Δευτέρα 24 Αυγούστου 2009

Η έως θανάτου αγανάκτηση του Ιωνά για το δεντράκι του


Έχουμε ακούσει παλιά την ιστορία του Ιωνά Μπεν Αμιτάι, του προφήτη που προσπάθησε να ξεφύγει από την επιταγή του Θεού να προφητεύσει την καταστροφή της πόλης της Νινευή, αν οι κάτοικοί της συνέχιζαν να ζουν στο δρόμο της απωλείας.

Σύμφωνα λοιπόν με την ιστορία, ο Ιωνάς αποφασίζει να το σκάσει και επιβιβάζεται σε ένα πλοίο ειδωλολατρών εμπόρων. Η ιστορία με την καταιγίδα και τη θαλασσοταραχή που στέλνει ο Θεός για να τον τιμωρήσει είναι γνωστή, όπως και η ιστορία με το κήτος που τον καταπίνει και τον κρατά στην κοιλιά του για τρεις μέρες. Στο διάστημα αυτό, πρόσφορο φυσικά για μεταγενέστερες ερμηνείες και συμβολισμούς, ο Ιωνάς αποφασίζει να αναλάβει τις ευθύνες του και να προφητεύσει τελικά την καταστροφή της Νινευή.

Το κήτος ξεβράζει τον Ιωνά και πράγματι, όπως γνωρίζουμε, εκπληρώνει την αποστολή του και οι κάτοικοι της Νινευή, πείθονται να αλλάξουν νοοτροπία και αυτή η πόλη σώζεται.



Αυτή η ιστορία της διπλής διάσωσης, του Ιωνά και της Νινευή πολλαπλά διδακτική αλλά και συναρπαστική εκτός από υλικό για παιδικές αφηγήσεις έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης για τη λογοτεχνία. Εκτός από το συναφές θέμα που έχει με την άσπρη φάλαινα του Melville και τις αναφορές εκεί, και ο Michel Tournier προβληματίζεται σοβαρά για το πώς τα κατάφερε να επιβιώσει ο Ιωνάς στριμωγμένος και χωρίς αέρα στην κοιλιά του κήτους βγάζοντας ενδιαφέροντα συμπεράσματα για το πώς το δέρμα του θα είχε μουλιάσει από τις εκκρίσεις των γαστρικών υγρών του κήτους. Παίρνει δηλαδή κατά λέξη και όχι συμβολικά το ότι το κήτος είχε καταπιεί τον Ιωνά.


Από τον Ιωνά είναι προφανώς εμπνευσμένη και η περιπέτεια στον Πινόκιο του Carlo Collodi όπου η φάλαινα καταπίνει ολόκληρο το πλοίο του Πινόκιο και αυτός με τον θετό πατέρα του καταφέρνουν να ξεβραστούν.

Δεν γνωρίζω αν οι ταξιδιώτες στον Ικαρομένιππο του Λουκιανού που επιστρέφοντας από το ταξίδι στο φεγγάρι βρίσκονται κι αυτοί στην κοιλιά του κήτους οφείλουν την περιπέτειά τους στο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης.

Η Νινευή όμως, έστω και την υστάτη ώρα, σώθηκε.

Θα ήθελα να αναφέρω, ωστόσο, μια λιγότερο λαμπρή αλλά πολύ συγκινητική σκηνή στο τέλος της ιστορίας.
Σύμφωνα με το κείμενο, φεύγοντας από την πόλη, ξαπλώνει να κοιμηθεί και ο Θεός κάνει να φυτρώσει, σε μια νύχτα, μια κολοκυθιά για να του κάνει σκιά.

H σκιά του μικρού δέντρου, τον ανακούφιζε από την θλίψη του.

Την άλλη μέρα όμως, ο Κύριος με τις άγνωστες βουλές, διέταξε ένα σκουλήκι να επιτεθεί στην κολοκυθιά και να την ξεράνει. Και όταν ο ήλιος ανέτειλε, διέταξε έναν «άνεμο ανατολικόν και καυστικόν» να φυσήξει.

Και ο Ιωνάς απελπίστηκε και θέλησε να πεθάνει.



Είπε μάλιστα:

«Είναι καλύτερα να αποθάνω παρά να ζω»

Και ο Θεός του είπε:

«Είναι καλό να αγανακτείς για την κολοκύνθην;»

Και ο Ιωνάς, απάντησε με θάρρος για την καταστροφή του δέντρου που του έκανε σκιά.

«Καλόν είναι να αγανακτώ έως θανάτου»


Πηγές εικόνων από το διαδίκτυο

http://jeffreyshawn.files.wordpress.com/2009/04/jonah-and-the-gourd-2jpg.jpeg
http://gnosticteachings.org/images/stories/tarot/Jonah%20and%20the%20gourd.jpg
http://blogs.record-eagle.com/wp-content/uploads/2009/04/jonah.jpg
http://www.ldolphin.org/jonah/jonah.jpg
http://www.writedesignonline.com/eyemindcandy/KENNICO1.JPG
http://proudatheists.files.wordpress.com/2009/03/swanson_jonah.jpg
http://www.jkkfinearts.com/Casalino/PinocchioII201.jpg

13 σχόλια:

Studiolum είπε...

Yes, indeed the most touching part of the Jonah story, which runs across it as a red thread, is his autonomy and continuous rebellion and fight for his own truth in face of God. (And, let us add, also the good humour of God in his “replies”.)

One of the greatest Hungarian poems, the “Book of Jonah” written by Mihály Babits in 1938, shortly before his death and in view of the menacing future, represents Jonah in the same way. This is why I love it so much. I will look for a good English translation for you. In the meantime it is worth to read two blog posts on it which I found while checking whether the English version is on the net (it is not). This one is a short summary of the poem with some verses quoted, while this one illustrates that some verses of this poem are as deeply imbibed in Hungarian thought as the story itself in our European civilization – as it is well attested by your beautiful bouquet of literary and visual examples.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Dear Tamasz,

Thank you so much for your kind remarks and for the interesting links re Mihály Babits.

The scene of the anger and the grief of Jonah caused by the destruction of the vine gourd in my post, perhaps isolated from its biblical context, was meant to be an allegory for contemporary Athens, hit by the devastating forest fires.

I have found some more verses in the web from the prayer of Jonah, and a portrait of Mihály Babits representing him deep in his thoughts with his head resting in his hand – It is the same posture he takes for his statue . It appears to be characteristic of the intellectuals of that time, looking preoccupied and concerned for the approaching war and totalitarianism. He reminds me (the posture) of Kostis Palamas (1859-1943) who, among others, has been called “national” poet of Greece. Kostis Palamas’s funeral ended as a major protest during the Nazi occupation in Athens.

I am indebted for your kind thought to find an English translation of the Book of Jonah by Babits, and I am looking forward to it.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

I apologize for the broken link for
his statue

Studiolum είπε...

Yes, you're right, I completely missed the allusion to the fires embracing Athens – although I do follow them with anxiety in the news and I feel very sorry for the devastation.

Thank you for the statue of Palamas. I knew about him, but never saw a picture of the statue. Yes, this seems to be a particular gesture of the intellectuals of that time (it recalls me some other contemporary portraits, too), and one which well expresses the weight of their anxiety.

Although Babits wrote several times against Nazism, nevertheless in Hungary the true symbol of anti-Nazism is considered his pupil, the young Miklós Radnóti, “the Hungarian García Lorca”, who was killed in 1945, shortly before the end of the Nazi occupation. As you know, we are just working on the web edition of his legacy that will be published in a few months.

In the meantime I localized the English translation in a library, and I also hope to find a nice edition of the book from the 1970s illustrated by the great master of graphics Miklós Borsos. If I find it, I will scan them and put them on the web for you together with the text.

ναυτίλος είπε...

Πόλυ έκανες διάνα με αυτήν την ανάρτηση! Ειλικρινά το καλύτερο σχόλιο πάνω στην επικαιρότητα, απ΄όσα διάβασα όλες αυτές τις μέρες "αγανακτώντας έως θανάτου"...

Ανώνυμος είπε...

Απολαυστική η ανάρτηση και η εικονογράφηση.
Η περίοδος περισυλλογής μέσα στο κήτος δεν είναι και αναβάπτιση με επανατοποθέτηση στα τεκταινόμενα, μέσα σε κολυμβήθρα, όπου οι επίγειες ανάγκες του ικανοποιούνται απτήν τροφή της ατίθασης λευκής φάλαινας;
Πράγματι και η Φύση όπως και η ιστορία είναι απρόβλεπτη, δεν φτάνει η αγανάκτηση, χρειάζεται και ο προμηθεϊσμός.
καλό σου απόγευμα

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Dear Tamasz,

Thank you so much for introducing us to Miklos Radnóti, the “Hungarian Lorca”. I have found some of his poems in the web but I believe there is more to discover, after the forthcoming web edition of his work.
I trust that your endeavour is answering the question expressed in the last verse of his "Smajd igy tűnődöm...?”

“But tell me, the work--did that live on?”

A prophetic poem indeed, considering the anecdotal discovery of his poems, on his dead body, buried with him in the mass grave after his execution and his concern for the survival of his work in the almost literal descriptions of the decay of his dead body and the rummaging of time in the poem.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Καλησπέρα και Ναυτίλε,

σε ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια.

Μοιραζόμαστε την ίδια αγανάκτηση.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Airgood,

Καλησπέρα. Δεν θα διαφωνήσω φυσικά με τα περί περισυλλογής. Η πλευρά της τριήμερης απομόνωσης, είτε ως φυγή, είτε ως τιμωρία είτε ως αναβάπτιση όπως λες, είναι που έχει γοητεύσει τους μεταγενέστερους στη λογοτεχνία.

Αυτό που με γοητεύει όμως, πίστεψέ με, και αν θες με εκφράζει, είναι η θαρραλέα έκφραση της α γ α ν ά κ τ η σ ης, προς τον Θεό του, και μάλιστα όταν λέει σε υπερθετικό βαθμό «ναι, καλό είναι να αγανακτώ έως θανάτου».

Σε ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια.

Ανώνυμος είπε...

H Nινευή αλλάζει νοοτροπία και σώζεται, απτήν διδασκαλία του Ιωνά, ωστόσο ο ίδιος δεν σώνεται. Αντί να αλλάξει νοοτροπία αγανακτεί!
Δικαιολογημένα η αγανάκτηση είναι προκαταρκτικό ψυχολογικό αίσθημα, αντίστοιχο με την αίσθηση στην κοιλιά της φάλαινας, ακολουθεί η αποδοχή της ξηράς κολοκυθιάς και η αντίδραση να φυτέψει και να ποτίσει μιάν άλλη.
Ο Ιωνάς όμως νοσταλγεί την ασφαλή ζωή στο κήτος όπως ο μεταμορφωμένος Γρύλλος στο νησί της Κίρκης, μπορεί να έσωσε τους Νινευίτες μα δεν μπόλιασε τον εαυτό του με άλλη νοοτροπία, εκτός αν την ανέστησε. Αποδεικνύει πως είναι πιό εύκολο να σώζει τον πληθυσμό σε μία πόλη απτό να αλλάξει τον εαυτό του.

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Airgood,

Βλέπω την αγανάκτηση του Ιωνά, όχι μόνο σαν μια απελευθερωτική αυθάδεια, αλλά και σαν μια μοναδική έκφραση της υποκειμενικότητάς του. Η αγανάκτηση τον κάνει να επιμείνει στη γνώμη του - στην αγανάκτηση - όταν στέκεται με θάρρος απέναντι στο Θεό του, χωρίς να ενδιαφέρεται για την ίδια του τη ζωή.

Πολύ διαφορετική από την προσευχή του στην κοιλιά του κήτους και τις υποσχέσεις που έδινε εκεί. Είναι νομίζω την ίδιας φύσεως με το ξέσπασμα του Ιώβ στη δική του διαμαρτυρία.

Παρά το ότι συμφωνώ μαζί σου ότι κάποτε είναι πιο εύκολο να σώζεις μια πόλη από το να αλλάζεις τον εαυτό σου, εν προκειμένω, ούτε τον εαυτό μας αλλάξαμε, ούτε η Νινευή σώθηκε.

Καλό Σ/Κ.

Idom είπε...

Ο συμπαθέστερος κοπανατζής τής θησκευτικής μας ιστορίας! :-)

Αν κατέβαινε στις εκλογές πιθανόν να τον ψήφιζα.


Και βέβαια, ακόμα και οι κοπανατζήδες δικαιούνται να θυμόνουν έως θανάτου,...

όταν κάποιοι στα καλά καθούμενα, τους ζητάνε να κάνουν πράγματα που δεν θέλουν...

Idom

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Τι να σου πω τώρα; Ότι δεν έχεις δίκηο;
:):):)