Συναντήσεις και εκλεκτικές συγγένειες: Από την Έμιλυ Ντίκινσον, την Βιρτζίνια Γουλφ, τον Μπόρχες και τον Sebald – η χιαστί δομή του κόσμου και το Μαγικό Μουσείο του Τόμας Μπράουν

Προσπαθώ να συντονίσω τη σκέψη μου με τη δύναμη των δακτύλων σε ένα κακό πληκτρολόγιο. Το πληκτρολόγιο του  παλιού μου λαπ τοπ θέλει μεγάλη πίεση για να ανταποκριθεί στο γράμμα «Ν» κεφαλαίο ή πεζό. Αυτό είναι σαν να έπαθε το γράψιμό μου λόξυγγα, αν πρέπει να σταματώ για να πιέζω «ν» πολλές φορές μέχρι να εμφανιστεί. Δεν ήξερα πόσο συχνά πατάμε «ν» στη γλώσσα μας. Πήγα σε έναν άλλο υπολογιστή που έχουμε στο σπίτι, και ώσπου να το συνηθίσω, παιδεύομαι με τη δύναμη. Πρέπει να σηκώνω πιο ψηλά τα δάχτυλα, και να χτυπώ σαν σφυράκια με δύναμη. Μια δοκιμασία μέχρι να το συνηθίσω, αν συμβεί αυτό ποτέ.
Δεν γράφω λοιπόν πολύ το τελευταίο διάστημα, δεν μπορώ να επιστρέψω εύκολα στο χειρόγραφο, συνειδητοποίησα ότι μου είναι πια πολύ δύσκολο να κάνω σύνθεση εκεί έτσι που έχω συνηθίσει να σβήνω. Πρέπει να αντιγράφω κάθε φράση από την αρχή γιατί από τις πολλές διορθώσεις δεν διαβάζεται το κείμενο. Ούτε και προλαβαίνω να γράφω ευανάγνωστα με το ρυθμό που σκέφτομαι. Η αράδα αρχίζει και γίνεται σκέτος κυματισμός. 

Αποφάσισα ωστόσο να προσπαθήσω, λένε πως έτσι συνηθίζεις τα πολυεστιακά γυαλιά – φορώντας τα- τα ακουστικά αν χρειαστεί – φορώντας τα, και τα περίεργα πληκτρολόγια γράφοντας, πώς αλλιώς…
Αφορμή μια όμορφη συνάντηση στο διαδίκτυο, μια γνωριμία με τον Ρομπέρτο Καλάσσο, τον Ιταλό εκδότη των εκδόσεων Adelphi, περισσότερο γνωστό όμως στην Ελλάδα για το βιβλίο του «Οι γάμοι του Κάδμου και της Αρμονίας» που κυκλοφόρησαν πάλι από τις εκδόσεις Καστανιώτη – εγώ το έχω διαβάσει από την μετάφραση του Γιώργου Κασαπίδη πάλι από τις εκδόσεις Γνώση. Ένα αριστουργηματικό βιβλίο – το έχω διαβάσει τρεις φορές – μια επανααφήγηση της Ελληνικής Μυθολογίας με ένα στοχαστικό και πρωτότυπο τρόπο… Δεν ξέρω αν είχε στη χώρα μας εκδοτική επιτυχία, γιατί το θυμάμαι στην Πρωτοπορία στις προσφορές σε σκοτωμένη τιμή. Για να έχει επανεκδοθεί όμως από τον Καστανιώτη, φαίνεται κάποιος λόγος θα υπήρχε, αναμφίβολα θα το έχουν αναζητήσει οι αναγνώστες. Εγώ με θυμάμαι να το χαρίζω πολλές φορές σε καινούργιους φίλους μέχρι που σταμάτησα να το βρίσκω.
Μακρηγορώ όμως, γιατί ο λόγος αυτού του μικρού σημειώματος είναι πως ο Καλάσσο, μια από τις παλιές μου αγάπες, αγάπες της νεότητος, βρέθηκε ιδιαίτερα κοντά, με τον W. G. Sebald, τον Γερμανό καθηγητή συγκριτικής λογοτεχνίας που αυτοεξορίστηκε από την πατρίδα του καιαποφάσισε να ζήσει στο Νόριτς της Ανατολικής Αγγλίας διδάσκοντας στο Πανεπιστήμιο και αποφασίζοντας σε μεγάλη ηλικία να μπει στην καθεαυτό λογοτεχνία, δημιουργώντας μια «σχολή» από μόνος του, με τα λογοτεχνικά, οδοιπορικά, περισκοπικά του ημερολόγια και τις φωτογραφίες που τα συνοδεύουν. Δυστυχώς η λογοτεχνική του πορεία διακόπηκε πολύ νωρίς, το 2005 όταν έχασε τη ζωή του σε ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα, μόλις στα 56 του χρόνια. Η πυκνότητα ωστόσο του έργου του, δίνει αφορμή για πολλαπλές αναγνώσεις, για ιχνηλασίες, για κινηματογραφικές ταινίες, για φωτογραφήσεις, για άλλα κείμενα, οδοιπορικά λογοτεχνικά και μη, ιστολόγια με το όνομά του, έχει ανθρώπους που τον αγαπούν – και εγώ είμαι μέσα σε αυτούς με κάποια κείμενα στις Πινακίδες από κερί που άρχισα να γράφω αυτό το καλοκαίρι. 

Άρχισα να ξαναδιαβάζω τον Sheldrake, των μορφικών πεδίων επειδή αρέσει στον Sebald, άρχισα να περπατώ περισσότερο, να αποδέχομαι τις ματαιώσεις του ελληνικού αστικού τοπίου, να αμφισβητώ τις φωτογραφίες μου – να αποδέχομαι την πεζή μου ποιητική και άλλα πολλά που ίσως ακόμη του οφείλω.
Αυτό που όμως θα ήθελα απόψε να πω, είναι πως στις σελίδες του γνώρισα τον Τόμας Μπράουν, τον Βρετανό λόγιο και γιατρό  του 17^ου αιώνια που έζησε και αυτός στην Ανατολική Αγγλία, στην ίδια πόλη με τον Sebald, θεωρείται ο Βρετανός  Montaigne και του αφιερώνει πολλές από τις σελίδες στου δακτυλίους του Κρόνου, στο οδοιπορικό του στην αραιοκατοικημένη παραθαλάσσια  επαρχία του Σάφοκ, στην Ανατολική Αγγλία.
Χάρη στον Sebald πρόσεξα πόσο τον εκτιμά και  ο Μπόρχες και τις αναφορές που κάνει ο ίδιος ο Sebald (πρβλ. ένα παλαιότερο κείμενο στις Πινακίδες από κερί: Mια ψυχική γεωγραφία παραβολών και αφηγήσεων/διαδικτυακό οδοιπορικό στους Δακτυλίους του Κρόνου του Sebald)

Στον Μπόρχες αναφέρεται το ποιητικό του έργο για την Επιτύμβια Υδρία.  Στους δακτυλίους του Κρόνου όμως, ο αναγνώστης βρίσκει εμβριθείς αναφορές όχι μόνο στο χαμένο κρανίο του Τομας Μπράουν, στη σχέση του με το Μάθημα ανατομίας του Ρέμπραντ, και την ιδιαίτερη δομή, τη χιαστή δομή του χώρου το Quincux, που ορίζεται από τις γωνίες ενός τετραπλεύρου του οποίου τέμνονται οι διαγώνιοι. Βρίσκει στο τέλος του βιβλίου τον μαγευτικό κατάλογο του Musaeum Clausum (Bibliotheca Abscondita)  μια υποτιθέμενη βιβλιοθήκη «που είχε συγκεντρώσει ο ίδιος ο Μπράουν που στην πραγματικότητα αποτελούν την παρακαταθήκη ενός αμιγώς φανταστικού θησαυροφυλάκιου», κάτι σαν το Φανταστικό Μουσείο του Αντρέ Μαλρώ, γεμάτο σπάνια βιβλία, άγνωστα ποιήματα, συγγράμματα και έργα Τέχνης. Πίστευα ότι οι σελίδες του Sebald ηταν μυθοπλασία ώσπου επιβεβαίωσα ότι πράγματι το έργο αυτό του Μπράουν υπάρχει και μετά από αυτόν ο Μπόρχες με τη βιβλιοθήκη χάνει την πρωτοκαθεδρία της επινόησης, αφού ξαναλέει την ιστορία…

Ανακάλυψα ακόμα ότι η 'Eμιλυ Ντίκινσον και η Βιτρζίνια Γουλφ τον είχαν περί πολλού. Η δεύτερη του αφιερώνει δυο βιβλιοπαρουσιάσεις ενώ η πρώτη εξομολογείται σε μια από τις επιστολές της ότι εκτός από τα ποιήματα του Κητς, τα βιβλία του Ράσκιν και την Αποκάλυψη, έχει στο προσκεφάλι της το έργο του Τόμας Μπράουν.
Μια θεωρία για την ανθρώπινη σκέψη που είχε ο Τόμας Μπράουν ήταν ότι υπήρχε τρόπος οι άνθρωποι να σκέφτονται με εικόνες και όχι με λέξεις, όπως με τα ιερογλυφικά στην Αρχαία Αίγυπτο, κάτι που πάει πέρα από την έννοια του απλού συμβόλου αλλά περισσότερα δεν μπορώ να πω γιατι δεν έχω διαβάσει ακριβώς πώς το σκέφτηκε. 

Αυτό ς όμως που ασχολήθηκε με το θέμα αυτό είναι ο Ρομπέρτο Καλάσσο, που έκανε το διδακτορικό του στα ιερογλυφικά της Αιγύπτου στο έργο του Τόμας Μπράουν. Ο κόσμος μας έχει μάγια είναι αλήθεια και τα πνεύματα που θαυμάζουμε όλο εκεί στα ίδια μέρη γυροφέρνουν…

Πόλυ  Xατζημανωλάκη

Σεπτέμβριος 2015