμερική – τη μετάφραση του Purstall  διάβασε ο  σπουδαίος Αμερικανός ποιητής Ραλφ Εμερσον - να πώς διαχέεται η ποίηση και οι ιδέες του Χαφέζ στον κόσμο – ο Έμερσον δηλώνει σαφώς ότι τον θαυμάζει  και προσπαθεί να τον μεταφράσει στα Αγγλικά από τα Γερμανικά – και η σπουδαία θαυμάστρια του Έμερσον  η Έμιλυ Ντίκινσον γράφει ένα ποίημα με το κρασί που δεν προέρχεται από ζύμωση – there is a wine that never brewed – μιλώντας για μια εκστατική κατάσταση που είναι ανώτερη από τη μέθη του κρασιού και που οι ερευνητές γράφουν ότι ίσως προσεγγίζει καλύτερα το πνεύμα του Χαφέζ από τον μέντορά της τον Έμερσον.

Την ίδια εποχή στην Ευρώπη, από τις αρχές του 19^ου αιώνα, ο ρομαντισμός παίρνει στοιχεία από τον Χάφεζ – ο λόρδος Μπάυρον γράφει ποιήματα ς που βασίζονται στους ερωτικούς στίχους του Χάφεζ. Το θέμα του θαυμασμού προς την ανατολή, του παραμυθένιου πλούτου που οι δυτικοί συζητούν ότι έχει, της ομορφιάς και του εξωτισμού που προκαλεί τον θαυμασμό αλλά και την επιθυμία για κυριαρχία της Δύσης μπόλιασε τους στίχους των ποιητών της με εικόνες και συμβολισμούς από την ανατολή.  Κυκλοφορούν και άλλες μεταφράσεις του Χάφεζ – η πιο γνωστή εκείνη την εποχή είναι αυτή της Γερτρούδης Μπελ, μιας συνταγματάρχου του Βρετανικού στρατού, απόφοιτου ιστορίας της Οξφόρδης, μέλους των μυστικών υπηρεσιών της Μεγάλης Βρετανίας , χαρτογράφου – είναι γνωστοί οι χάρτες Μπελ, μια μυστήρια περίπτωση γυναίκας που κατάφερνε να την σέβονται και να την υπολογίζουν οι Άραβες φύλαρχοι  – λέγεται ότι αυτή ήταν πίσω από τη χαρτογράφηση της αραβικής ερήμου αλλά και την ίδρυση του κράτους του Ιράκ από τη Μεγάλη Βρετανία. Η Γερτρούδη Μπελ μετάφρασε το Ντιβάνι του Χάφεζ έμμετρα, σαν να μεταφράζει Σαίξπηρ. Έγραψε μια τεράστια εισαγωγή στο Ντιβάν , που βρισκόταν  σε κάθε Αγγλικό σπίτι στο τέλος του δέκατου ένατου αιώνα. Στην εισαγωγή της έγραψε για την ζωή του Χαφέζ και την ιστορία του Ιράν, τις κατακτήσεις από τους Μογγόλους και προσπάθησε να δώσει μια πολιτική ερμηνεία στην ποίησή του. Δεν έμεινε ευτυχώς μόνο στην  πολιτική.
Στο τέλος του βιβλίου  υπάρχουν εκτενείς σημειώσεις καλόπιστης και προσεκτικής ανάγνωσης που προσπαθεί να εξοικειώσει τον Δυτικό αναγνώστη με τον Χάφεζ.
Είναι αξιανάγνωστη  η μεταφραση της Γερτρούδης Μπελ. Παρά το ότι αντανακλά το πνεύμα του καιρού της και ακούγεται σαν σονέτο του Σαίξπηρ, ο αναγνώστης που δεν γνωρίζει περσικά διαβάζει ωστόσο ποίηση

Η πιο έγκριτη μετάφραση στα Αγγλικά θεωρείται ότι είναι αυτή του Peter Avery ο οποίος ήταν καθηγητής στο Καίμπριτζ και συνέβαλε στη διάδοση της Περσικής ιστορίας και του πολιτισμού στη Δύση. Ο Avery προτίμησε την πεζή κατά λέξη μετάφραση – θεωρώντας ότι έτσι προστατεύει τον αναγνώστη από τις αυθαιρεσίες κάποιας ενδεχόμενης ερμηνείας. Αυτό βέβαια που προκύπτει δεν είναι ποιητικό αλλά πεζό κείμενο, αλλά ο Avery προσπάθησε να «διαφυλάξει» το κείμενο όσο είναι δυνατόν, λέγοντας πως ο ίδιος για να μπορέσει να μελετήσει τον Χαφέζ έμαθε περσικά. Η ποίηση δηλαδή είναι αυτό που σώζει τις γλώσσες, γιατί δεν μεταφέρεται με τη μετάφραση και πρέπει να μάθεις τελικά την γλώσσα του άλλου για να την προσεγγίσεις.

Τελειώνω με μερικές μικρές ιστορίες που συνάντησα στην πορεία των δικών μου αναγνωστικών και λογοτεχνικών διαδρομών.

Δεν έχω πάει στο Ιράν και δεν έχω ιδίαν άποψη όπως έχουν ο Avery ή o Jason Elliot που γράφουν στα οδοιπορικά τους κείμενα μαρτυρίες από την πρόσληψη του Χαφέζ στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Ένας ταξιτζής στην Τεχεράνη που ήταν από το Σιράζ,  γράφει ο Avery,  ακούει τον πρώτο στίχο από την «Τουρκοπούλα από το Σιράζ» το ποίημα και το  απαγγέλει ολοκληρο   και άλλα παρόμοια.  Η δική μου διαδρομή είναι αναγνωστική  και  έγινε πριν δέκα χρόνια γράφοντας στο ιστολόγιό μου – τις Πινακίδες από κερί – ένα μπλογκ για τη μνήμη – ένα κείμενο μετά την ανάγνωση ενός διηγήματος του Κοναν Ντόυλ με τίτλο «Υπόθεση ταυτότητας» - εκεί ο Σέρλοκ Χολμς, ο ντετέκτιβ λύνει μια υπόθεση όπου κάποιος προσπαθεί να προσποιηθεί ότι είναι κάποιος άλλος με την επαγωγική του μέθοδο αναλύοντας και αποκρυπτογραφώντας μια δακτυλογραφημένη επιστολή και ανακαλύπτοντας την ταυτότητα αυτού που την έγραψε από τον τρόπο που είναι δακτυλογραφημένα κάποια γράμματα, από δεκατέσσερα στοιχεία που είναι κρυμμένα εκεί, με τον τρόπο που ο Χαφέζ έκρυβε την υπογραφή του, το ταξκαλούς του στα ποιήματα.  Και βέβαια λύνοντας το μυστήριο  ο Σέρλοκ αναφέρει σαφώς τον Χαφέζ. «Θυμήσου το παλιό περσικό ρητό “ Υπάρχει κίνδυνος για αυτόν που αρπάζει το μικρό της τίγρης, υπάρχει κίνδυνος για αυτόν που αρπάζει την αυταπάτη από μια γυναίκα” Υπάρχει τόση σοφία στο Χαφίζ, όση και στον Οράτιο και τόση πολλή γνώση του κόσμου…»

Το Ντιβάνι του Χαφέζ βρίθει από περιπτώσεις τέτοιας απόκρυψης, πλεξίματος όπως στα αραβουργήματα της υπογραφής του ποιητή.

«Είμαι άγιος ή αμαρτωλός
Τι από τα δύο θα γίνω;
Ο Χαφέζ κρατά το μυστικό του μυστηρίου του…»

Μια παρόμοια περίπτωση κρυψίματος υπογραφής – μοιραία μου φαντάζει – που την ανακάλυψα διαβάζοντας τον Δούναβη του Κλαούντιο Μάγκρις και την ιστορία  για το πώς ο Γκαίτε έγραψε το ανατολιτικοδυτικό ντιβάνι. Εκεί διάβασα για πρώτη φορά  για το θαυμασμό του Γκαίτε για τον Χαφέζ. Ο Μάγκρις γράφει για τον Γκαίτε και τη Μαριάννας Βίλμερ – Γιουνγκ, μια νεαρή θεατρίνας παντρεμενη με τον φίλο του ποιητή, το δικαστή Βίλμερ που του ειχε παραχωρήσει το σπίτι του στο Λυντς για να συνθέσει το Ανατολιτικοδυτικό Ντιβάνι. 

Ο εξηνταπεντάχρονος Γκαίτε, ο οποίος έκανε περίπατο στους κήπους ντυμένος περσικά εμπνεύστηκε από την ομορφιά και τη χάρη της κοπέλας και δημιουργήθηκε μεταξύ τους μια πνευματική σχέση με αφορμή την ποίηση του Χάφεζ που οδήγησε στη σύνθεση δυο ποιημάτων από τη Μαριάννα – ως Ζουλέικα – που περιλαμβάνονται στο βιβλίο του Γκαίτε με το όνομά του.
Αργότερα έψαξα περισσότερο για αυτήν την ιστορία και βρήκα μια ερωτική επιστολή της Μαριάννας προς τον γέροντα σοφό ποιητή που αντί να έχει δικά της λόγια ήταν ολοκληροι στίχοι του . Η επιστολή ήταν ένας κατάλογος με αριθμούς, τον αριθμό του ποιήματος και τον αριθμό του στίχου που έφτιαχναν ένα κολάζ με το κείμενο που ήθελε να πει.  

Τα ποιήματά της που στην αλληλογραφία τους που η ίδια δημοσιοποίησε λίγο πριν πεθάνει σε ηλικία 76 ετών, φαίνεται ότι είναι δικά της δυο από τα ωραιότερα ποιήματα του βιβλίου του Γκαίτε, είναι όμως κρυμμένα στο βιβλίο του με το όνομα της Ζουλέικα. Ούτε ο Σούμπερτ που τα είχε μελοποιήσει δεν φαίνεται να το γνώριζε αυτό οτί δηλαδή τα ποιήματα αυτά δεν ήταν του Γκαίτε.
Μια περίπτωση δηλαδή κρυμμένης υπογραφής κρυμμένης ταυτότητας, όπως ακριβώς ο Χαφέζ έκρυβε την υπογραφή του ο Γκαίτε έκρυψε τα ποιήματα της αγαπημένης του. Νομίζω ήταν η πιο περίτεχνη μνημείωση μιας πνευματικής ερωτικης σχέσης –

Κλείνοντας εδώ την εισήγηση  θα ήθελα να διαβάσω μια στροφή από δυο ποιήματα του Χάφεζ  που μετέφρασε η ποιήτρια Ολβία Παπαηλίου – η μετάφραση έγινε από τα Αγγλικά, από το κείμενο της Γερτρούδης Μπελ:

Έχει το αηδόνι το αίμα χύσει, της ζωής του,

όταν, στου ανέμου τα φιλιά, το πρωινό,

του τριαντάφυλλου το κλέος ξεδιπλώνει

με το σκισμένο του το στήθος φθονερό:

τα ροδοπέταλα βάφει με χρώμα πορφυρό.

  

και το άλλο

  

Το αηδόνι με το αίμα της καρδιάς του

τ’ άλικο ρόδο έθρεψε, μετά αέρας ήρθε

κι απ΄τα κλαδιά επάνω αρπάχτηκε με φθόνο,

εκατό αγκάθια έμπλεξε τριγύρω στην καρδιά.

  

Το αηδόνι και το τριαντάφυλλο, ο ποιητής και ο αγαπημένος που

Και τούτο για να τελειώσω με δυο αράδες από τον αγαπημένο μου Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη από το Έρος – Θέρος. Ἡ Ματὴ ἔκοψε λευκὸν ρόδον κ᾽ ἐκόσμησε τὸ παρθενικὸν στῆθός της. Ἡ ἀηδών, ἡ λιγεῖα ψάλτρια, βλέπουσα τὸ ὡραῖον ἐκεῖνο ἄνθος ἐπὶ τοιαύτης γάστρας φυτευθέν, θὰ ἠρωτεύετο μὲ διπλοῦν ἔρωτα τὸ χαριτωμένον ἐκεῖνο ρόδον.

Ο έρωτας του αηδονιού με το τριαντάφυλλο. Από ποιους δρόμους, της μετάφρασης του Jones ή της Γερτρούδης Μπελ, από τους ρομαντικούς τον Μπάυρον ή τα υπέροχα παραμύθια του Όσκαρ Γουάιλντ ταξίδεψαν οι στίχοι και οι μεταφορές του Πέρση ποιητή και από τους ροδώνες του  Σιράζ και τα οροπέδια της χώρας του έφτασαν στο μικρό ταπεινό νησάκι του Αιγαίου, στις ιστορίες της Σκιάθου του Παπαδιαμάντη.

Μεγάλη οφειλή λοιπόν στον Πέρση ποιητή, που η ομορφιά της ποίησής του έχει εμπνεύσει και πιστεύω πως θα εξακολουθεί να εμπνέει αυτούς που συγκινούνται πάντα από την ποίηση από γλώσσα σε άλλη γλώσσα και να μεθούν με το κρασί που κερνά ο Χαφέζ τον Γκαίτε, τη Γερτρούδη, τον Νίτσε και την Έμιλυ Ντίκινσον.

Σας ευχαριστώ.

Αθήνα 21 Νοεμβρίου 2018