Και βέβαια οι Άγριοι Κύκνοι – τα έντεκα βασιλόπουλα που γίνονται κύκνοι – του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν είναι μια ιστορία για την δύναμη της αγάπης, την αυτοθυσία και την αγνότητα που μπορεί όλα να τα μεταμορφώνει, ακόμα και τα μάγια…Η Ελίζα, η μικρότερη κόρη του βασιλιά με τους έντεκα γιους, γίνεται θύμα όπως και τα αδέλφια της, της μητριάς, της δεύτερης γυναίκας του πατέρα τους. Εκείνην την διώχνει από το παλάτι και τα αδέλφια της μεταμορφώνει σε κύκνους. Για να λυθούν τα μάγια, αποφασίζει, σύμφωνα με τις συμβουλές της σπουδαίας Μάγισσας Φάτα Μοργκάνα, να μαζεύει τσουκνίδες από το νεκροταφείο, να φτιάξει νήμα πληγώνοντας τα χέρια της, και να υφάνει για το καθένα από τα αδέλφια της ένα πουκάμισο…Και όλα αυτά, τηρώντας έναν όρκο σιωπής, δένοντας τη φωνή της μια και σύμφωνα με τις οδηγίες της μάγισσας, αν μιλούσε την ώρα που ύφαινε, αν της ξέφευγε ένας λόγος, αυτό θα ισοδυναμούσε με μαχαιριά στο στήθος των αγαπημένων της αδελφών.
Η θεληματική – η αναγκαστική βωβότης της Ελίζας, της στοιχίζει την εμπιστοσύνη του συζύγου της, του βασιλιά, μια και δεν μπορεί να του εξηγήσει την αλλόκοτη συμπεριφορά της και τις προθέσεις της, και πέφτει θύμα συκοφαντιών που υποβάλλονται από τον αρχιεπίσκοπο – η νέα θρησκεία ίσως εναντίον των τελετουργιών της παλιάς – η Ελίζα θεωρείται μάγισσα, χωρίς να μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της.
Η σιωπή, η βωβότης, ίσως θυμίζουν την ιστορία της Μικρής Γοργόνας, αγαπημένη ιστορία και αυτή του Άντερσεν όπου το παραμυθένιο πλάσμα της θάλασσας δεν μπορεί επίσης να υπερασπιστεί τον εαυτό του, δεν μπορεί να αναγνωριστεί από τον αγαπημένο της.
Η βουβή Ελίζα όμως είναι υφάντρα αυτό που κάνει θυμίζει τα έργα μιας άλλης βουβή υφάντρα της Ελληνικής Μυθολογίας αυτή τη φορά, της Πρόκνης, που με κομμένη τη γλώσσα από τον σύζυγο, ύφαινε τα αποτρόπαια έργα του στο πανί της, στο μύθο της Πρόκνης και της Αηδόνας…
Λέγεται ότι η υφαντική είναι το συμβολικό αντίστοιχο της αφήγησης, να θυμίσουμε την ομοιότητα την ετυμολογική text – textus για το ύφασμα και το κείμενο, το ύφος (της γραφής) το υφάδι…Αυτή η παρατήρηση παρακινεί στον να δούμε πόσο το θέμα της ύφανσης και του κειμένου – του βιβλίου είναι σημαίνοντα στην ιστορία.
Η βουβή Ελίζα υφαίνει, γιατί έχει να πει μια ιστορία αγάπης… Για τον κάθε αδελφό χωριστά, μια ιστορία που θα τους ενώσει όλους μαζί, θα τους δικαιώσει. Να θυμίσουμε επίσης μια σκηνή τη νύχτα στον βράχο- κάθε βράδυ οι κύκνοι μεταμορφώνονταν σε ανθρώπους και έπρεπε απεγνωσμένα να ανακαλύψουν μια στεριά, όσο μικρή και να ήταν για να ακουμπήσουν και να περάσουν τη νύχτα – όπου σε μια τόσο δα μικρή επιφάνεια, σαν κουβάρι πλεγμένοι, χέρι χέρι, σφιχτά σφιχτά, κρατιούνταν υπομονετικά περιμένοντας να ξημερώσει. Η βουβή Ελίζα υφαίνει για να ανταποδώσει το δίχτυ που ύφαναν τα αδέλφια της, από κλαδιά ιτιάς και βούρλα, για να την μεταφέρουν μαζί τους.
Η ύφανση, το πλέξιμο, το δέσιμο και η αγάπη…αλλά και το βιβλίο, η αλήθεια…
Αυτό που το ψεύδος και η συκοφαντία έχουν εξαφανίσει και πρέπει να υπάρξει η αφήγηση – η ύφανση για να αποκαλυφθεί.
Το πόσο σημαντικό είναι το βιβλίο για το παραμύθι, το διαβάζουμε από την αρχή της ιστορίας, στην αγγλική μετάφραση της έκδοσης του 1838 (*) όπου περιγράφονται τα βασιλόπουλα, «όμορφα, με ένα αστέρι στο στήθος και ένα σπαθί στο πλευρό τους. Έγραφαν με διαμαντένια μολύβια και χρυσές πλάκες και μάθαιναν τόσο καλά τα μαθήματά τους που όλοι καταλάβαιναν ότι ήταν πρίγκιπες»
Ίσως διδακτικό για τα παιδιά της εποχής αυτό το παράθεμα, αλλά δεν παύει να προβάλει την αξία της ανάγνωσης και της γραφής, του βιβλίου. Η ίδια η Ελίζα έχει ένα βιβλίο με ζωγραφιές: «Η αδελφή τους η Ελίζα καθόταν σε ένα σκαμνί από καθαρό γυαλί και είχε ένα βιβλίο με εικόνες που στοίχιζε όσο το μισό βασίλειο»
Όπως και στην ιστορία με το αηδόνι του αυτοκράτορα, το βιβλίο έχει μεγάλη αξία, είναι αυτοκρατορικό δώρο, εδώ το βιβλίο με εικόνες της Ελίζας έχει τόση αξία, όσο το μισό βασίλειο.
Και αυτό δεν σταματά εδώ. Να θυμίσουμε το όνειρο με το βιβλίο που βλέπει η Ελίζα στο δάσος, όταν αναζητά τα ίχνη από τα αδέλφια της. Τους βλέπει όπως όταν ήταν μικροί να στέκονται με το μολύβι τους και την πλάκα τους και να γράφουν. Αλλά αυτά που έγραφαν, δεν ήταν γράμματα και λέξεις, αλλά τα όμορφα κατορθώματά τους. Και όλα τα μέρη στα οποία είχαν περιηγηθεί και τα είχαν δει.
Και το βιβλίο των εικόνων ήταν εκεί και είχε ζωντανέψει και τα πουλιά κελαηδούσαν, και εικόνες έβγαιναν έξω από το βιβλίο και άνθρωποι που μιλούσαν στην Ελίζα – στο όνειρο – και μετά έκλεινε το βιβλίο και όλα γίνονταν όπως πριν.
Δεν μπορεί λοιπόν κανείς να παραβλέψει αυτή τη σκηνή, αυτή την αναφορά στο βιβλίο, στην αφήγηση. Τα αδέλφια έχουν παραγνωριστεί από τη μητριά, τα αδέλφια έχουν αξία, τα αδέλφια έχουν την ιστορία τους να αφηγηθούν και δεν το μπορούν ως κύκνοι. Αυτό θα το κάνει η αδελφή τους, που θα υφάνει το βιβλίο των χιτώνων, το βιβλίο της τσουκνίδας, το βιβλίο της αγάπης. Το ζωντανό βιβλίο που μιλά και που του χαρίζει τη φωνή της όσο υφαίνει, επειδή εκείνη κρατά με υπομονή και μαρτυρική αγάπη την υπόσχεση της σιωπής.
Η ιστορία του ζωντανού βιβλίου, χωρίς γράμματα, χωρίς λέξεις, μετασχηματίζεται χάρη στη βωβότητα - θυσιάζοντας δηλαδή την ομιλία - σε κείμενο, σε αφήγηση στη μνημείωση που επιτελεί ο γραπτός λόγος.
Πόλυ Χατζημανωλάκη
Μάρτιος 2013
Δημοσιεύτηκε στο ηλεκτρονικό περιοδικό Διαδρομές, καλοκαίρι 2013, τεύχος 110 μαζί με άλλα δυο κείμενά μου σχετικά με δυο άλλα παραμύθια του Άντερσεν: "Η μακρά επώαση του κύκνου στο ασχημόπαπο" και "Τα βιβλία του Αηδονιού στο παραμύθι το αηδόνι του αυτοκράτορα"
Στις σελίδες 74 - 81 εδώ: https://issuu.com/psichogiosbooks/docs/t.110_print/1?e=0
(*) εδώ: http://hca.gilead.org.il/wild_swa.html
Εικόνες: το ημερολόγιο – πλεκτή φωλιά της Liza Jurist, από εδώ:Οι Άγριοι Κύκνοι του Άντερσεν: υφαίνοντας το βιβλίο των χιτώνων, το βιβλίο της αγάπης
Κολλάζ με φτερά σε βιβλίο της ιδίας:http://lisasarsfield.blogspot.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου